– Քեզ էժան ու շռայլ ծախսելուց հետո…
– Վերջ տուր, Ավո, թող մի քիչ հանգստանամ, տաքանամ, հազար տարի է քուրսի չեմ տեսել, թոնիրը ինձ ուրիշ աշխարհ է տանում…
– Ես ընդամենը ուզեցի քեզ հիշեցնել, որ կյանքը լիքն է չորացած ծիծաղներով, որ մերկ տղամարդը տարփածու կնոջը գերելով, սիրո արբեցում է խոստանում, որ անկենդան հմայք չի լինում, որ անտուն ամպերը ժրաջան քամին չի ցրում, որ ուշացած ժամանակները շուտ, շուտ են վերադառնում…
– Ավո, խնդրում եմ, թող, որ ես էլ իմ փիլիսոփայությունը հորինեմ…
Ավոն առանձնացել էր ընտանիքից, հացատուն էր սարքել, հացատան թմբիկը շրջապատել էր ինքնաշեն կտորե պատերով, ծածկի գլխին երդիկ էր թողել, որ թոնրի ծուխը դուրս գա, տատի սնդուկը նորոգել, փայլեցրել, էր, կլոր ու հաստ բարձերը շարել էր պատի տակ, խնամքով ծածկել էր «անկողինը», և անհամբերությամբ սպասում էր, թե ով առաջինը այցի կգա իր թագավորությանը:
Այդ երեկո Ավոն երկար սպասեց: Առավոտվանից այցելու չուներ: Չէ, չէր ձանձրանում, հեքիաթներ էր հյուսում, խելացի մտքեր էր կարգի բերում: Այդ պահին էլ խուժեց «շոֆեր» Բարսոն (Բարսեղը) և առանց հրավերի, փութկոտությամբ ոտքերը ազատեց կոշիկներից ու սփրթալով խրվեց քուրսու տակ:
Ավոն լուռ հետևում էր նրա գործողություններին, բայց երբ Բարսոն քուրսու ծածկոցը քաշեց մեջքին, Ավոն պահը չկորցնելու համար, մտածելով, որ հենց թոնիրն է մրսածի բուժամիջոցը, թոնրի միջից քաշեց Բարսոյի ոտքերը և ակիշով հանելով մրակոլոլ թեյնիկը, մի երկու կտոր շաքար վերցնելով պատրաստվում էր երեկոյան թեյախմբության:
– Հիմա զզվելի ֆռֆռոցներով թեյ կխմի, ոչինչ, կհամբերեմ, շորերս կչորանան ու առանց ցտեսության կփախչեմ, – ինքն իրեն որոշեց Բարսոն ու լռեց:
Բայց Ավոն Ավո չէր լինի, եթե հազիվ ձեռք գցած թարմ ականջը բաց թողներ:
– Որոշեցի քեզ թեյ չհյուրասիրել, որովհետև ինչպես խելքդ, այնպես էլ լեզուդ, որ չորանան, էդ ժամանակ էլ այդ պատվին կարժանանաս… Այսպես, ուրեմն, երբ երեկոյան սերմնացանը գոգնոցն է կարկատում, նշանակում է այդ տարվա բերքը առատ է լինելու, հիշեիր, երբևէ չխաբվես նկարված երազներին, ինչպես, օրինակ, անմարդ հարևանուհուդ ոտքերին նայելու փոխարեն, աչքերին նայիր, աչքերին, ու կտեսնես, որ քո շփոթված կյանքիդ ողջ ընթացքում երբեք չես տեսնի նրա սիրալիր հայացքը, երբեք չես արժանանա այդ պատվախնդիր կնոջ սփոփանքին…
Հարևանուհու անունը լսելուն պես, Բարսոն զգաստացավ, ու ինքն իրեն հարցրեց. «Էս խելառը տեսնում է Սաթոյին, ես՝ չէ՞…»:
Ավոն լռում էր, հետո ծերացած ծնկները դուրս քաշելով քուրսու տակից ու զավեշտալի սնանկություն հաղորդելով բառերին, կիսաշշուկ ասաց. «Որբությունը դժոխք է, ես հիսուն տարի ապրել եմ այդ դժոխքի մեջ, միշտ երազելով մարդկանցից հեռու, հեռու անտառի մեջ ծվարած մի բացատ գտնեմ ու այնտեղ կառուցեմ իմ տունը»
– Որ ի՞նչ, մարդիկ քեզանից են փախչում, դու մարդկանցի՞ց…
– Այդ կառուցվելիք տունը տիրուհի կգտներ, չքնաղ մի կին, տղամարդու հոտ չքաշած կին, ու բոլոր սրբերին ես կխնդրեի նրան իմ տան թագուհի կարգել…
– Սրբերն էլ բանուգործ չունեն, որ քո երամ-երամ, իրար կապկպած երազներիդ տեր կանգնե՞ն:
