ՀԳՄ վարչությունը
շնորհավորում է արձակագիր, բանաստեղծուհի, մանկագիր
ՍԱԹԵՆԻԿ ՂԱԶԱՐՅԱՆԻՆ
ծննդյան 60-ամյակի առթիվ
«Գրական թերթը»
միանում է շնորհավորանքին
ՏՈՒՆԸ ՎԱՃԱՌՎՈՒՄ Է
Հողը ձգում է: Հողի ձգողությունն ինձ հասցնում է իրեն: Շփումը դարձնում անխուսափելի: Ծարավ է: Ծարավ հողը ճաք-ճաք` կանաչը մոռացած, համոզում է: Եթե ջրես` կկանաչեմ,-ասում է: Հողի ձայնն ուղեղիս մեջ է: Խոսում է շշուկով, այնպես, որ միայն ինձ է լսելի: Նրա շշուկին` ջրաշիթով պատասխանեցի:
Ի՞նչ ես գոռում,-ասաց ու խոր հոգոց հանեց,-վերջապե՜ս:
Քո տերը չեմ,-լուռ շշնջացի:
Ինձ ինչ, ում տերն ուզում ես՝ եղիր: Ինձ այդ ջրաղմուկն է հարկավոր:
Դու ինձ չշշնջացիր, բայց ինչպես ամեն ինքն իրեն հարգող կին, մաքրեցի սենյակները: Որոշեցի և աստիճաններով բարձրացա երկրորդ հարկ, մտածելով տանտիրուհու մասին, որը տարեց է եղել և բացի այդ էլ՝ ոտքից կաղ: Մաքրելով մտածում էի` տե՛ր Աստված, ինչպե՞ս է ամեն օր այս աստճանները բարձրացել ու իջել, բարձրացել ու իջել: Իմ պատկերացմամբ բարի ու մաքրասեր կին է եղել: Մի քանի տարի այս տանը մարդ չի ապրել, բայց ամեն ինչ համեմատաբար մաքուր էր, հաճելի: Իրերին հնության փոշի կար նստած, իսկ նրա հոգին ասես ինձ հետ շարժվում էր տան մեջ: Մտածեցի, որ նա ինձ ընդունեց ու գոհ է իմ ներկայությունից:
Մյուս օրը պատրաստվում էի գնալ աշխատանքի: Լսվեց դռան թակոց: Ո՞վ պիտի լինի, ինձ այստեղ ոչ ոք չի ճանաչում: Մոտեցա: Ո՞վ է: Պարզ է, այդ իմ առաջին հարցն էր:
Հարևաններից,-լսվեց պատասխանը:
Բացեցի ծանր դարպասը: Դռան դիմաց կանգնած էր իննսունին մոտ մի կին: Մինչ ես մտածում էի՝ ինչ անեմ, չէ՞ որ ուշանում եմ, հարկավոր է դուրս գալ, կինը պատմելով իր մասին և դռանը հենվելով՝ ներս մտավ: Նա խոսում էր առանց դադարի: Պատմում էր իր և իր ընտանիքի մասին, այս տանտիրուհու ու տիրոջ մասին, իսկ ես, որ ոչինչ չգիտեի, լսում էի և զարմանալով մտածում ուշանալու մասին: Զարմանում էի, թե այդ կինն ինչպես է այդքան արագ-արագ խոսում: Մինչդեռ ծեր կինն արդեն ոտքի վրա չէր կարողանում կանգնել: Նկատեցի, թե ինչպես է քիչ-քիչ առաջ գալիս ու տեղ փնտրում նստելու: Իսկ նստելու համար նա պետք է իջներ մի քանի աստիճան և նոր միայն հասներ աթոռին, կամ թե ես պիտի աթոռ բերեի վերև: Իսկ իմ ուղեղը աթոռի մասին չէր մտածում:
Ինչո՞ւ ինձ ներս չես թողնում,-վերջապես չդիմացավ և զայրացած հարցրեց կինը:
Մտածեցի, որ հյուրասեր մարդ եմ, կարող էի և ներս թողնել նրան, բայց գիտենալով իմ հարգանք-թուլությունը մեծերի նկատմամբ, մտածեցի, որ նա ներս կմտնի ու այլևս դուրս չի գա: Որովհետև վերջապես կնստի, և լավ էլ նոր ականջ կա իրեն լսող: Ձայն չհանեցի:
Ո՞ւր է տանտերը,-հարցրեց կինը: Ես կարծեցի՝ ինքն է եկել:
Չգիտեմ, քաղաքի իր տանը:
Պատասխանեցի ու մնացի անդրդվելի կանգնած կնոջ ու տան միջև:
Ծեր կինը զայրացած, հենվել-կախվելով դռան կողերից, դուրս եկավ ու…
