ՆԱՆԵ / ԴՈՒ ԻՄՆ ԵՍ, ՔԱՂԱՔ

Միևնույն է՝ իմն ես… Հերթական անճոռնի, մոդեռն բարձրահարկի տեսքից հայացքս կտրելով՝ որերորդ անգամ մրմնջում եմ ինքս ինձ ու շարունակում քայլել իմ քաղաքով…
Ուզում եմ չտեսնելու տալ սիրտս խոցող որքան բաներ, բայց չեմ կարողանում: Դրանք ամեն քայլի են, դրանք շատ են ցցուն և իրենց հեղինակների ու տերերի պես ամբարտավան ու շունչդ կտրող: Ու շունչս կտրվում է, սիրտս՝ ցավում, սակայն փախուստն անհնար է. հարազատի ցավ է, ուրեմն՝ իմն է նաև… Հասկանալ եմ ուզում՝ այսքան օտարներ երբ ծլարձակեցին քո մեջ, քաղաքս, որ քո ամենաթանկն անգամ կարող են աճուրդի հանել և հանգիստ քուն մտնել հետո: Հենց քո մեջ ծնունդ առած, բնավորված այդ օտարները… Չեմ հասկանում:
Չեմ հասկանում, թե ինչու՝ սահմանամերձ բնակավայրերը դատարկելու վտանգն անտեսած, նախապես մոտ կես միլիոն բնակչի համար նախատեսված Երևանը փորձեցին միլիոնանոց քաղաք դարձնել, իսկ այս օրերին արդեն սնկերի պես մի քանի օրում վեր «թռչող» նորաթուխ բարձրահարկ կառույցները բացահայտ բազում միլիոնների հրավեր են հղում այս ու այն կողմ: Միայն թե, ցավոք, այդ հրավերն ընդունողները հիմա արդեն գյուղաբնակները չեն, ոչ էլ աշխարհով մեկ ցիրուցան հայերը…
«Դուք ապրում եք մեր ապագա քաղաքում». մեր երեսին են արդեն նետում ժամանակավոր թե արդեն մշտական բնակության իրավունք ձեռք բերած այլազգի մահմեդականներ՝ Երևանի կենտրոնում տիրաբար ճեմելով:
Երևի թե նաև դա է պատճառը՝ ոչ միայն քաղաքիս անճանաչ դեմքը, որ առաջվա պես չեմ սիրում իմ քաղաքի մայթերով ժամերով թափառումները:
«Շինարարությունը փողեր լվանալու ամենալավ ձևն է»:
Անգամ մանկապարտեզի մանուկը հաստատ դա գիտի. ծնողներից մի հարյուր անգամ լսած և իմաստն էլ չհասկացած, բայց գիտի: Ու լվանում են. հարստանալու և փողերի մոգող շուքին գերված այս մարաթոնյան վազքում ինչո՞ւ ետ մնան, ումի՞ց են պակաս:
Իհարկե, ժամանակի հետ ինչ-որ բան փոխել պետք է: Որքան անբարեկարգ ու փլվող շենքեր կան, որոնց, մինչև բնակիչների տեղափոխվելը, կողքից անցնողների սրտերն անգամ ճաքեր են տալիս՝ պատերի քարաթափ ու խեղված տեսքից տագնապած:
Կարելի էր և նոր կառույցներով զարդարել քաղաքը՝ մեր ավանդականի այսօրվա ընկալումով և երանգավորմամբ, սակայն՝ մերով, հարազատով… Հաշվի առնելով նաև մեր անհանգիստ տարածաշրջանը, որտեղ ոչ միայն հողը երբեմն կարող է ընդվզել և հրաժարվել մեր ոտքերի տակ հենարան լինելուց, այլև օտարի խարդավանքները հեռվից հեռու ի զորու են ուզածդ ավերմունքն անել՝ անունը «բնական աղետ՝ երկրաշարժ» կնքելով: Մեր «տառապանքն արդեն փորձ ունի»: Կարելի էր…
Կարելի էր կառուցել, բայց չքանդելով եղածը՝ հին Երևանը, որը թանգարան էր արդեն, ազգային արժեք:
Կառուցել, բայց մոդեռնի և շքեղի կողքին նաև համեստ ու փոքրիկ շեներ՝ ապահովելու համար ընտանիք կազմել չկարողացող երիտասարդներին տուն ու տեղով: Այլ ոչ թե «Պետական կարիքների» համար իրենց շեներից դուրս շպրտելով հայ ընտանիքներ: Քանիսներին գիտեմ, որ տասնյակ տարիներ, պարտքերի տակ կքած, մի վարձու բնակարանից մյուսն են տեղափոխվում: Ու քանիսները հայրենազուրկ են այլևս… Քանիսները, որ արդեն մեր կյանքի պատմության մեջ են մտել «Պետական կարիքների զոհեր» անունով…
