ՍԵՐՈԲ ՊԱՊՍ (Ապրիլյան մտորումներ) / Լիլիթ ԱՐԶՈՒՄԱՆՅԱՆ

Նա ասում էր, որ ամերիկյան որբանոցում, որտեղ հայտնվել էր կոտորածից հետո, մի օր շարք էին կանգնեցրել ու ասել` ով ուզում է գնալ Ամերիկա, առաջ գա: Հարցնում էինք` ինչի՞ մնացիր կանգնած: Ասում էր` մտածեցի, որ մնամ, կարող է մերոնցից մեկն ու մեկին գտնեմ: Իհարկե, այդպես էլ ոչ մեկին չգտավ:
Մորական Պապս Սասունի Շենիկ գյուղից էր: Անդրանիկ փաշան հավաքել էր երկրամասում մնացած որբերին ու զորքի հետ, փոքրերին՝ սելերով, մեծերին ձիերով ու ոտով բերել էր Երևան: Որբանոցում մոտավոր տարիքն էին որոշել` 7-8 տարեկան, ու պահել: Համենայնդեպս, նա այդպես էր պատմում:

Մոտենում է Ապրիլի 24-ը: Մենք` մեր փխրուն երկրով, մեր փխրուն հավատով կանգնելու ենք աշխարհի առաջ ու խոսելու ենք մեր ցավից: Խոսելու ենք, որովհետև լռել չենք կարող, որովհետև լռել չի կարելի: Խոսելու ենք, որ աշխարհն իմանա… Բայց իրականում ցավը մերն է… միայն: Մնացածը… հաշվարկ կամ լավագույն դեպքում` հարգանք: Գուցե հիմա՝ 100 տարի անց, պետք է այլ կերպ խոսենք. խոսենք նաև մեզ համար, համախմբվելու ու այլևս երբեք ցավ չտեսնելու որոշումով, այսուհետ ուժեղ լինելու կամքով, հաղթողի կեցվածքով… ու ցավակցություն չմուրալով:

Պապս քչախոս էր, ինքն իր մեջ փակված՝ մանկությունից չէր պատմում… Ո՞ւր մնացին նրա հայրը, մայրը, եղբայրները. մենք այդպես էլ չիմացանք, չէր հիշում: Հիշում էր, որ երեխաներից մեծն էր: Պաշտում էր Անդրանիկին…
Քչախոս էր, խոսում էր, երբ խմած էր լինում: Այդ ժամանակ նաև քթի տակ երգում էր: Երգեր էին, որոնք մենք չէինք լսել, քաջ Անդրանիկի ու ֆիդայիների մասին: Որտեղի՞ց էր սովորել, ո՞նց էր հիշում: Ինչո՞ւ չէինք հարցնում:

Ո՞վ կպատկերացներ, որ 20-րդ դարավերջին նորից ֆիդայիներ կունենանք՝ հայի հերոսությունն ու պատվախնդրությունը ժառանգած տղամարդիկ, որ հաղթելու վճռականությամբ զենք կվերցնեն ու կհաղթեն:
Հետո ի՞նչ արեցինք… ավերեցինք, թալանեցինք, քանդեցինք… ինքներս մեզ, մենք մեր երկիրը: Անելո՞ւ բան էր: Անհագ ախորժակով խժռեցինք ոչ միայն գործարանները… հետն էլ՝ մեր ամոթն ու խիղճը: Սարսափելի է, երբ առանց ամաչելու շքեղագույն դղյակ ու ռեստորան ես կառուցում քո հայրենիքում, որտեղ մարդիկ կան, որ փայտե տնակներում են երեխա մեծացնում: Բա տղամարդկությունն ո՞ւր մնաց, մեր ո՞ր սարի հետևում:

Պապս նկարիչ էր: Որբանոցում պատերին ածուխով անվերջ ինչ-որ բաներ է նկարել, մինչև մի օր շարք են կանգնեցրել ու ստիպել ասել` ով է նկարում: Ամաչելով խոստովանել էր. տարել էին Թերլեմեզյան ուսումնարան:
Ամբողջ կյանքում Նկարիչների միությունից ստացած իր արվեստանոցում գլուխը կախ նկարում էր… Նկարներում բնություն էր, հրաշք աշուն էր, նաև եկեղեցու պատերի տակ ծվարած կանայք ու երեխաներ էին:

Մի րոպե պատկերացնենք` ինչ երկիր կարող ենք ունենալ, եթե մեր ամոթն ու խիղճը գտնենք: Իսկ գուցե արժե… Չէ՞ որ սահմանի վրա կանգնած, ամեն րոպե մահն աչքի առաջ զինվորը նաև էդ ամոթը կորցրածի դղյակն է պաշտպանում: Իսկ զինվորին լավ հայրենիքն է ուժ տալու:
Լավատեսությունը վերջին հանգրվանն է՝ խենթացնող անհանգստությունից, տագնապից, ցավից պատսպարվելու համար, բազում հարցականների պատասխանները չգտնելու դեպքում: Գուցե հավատանք, որ մեր հաղթանակն ու հերոս տղաները երբեք չեն մոռացվի, հավատանք, որ մեր բոլոր սխալները կհալվեն ու կկորչեն անհետ, հավատանք, որ Ցեղասպանությունից 100 տարի հետո, վերջապես, լավ երկիր կունենանք:

Տատս, որ բնիկ երևանցի էր, սիրում էր ընտանիքին ամառները տանել Ապարանում հանգստանալու: (Ասեմ, որ ընտանիքում ակտիվը Տատս էր և այդպես էլ մնաց միշտ): Այնտեղ Պապս ամբողջ օրը դրսում նստած՝ նկարում էր, ինչպես միշտ, իր աշխարհի մեջ փակված:
Մի անգամ Տատս հավը ձեռքին դես ու դեն է ընկել, որ մեկին գտնի` հավը մորթի: Մի գյուղացի կին ասել է. «Քույրիկ, եղբայրն էնտեղ նստած, ինչի՞ նրան չես ասում…»: Տատս մոլորվել էր… ո՞նց ասեր, որ եղբայրը չի մորթի…