Դե, մնա մենակ, հո մենակ չես փակելու դուռն ու այդպես ապրես,-շպրտեց բողոքն ու ինքն իրեն խոսելով՝ դանդաղ հեռացավ:
Չպատասխանեցի: Ինձ հարկավոր չէր: Ուշանում էի: Ես էլ դուրս եկա, փակելով դուռը, մինչ կինը քստքստացնելով հեռանում էր, նրան անցնելով հասա բանուկ փողոց:
Տանտերը ծերանոցում էր: Գիտեի: Կնոջ մահից հետո, արդեն մի քանի տարի հողն առանց ջուր էր մնացել: Ծառերի մի մասը չորացել, որն էլ կարողացել էր ձգվել հողի խորքերն ու ջուր քամել իր համար` ապրել էր: Ես նրանց՝ ծառերի ուրախությունն էի:
Ասացին` տերը կարոտում է իր ծառերին: Ծերանոցում: Հա՛, ծառերին կարելի է կարոտել: Իսկ մարդո՞ւն: Ծնողի՞ն: Էդ կարոտն ի՞նչ է, որ շատ ժամանակ մեռնում է ու վերջանում, երբ հասնում է ծնողին: Ու ծնողը հայտնվում է ծերանոցում:
Թզենու ճյուղը թեքվել, անցել էր ցանկապատի սահմանը:
Կտրի՛,-խորհուրդ տվեց հարևանը:
Ինձ չի խանգարում: Ճյուղ է, ձգվել է դեպի արևը:
Տանտիրոջ նման ասացիր,-պարզաբանեց հարևանը:Նա էլ չէր կտրում: Լավ կին էր, բայց ուզում էր իմ ճյուղերն իր կողմն անցնեին: Ես ինչ տնկեի, ինքն էլ էր ուզում: Չգիտեմ, ինձ համար բոլոր ճյուղերը նույնն են` ճյուղ են: Քո կողմ թեքված թե իմ կողմ:
Ինչ-որ կրկնվող բան կա ամեն ինչում: Տունը վաճառքի է: Այստեղ ամեն երկրորդ տան վրա գրված է` վաճառվում է: Տարիներով սպասում են, լքում երկիրը, հետ գալիս, վարձով կամ դատարկ թողնում, միևնույն է, վրան գրված է` վաճառվում է:
Դուռը թակում են: Չեմ բացում: Հարցնում եմ փակ դռան ետևից: Պարզվում է՝ եկել են տունը նայելու: Բացում եմ: Կողմնակի անձի, իսկ ավելի ճիշտ` գիդի պես, ծանոթացնում եմ տան հետ: Յոթանասունն անց ծերուկ է: Չափազանց հաստ ապակի ունեցող ակնոցով: Կարճահասակ: Այնպես, որ թվում է՝ ակնոցն իրենից ծանր է: Գլխարկը` գլխին: Հագին` անձրևանոց` բարձր, ձիգ ձգած գոտիով: Բարձրացավ երկրորդ հարկ: Նայեց սենյակներն ու… նստեց:
Այ, այստեղ պիտի խոստովանեմ, որ դրա հետ բոլորովին համաձայն չէի: Ծերունին խոսում էր ու խոսում, բախտս բերում է` մտածեցի, երևի ճակատիս գրված է, որ լուռ լսել գիտեմ: Իմացա, որ ծերունու որդին հիվանդ է և ազատ տարածության կարիք ունի, որ նրան ծառեր են հարկավոր, որ հանգիստ ու ազատ լինի, որ ինքը հավանեց տունն ու պատրաստ է գնելու… Հետո հանկարծ փոխեց խոսքն ու անցավ ցեղասպանության անսպառ թեմային: Հսկա գիրքը, որ երևում էր գրապահարանի վրա, նրան ժամերով խոսելու նյութ տվեց: Այնպես որ, ես չհասցրեցի ասել նրան, որ զանգահարի և պայմանավորվի տանտիրոջ որդու հետ: Նա պատմեց իր հոդվածի մասին, թուրքերի անխղճության ու անապատի մասին… Ինչ կրկնեմ, բոլորս էլ գիտենք՝ որն է խոսքի այդ թեման, ինձ մնում էր լուռ լսել ու գլխով անել, մինչև նա կավարտի և վեր կենալով՝ դուրս կգնա: Եվ այստեղ էլ համբերությունս չդիմացավ, կարճեցի նրա խոսքն ու միանգամից ասացի.