Զոհեր… Ինչո՞ւ է հիշողությունս թալանի դուրս ելած քոչվոր հեների բերում աչքերիս առաջ…
Ներող կլինեք:
«Պետական կարիքներ», որ ոմանց համար դարձան ոսկեբեր գետեր՝ նրանց գրպաններում ու անհագ կոկորդների մեջ քամելով հայ մարդու արցունքը: Բայց միևնույն է՝ իմն ես, քաղաքս… իմն ես: Ոչինչ, որ կյանքս հազիվ փրկեցի, կամ գուցե «Հայր մեր»-ի՝ դեռ չավարտված քաղցրահունչ մրմունջս օգնեց խույս տալ մայթազուրկ ու նեղլիկ փողոցում իր տեղը միշտ լայն անող, իսկ այստեղ արդեն ողջ փողոցը իրենով լցրած հսկա ջիպի անիվներից:
Այդպիսի փողոցներ քաղաքում շատ կան, որ, այ, այսպես՝ Բաղրամյան պողոտայի առաջին փակուղու ճիշտ պատճենով՝ ասես անդունդի վրա գցված նեղլիկ կամուրջ լինեն, որտեղ մարդ ու մեքենա իրարու միախառն, փորձում են որևէ սխալ շարժ կամ քայլ չանել՝ ամեն պահ աչքի առաջ ունենալով Անդինի բաց երախը: Ու պատճառը դարձյալ մարդկային ընչաքաղցությունն է՝ դարձյալ մի քանիսի՝ մայթերի տեղ, փողոցի տեղ, ոնց պատահի, թեկուզ ծուռ ու անձև խցկած «օֆիսներն» են, որ, գիտե՞ք ինչ արժեն: Մարդկային կյանքն ի՞նչ է դրա կողքին: Հատկապես, որ դա իրենց կյանքը չէ:
Նույն կերպ, շատ տեղերում խլված են, խլվում են մեր մանուկների ճիչ ու աղմուկի, խաղ ու վազքի տարածքները, որ հետո պետք է հիշվեին որպես «մեր բակը», «մեր մանկության աշխարհը» սիրտ հուզող խոսքերով: Եթե մարդու ձեռքը հասավ մանուկների աշխարհին ու փշրեց այդ աննյութեղեն հեքիաթը, էլ ինչի՞ մասին խոսես: Թեև որոշ տեղերում էլ մանկական խաղահրապարակներ են կառուցվում, բայց կշեռքի այն նժարը շատ է ծանր:
Իսկ այդ ամենի ու նաև՝ անվերջ հատվող ծառերի ու նրանց տեղ նոր տնկիների բարալիկ, չջրվող ու չորացած տեսքով կանաչ տարածքներ իբրև թե պահպանելու միֆի արդյունքում այժմ ունենք Երևանի անտանելի ամառային տապը, փոշեխառն ու այրող օդը, քարքարոտ ձորերից քաղաք բարձրացած օձերով ու կարիճներով, որոնք ասես անապատի են վերածում իմ հրաշք քաղաքը:
Ու… ով՝ ոնց. փրկվել է ջանում. փախչելով այս ու այն կողմ, ուր աչքը կտրի… միայն… հեռու…
Բայց մի՛ տխրիր, քաղաքս, ով էլ հեռանա՝ ես մնալու եմ ու իմ հետքերը ամեն առավոտ տիրոջ իրավունքով կնքելու հողիդ, և իմ աղոթքն է սպեղանու պես ամեն Աստծու օր հպվելու քո ցավին, որ անպայման մի օր նաև նրանց ցավը դառնա, խիղճը դառնա, ովքեր այսօր, աշխարհի նենգ տիրակալների յուղոտ ափերի շոյանքներից շշմած ու արբած, աշխարհային չափումներով են հայացք նետում իրենց շուրջ, մոռանալով, որ ամեն մարդ ծառի պես իր անտես առանցքն ու արմատն ունի ինչ-որ տեղ, որ ի վերուստ է ժառանգված ու տրված, և որը Հող-Հայրենին է… Մոռացար դա, ուրեմն մոռացար քո մարդ լինելը:
Մի՛ տխրիր, քաղաքս, այս օրերն էլ՝ թող որ այլևս անդարձ կորուստներով, բայց կանցնեն՝ ի հեճուկս այն քչերի անհագուրդ ախորժակի ասպատակության ու երեսիդ նետված քրքիջի: Եվ դու դեռ գտնելու ես քո արևային ժպիտը:
Իսկ առայժմ կփորձեմ իմ հոգու արևները և իմ ժպիտը սփռել քո մայթերին, փողոցներին, ամենուր… Ահա, դուրս եմ գալիս թափառելու քո մայթերով, կնիք-հետքերիս հուլունքաշարով պատելով քո լայնքն ու երկայնքը՝ որպես զավակ ու տեր: Որովհետև՝ ինչ անցնի ու դառնա, միևնույն է՝ իմն ես: Մերն ես, իմ հնամենի…