– Երբ անկողինը վերածվում է սիրո զոհասեղանի, լուսնի կլոր, կլոր թշերը գունափոխվում են և գրպանահատի վարժ շարժումներով ցած նետվող ասուպները միայն հետո են կռահում, թե ինչու կորցրին հավասարակշռությունը… Ասուպը այդպես էլ չի ստանա իր հարցի պատասխանը, որովհետև իրար զարկվող ամպերի մենամարտը շփոթեցնելով, լքված ուրվական հիշեցնող տենչանքները երկնակամարում ազատված աստղերի տեղի համար մրցույթ են հայտարարում:
– Էլի սկսեցի՞ր… գժված մարդիկ իրենցից դուրս ինչ ասես հորինում են…
– Տո, խելոք, լսիր, սովորի, հիշիր, քեզ ոչ ոք անվճար խելք չի տա, դու քո մենակությունը ցրում ես մեքենայիդ շարժիչի ձայնի մեջ ու քեզ թվում է, թե ազատվեցիր անպտուղ երազներից, բայց դա թվում է միայն, հաջորդ պահին քեզ օգնության է գալիս քո կյանքի միակ լուսավոր աստղը, որին վերագրում ես քո փրկությունը, բայց դա տեղի չի ունենա, և դու կնմանվես այգեզուրկ պարտիզպանի, որ ժայռերի մեջ է փնտրում իր երևակայական այգին:
– Անունը տուն ես դրել, քուրսի ես դրել, մարդիկ գալիս են հուշերով ապրելու, բայց դու մեղքերի հյուղակ հիշեցնելով քո տանը այնպես ես նրանց մղկտացնում, որ երկրորդ անգամ չեն փորձի հյուր գալ քեզ:
– Մեղքերի մատյան ունենում են գիտակից, կշռադատող մարդիկ: Նրանք զգում են իրենց կատարածի ծանրությունը և փորձում են մեղանչել: Դու, քո նմանները ինչ գործ ունեք կյանքի, նրա վանող ու ձգող զգացմունքների հետ, որ կարողանաք ինձ հասկանալ:
– Դու քեզ գիտակից մարդու տեղ ես դրել, բայց մոռանում ես, որ ամբողջ գյուղը քո մասին է խոսում: Պատվախնդիր որդիներդ գլուխները կախ են փողոց դուրս գալիս: Իսկ դու եկել, ջարդուփշուր արած հայրական տանդ մի մասը ոտքի ես հանել ու քեզ երջանիկ ես զգում:
– Ասող-խոսողները, դու, հեռու եք կյանքը ճանաչելու զգացողությունից: Այդ մասին վիճելը համարում եմ աննպատակ: Բոլորդ բամբասում եք, իմ վերականգնված տունը անվանում եք մեղքերի հյուղակ: Բայց այդ չէ իրականությունը: Ես չեմ փախել իմ որդիներից, նրանց հետ տարաձայնություններ չունեմ, ես չեմ լքել իմ ընտանիքը: Այս տնակը այն հանգրվանն է, որտեղ ես ազատ եմ զգում, անկաշկանդ: Թվում է, թե ես փախել եմ իմ անցյալից, սակայն իմ տնակը հենց իմ անցյալը կենդանացնող պալատն է: Ժամանակը ավարտվում է այն պահին, երբ մարդը արդեն ասելիք չունի, երբ մարդը հոգնում է իր իսկ ստեղծածից, իր օրերի հանրագումարից և փոքր-ինչ հանգստանալու համար նոր հնարքների է դիմում: Իմ տնակը ինձ փայփայում է այնպես, ինչպես մայրս էր բարուրում ինձ: Մարդը իր հոգում միշտ պահպանում է անկաշկանդ ապրելու ցանկությունը: Կյանքը ճեղքող հուշերը, դրանք մոռացման երախից փրկելու տենչը հմուտ գինեմոլի հորինած կենաց չէ: Տխրության կաթիլները, որ ահագնանալով կարող են կործանարար հարված հասցնել, պետք է զսպել, որպեսզի կյանքի հեքիաթի ճանապարհը բացվի: Մենք ապրելու հեքիաթի մեջ ենք, բայց չենք հասկանում, որ նրան պետք է խնամել, նոր աստվածներ հնարելու անհրաժեշտություն չկա, հին աստվածները առավել զորեղ են, նրանք անընդհատ պահում են քո կյանքի խարիսխը, որպեսզի այն ավելի չընկղմվի տիղմի մեջ: Երբ լռության կամ անտարբերության արյունլվա էջը փորձում է տիրող դառնալ ու քեզ քաշելով քեզանից հեռացնել, քեզ նորից փրկում է այդ խարիսխը, հակառակ դեպքում դու կվերածվես դատարկ ամպերի վրա գոռացող խելագարի, խելագարի, որովհետև չկարողանալով տարբերել լիքն ու ամուլ ամպերը, գոռգոռալով ուզում ես երկնքից հրաշք անձրև մուրալ: Երբեմն այնպես է թվում, թե խելացի քայլ կատարողը մի քանի ծերություն ապրած մարդն է, բայց այդպես չէ իրականում: Խելացի քայլ կատարողն անընդհատ զգալով իր բարձի տակ թաքնված մահագույժը, փորձում է թռչող հեքիաթները իրար կողքի շարել ու վանել ճոխ հոգեվարք խոստացող սարսափը: Երբ առավոտանալու ճառագայթները, ջարդելով պատուհանները, ներս են լցվում, լույսից փախչող մութը դադարում է արտասվել, երդիկից ծործորացող ապրելու խանդի կարկուտ է տեղում: Այդ պահին մարդը ընդունակ է հրաշք գործել, օրինակ՝ կարող է մի վայրկյանում մեղուներով լցնել դատարկ փեթակը, նկարել թիթեռի ծնունդը և այլ հայտնագործություններ կատարել, որոնց մասին երբեք չէր կարող մտածել: Օրինակ, չես գտնի մի մարդ, որ ինքն իրեն չմեղադրի իր աստղը չգտնելու մեջ, և թեթևաթափ պատճառ են բռնում արագ սլացող գիշերվան: Ուրիշ խոսքով, երբ մարդը կորցնում է խղճից լաց լինելու կարողությունը, վերածվում է պարզ մարդկային գոյության և փառահեղ բնակարանում ապրելը նրա համար դառնում է ոչ թե կենցաղ, այլ՝ սովորություն: Ես այդ սովորությունից ու ճոխությունից եմ փախել, որպեսզի ապրեմ իմ բաժին խելագարությունը, զուրկ առանձին հավելումներից, ապրեմ այնպես, որպեսզի փառահեղ վիճակում գտնվող կրկեսի ուղտի նման չմոռանամ անապատի քաղցրությունը…
– Ավո, բայց դու չես կարող բոլորին բացատրել քո հոգու ձգտումները: Երևի դրա անհրաժեշտությունն էլ չկա: Ես քեզ երբեք չեմ բացել իմ գաղտնիքը, ինքդ ես կռահել: Ես չեմ կարող բարձրանալ եկեղեցու կտուրն ու գոռալ, որ իմ մեջ զգացմունք է ծնվել: Թե ինչպես արթնացավ իմ քնած հոգին, չեմ կարող բացատրել: Դու ինձ շոֆեր ես անվանում, բայց ես էլ մտածելու ընդունակություն ունեմ, ես էլ եմ ցանկանում իմ անհույս երազանքը իրական դարձնել: Գիշերները գիրք եմ կարդում, որ կարողանամ քնել, բայց շատ շուտ հասկացա, որ ընթերցանությունը ոչ թե օգնում է մոռանալ նրան, այլ ավելի է խորացնում իմ տառապանքը: Ես ինձ զգում եմ ինքնասպանության պատրաստվողի վիճակում: Ես տաճար եմ կառուցել նրա համար: Նա առոք-փառոք ապրում է այնտեղ, իսկ ես, ճգնավորի ճակատագիր բաշխելով ինձ, հոսող անուրջների երկար, շատ երկար շարան եմ հյուսել: Ինձ մի՛ մեղադրի: Ամեն առավոտ արթնանում եմ մահապարտի նման: Ես կույր չղջիկ չեմ կամ խավարասեր, քարայրում առանց հանդիսատեսի պարող սատանա չեմ, ցամաքելու սպառնալիքի տակ ճզմվող առվակ չեմ: Ուրախ եմ, որ նա կա, որ այդ անծանոթ զգացմունքը հենց հիմա ծնվեց, արթնացավ, զգացմունք, որ չվող թռչուն չէ, նա կանհետանա միայն ինձ հետ…
– Երբ մարդու հոգին բացվում է, մարդը վերածվում է փնտրող, ոչնչի չարժանացած մի էակի: Նման մարդիկ պակասություններին ու զրկանքներին գրկած ապրում են այնքան ժամանակ, մինչև ջերմությունից զուրկ հոգին սառում է: Թույլ մարդիկ են սերը գռեհկացնում, խառնում կիրք հասկացությանը, ցոփ արուի անառակ հոգնությամբ փաթաթվելով հերթական կնոջը, ձմռան ծերությամբ ոչ թե իմաստնանում են, այլ չեն նկատում, որ հերթական կինը, նախորդներից փոխ առնելով դևի մոլուցքը, մոլագար խենթությամբ այնպես է մերվում, որ ծնկների հոգնությունը շոյանք դարձած խաբող հեքիաթի կծիկն է քանդում: Անընդհատ պտտվող այդ ձայնապնակը, որ զուրկ է կարոտի օրհնությունից, չի զգաստանում անգամ մոմերի ուշաթափությունից…