Ազգի ցավը դարձել է հավերժական ուղեկից ու հանգիստ չի տալիս: Ինքս ինձ հետ խոսում եմ, օրինակ` որ քեզանից ոչինչ կախված չէ, որ կա (երևի կա) ճակատագիր, նաև ազգի ճակատագիր, ուրեմն պետք է պարզապես ապրել ու գլուխ չջարդել անլուծելի ու անուղղելի փաստերը հասկանալու համար: Չի ստացվում. աղբամանը քչփորող տղամարդուն եմ տեսնում, խանութի պատի տակ ծվարած մուրացկանին, օր ու գիշեր երկու կապ կանաչի ծախող կռացած տատիկին, քաղաքում ամենուրեք խցկված դատարկ բարձրահարկերը, հսկա ու շքեղ մեքենաների անկարգ շքահանդեսը… Ու անվերջ փրփրում եմ, սրտիս ցավից կծկվում, հուսահատ համոզվում, որ անհույս մարդ եմ, էս տարօրինակ ազգի կտորը, ազգ, որ այդքան բարդ ճակատագրով դեռ գոյատևում է, անվերջ փոքրանում, բայց զարմանալիորեն չի վերջանում, անափ համբերությամբ դիմանում է, որ նորից կարողանա հերոսներ ծնել` ազգի զոհասեղանին անխնա դնելու համար:

Մի անգամ Սերոբ Պապս պատմեց, որ երբ գալիս էին, զորքը հանկարծ կանգնել է. պարզ էր` ինչ-որ բան էր եղել: Համեմատաբար մեծ երեխաները վազել են, խցկվել զորավարի շուրջը խմբվածների արանքն ու տեսել… սպանված-խոշտանգված մի կին, կրծքին՝ կենդանի երեխա… Երեխային վերցրել էին, կնոջը թաղել ու շարունակել ճանապարհը:
Հիմա կդնենք ու ազգովի կքննարկենք` եկան-չեկան, ճանաչեցին-չճանաչեցին… Հզորի մոտ են գալիս, հզորին են ճանաչում: Խեղճ դարձանք… ինչո՞ւ: Բա ամոթ չի՞: Գուցե վիրավորվելու առիթներ կլինեն, բայց առաջին հերթին ինքներս մեզանից պետք է վիրավորվենք: Մի հարցի պատասխանը չունեմ. մեր պապերը` գուցե հարևանների դաժանության, գուցե խեղճության, գուցե անմիաբանության, գուցե այլ պատճառներով, մեզ բզկտված հող են թողել, տխուր պատմություն, բայց՝ նաև դիմակայելու ուժ ու հզոր մշակույթ: Մենք ի՞նչ ենք թողնում… 10 դար հետո հետ գրաված հողը երեսատեղի արած… անհավատ, աչքը դուրս ժողովո՞ւրդ: Բա ամոթ չի՞:

Մորս ասել էր՝ իրեն Սերոբ ասի, ասել էր` որբանոցի բակում երբեմն երեխաներին բարեկամներ էին գալիս տեսնելու, ինքը միշտ սպասել է, թե մի օր էլ իրեն կկանչեն… «…որ Սերոբ ասես` մայր կլինես, քույր…»: Հարցնում էինք` պապ, մամայիդ անունը ի՞նչ էր: Հայացքը փախցնում էր. «Մի՛ տանջեք, չեմ հիշում»:

Հիմա՝ 100 տարի հետո, մեր ցավը խնկարկելով, մենք մեր հաղթող տեսակի տերը պիտի լինենք, մեր հողի տերը: Արժանապատվությամբ պետք է նայենք աշխարհի արձագանքին, տեսնենք` ով ինչքա՞ն է քաղաքակրթվել, ով ինչքա՞ն է մարդացել: Հասկանանք, որ իրականում աշխարհը մեզ չի ցավակցելու, այլ իր տեսակն ու իր դեմքն է բացելու: Կցավակցե՞ն, ուրեմն հույս կա, որ ցեղասպանություններ այլև չեն լինի, չե՞ն կողմնորոշվի, կմտմտան, կհաշվարկեն, ծանր ու թեթև կանե՞ն` իրենք գիտեն, մենք ապրելու ենք, մենք արդեն հաղթող ենք: Սա պետք է լինի մեր հավատամքը: Ու նաև. աշխարհին պետք չէ շնորհակալություն հայտնել հրեշավոր արարքը դատապարտելու համար, այլ մեծահոգաբար ներել ուշացման համար: Աշխարհից պետք չէ նեղանալ աչք փակելու և տեսակի ցավը չկիսելու համար, այլ նրան պարզապես հետագա մեղքերի մասնակիցն ու հովանավորը ճանաչելու քաջությունը ունենալ: Մեղքը երբ չեն տեսնում ու չեն դատապարտում, ավելի է կատաղում, նոր գույներ ու երանգներ է ստանում: Ուրեմն թող աշխարհը «վայելի» մեղքի իր բաժինը, իսկ մենք այսուհետ մտածենք արժանապատիվ ապրելու մասին:

ՀԳ. Սփյուռքի նախարարությունը ինչ-որ բան է հաշվում` քանի երեխա կարող էր ծնվել… Գուցե նաև հաշվեն, թե քանի հայ երեխա է ծնվել Հայաստանից դուրս վերջին 20 տարում…
Առաջին հաշվարկը աշխարհի համար, մյուսը` սթափվելու…

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։