Դուք զանգեք և պայմանավորվեք գնի մասին:
Ծերունին սթափվեց, վեր կացավ, ձգեց գոտին և ներողություն խնդրելով՝ բռնեց դռան կողմ տանող ուղղությունը: Ես հանգիստ շունչ քաշեցի: Հետո հասկացա, որ նա ո՛չ զանգեց, ո՛չ էլ գնեց տունը:
Կրկին պետք է խոստովանեմ, որ այս պատմությունը հենց այսպես չի վերջանում` մեկն էլ եկավ: Բացեցի` երկար բանակցություններից հետո: Ներս մտավ կրկին ծերուկ: Այստեղ պիտի ավելացնեմ, որ նման չէր առաջինին: Բարձրահասակ էր, կոկիկ հագնված: Լուռ ժպտալով նայեց սենյակներն ու այգին և`
Հավանում եմ, ես այն գնում եմ:
Խնդրեմ, զանգեք տիրոջը,-ասացի:
Ես գնելու եմ ու ամուսնանամ,-շարունակեց ծերունին՝ ինձ չլսելով:Ես փող ունեմ, ու արդեն քանի տարի է կինս մահացել է: Այլևս չեմ ցանկանում մենակ ապրել:
Հա՜, ձայնարկեցի ես ու ասացի,-դուք պոտենցիալ փեսացու եք, այն էլ հարուստ:
Ճիշտ է,-ասաց, հետո նայեց ինձ ու ծիծաղելով շարունակեց,-չաղ կին եմ ուզում, ձմեռը ցուրտ է լինում, իսկ ես շատ եմ մրսում:
Ճիշտ է, ձմեռը սարսափելի ցուրտ էր:
Իսկ տունը վաճառվում է:
Թակեք դուռը:
ՆՌՆԵՆԻՆ ԾԱՂԿԵԼ Է
Տարին մասամբ չբեր դուրս եկավ: Ասում եմ՝ մասամբ, որովհետև մի մասը պտուղ տվեց: Իսկ մյուսը… Ծառերը ծաղկեցին ու… չպտղավորվեցին: Ճերմակ հարսի նման զարդարուն ծառերին իջավ ձյունը, որ էլի ճերմակ էր, էլի հմայիչ ու գեղեցիկ, բայց իր ժամանակը չէր, իր ժամանակն անցել էր, և ինչպես հեքիաթներում են ասում` ձմեռն ուզում էր թագավորել գարնան վրա ու թագավորեց, և ոչ միայն գարնան վրա, այլև ողջ տարվա: Ամառը կես է արել, իսկ ծառերը տարածվել են` դատարկ, բարդու նման անպտուղ, միայն կանաչն է զարդարում խեղճ ծառերի ճյուղերը:
Տապն ասես հետ քաշվեց: Քամին այս ու այն կողմ քշեց ամպերն ու ամռան երկինքը ծածկեց: Անձրևը կաթ-կաթ, մեծ կաթիլներով թշշաց ասֆալտին:
Կինը, նստած անձրև-կաթիլների տակ, հիանում էր վերջապես վրա հասած զովով: Եթե, իհարկե, ամռան տապի հետ հանկարծակի եկած մի քանի կաթիլ անձրևի հաճույքը կարելի է զով անվանել: Աչքն ընկավ ճյուղերի մեջ, արևի ճառագայթների տակ ցոլվտացող կարմիրին:
Հրա՜շք է…աչքերը երջանիկ ժըպ-տացին,-նուռս ծաղկե՜լ է:
Մինչդեռ անցյալ ամռանը ծառն այնքան բերք էր տվել, որ ճկռել էր ծանրության տակ: Ամեն նուռն` ըհը… ու ձեռքի ափը պարզած, կինը հիշեց անցյալ տարվա նռան մեծությունը: Նայեց ափսոսանքով ափին:
Ողջ գիշերն արթուն անցկացրեց, ցախը դարսեց, մի մեծ կույտ արեց ու վառեց: Փայտը չէր հերիքում, քունջ ու պուճախն ընկավ` ինչ հին ու նոր շորեր ուներ, հանեց, նայեց, չափ ու ձև արեց, վրան ու գլուխը նայեց, մտածեց` կհագնի՞, թե՞ չի հագնի, որն ում վրա կլիներ, որ չտվեց, և ում կարող էր դեռ տալ: Էս մի շորն էն հարևանին էր ցույց տվել, տնաշենը չեմ ու չում արեց, նազ եկավ` չվերցրեց, դե չվերցրեց, չվերցրեց, ինքը գիտի, հիմի իր ծառերին փրկություն է հարկավոր, գուցե լավն էլ էդ էր, որ… Թող չվերցնի, հիմի կվառի` ծառը կտաքանա…
Ու շորը նետեց կրակը, որ տաքացներ ծառին, ու ծառը չմրսեր, բայց ոչինչ չօգնեց, տարին չբեր էր: Չէ՛, մասամբ… ահա, տե՛ս, նռնենին ծաղկել է:
ՀՈՎՀԱՐԱԺՊԻՏ ԿՈԼԱԺ
Հանկարծակիի եկա: Հայացքս գամվեց պատին: Տեսնես ո՞վ է ամրացրել, մտածեցի, ինչ կա որ, անպետք իր է, գցելու փոխարեն ամրացրել են պատին: Չեն էլ մտածել, որ ես կանցնեմ ու գամված կմնամ: Անտարբեր չեմ անցնի: Հին իր է: Ի՞նչ է որ: Ճիշտն ասած, մտքովս անգամ չէր էլ ուզում անցնել, որ այդ իրը ամրացվել էր որպես արվեստի գործ: Բոլորն էլ սովորական, նյութի հետ կապված մարդիկ են: Բայց պատին կոլաժ է ստացվել: Կոլաժ՝ բացված հովհարով: Կամ էլ ես եմ անչափ տրամադրված այն գեղեցիկ տեսնելու: Արդեն որերորդ անգամ անցնում եմ ու մտածում, թե տեսնես ո՞վ է դրել: Ամեն անգամ մի պահ կանգնում եմ ու բարձրանում:
Այսօր չդիմացա: Տրամադրությունս էլ այնպիսին էր, որ ամեն ինչ ցանկանում էի իմը լիներ: Զարմանալի չէ, սովորական առևտուրի տրամադրություն է, որ բերել էի ինձ հետ շուկայից: Ասում են՝ եթե ցանկանում ես տրամադրությունդ փոխել և դուրս գալ ընկճախտից, գնա և ինչ-որ բան գնիր: Ճիշտ են: Չէի էլ մտածել: Բայց երեկ հուսահատ էի: Այսօր ցանկանում եմ կլանել: Վատ չէ, իմ կարծիքով: Ինչևէ: Կանգնեցի հովհարի դիմաց, մտածեցի, որ իր տեղում չէ, որովհետև այն ինձ է դուր գալիս, և իջեցրի պատից: Առանց մտածելու: Մի այլ ժամանակ կարող է մտածեի «չի կարելիների» շարան, որ կարող է վիրավորեի կամ ոտնահարեի ինչ-որ մեկի կամքը, այս դեպքում՝ սեփականությունը, առանց մտածելու վերցրեցի և դուրս եկա: Քանի որ գիրք գողացողը գող չի, գուցե կոլաժ գողացողն էլ, վերցնողն էլ՝ նույնպես չէ: Չէ՞ որ գործ ունենք գեղեցիկի հետ: Եվ այսպես, ինձ մոտ ոչինչ չստացվեց: Բոլորը տեսան: Պարզվեց, երկրորդ հարկի հարևանուհին լավ էլ մտածելով է ամրացրել հովհարը պատին, որ մուտքը գեղեցիկ լինի: Ես բացատրեցի, որ այն ինձ դուր է եկել: Կինն ուսերը թոթվեց ու ժպտաց: Կոլաժը ստացվեց:
Հովհար և կին, որ ժպտում է:
Վրձին ունեմ, որը վաղուց չի թաթախվել գույների մեջ: Իմ կարծիքով, գեղեցիկ գունագծերը կզարդարեն հովհարը, որ պատից իջավ կնոջ ժպիտով:
