ՀԳՄ վարչությունը
շնորհավորում է արձակագիր, բանաստեղծ
ՀՐԱՉ ԲԵԳԼԱՐՅԱՆԻՆ
ծննդյան 60- ամյակի
առթիվ
«Գրական թերթը»
միանում է շնորհավորանքին
Ցանկապատի մոտի բալենու ծաղկաթերթերը քամին բերում, ցանում էր հողի երեսին: Աբոն առավոտ ծեգին բոստան էր մտել ու մտքում զրուցել էր ծաղկած ծառերի հետ. մի քանի քաղցր խոսք էր ասել ծիրանենուն, որ ծիրանը մեղրահամ ու ցաված սիրտ բուժող լինի, կոշտ ու փշփշոտ ափով դեղձենու բունն էր շոյել, որ դեղձի մազմզուկը պակաս լինի և նազուկ օրիորդի ձեռքերը նրան դիպչելիս չխրտնեն, բալենու ծաղկած պսակը համբուրել ու գուրգուրել էր հայացքով, իր սրտի մրմունջով նրան պաշտպանել չար աչքից ու վնասատու լվիճներից: Հետո նայել էր քնից նոր արթնացած Արարատին, սովոր ձեռքով մի լայն խաչ էր քաշել երեսին ու սկսել էր փորել:
Քրտինքով սարքած արտ էր: Տարիներ առաջ տնամերձի կողքի լեռ քարերը մաքրեց, այգի տնկեց, հողը մաղեց և հիմա, բացի այգու բերքից, ամեն տարի նաև ահագին կանաչի ու բանջարեղեն է ստանում: Հազար կապ անգամ հարյուր դրամ, հանած թառամածն ու նեխածը, շուկայի ու ճանապարհի, պարարտանյութի ու ջրի վարձը: Իր քրտինքի ամեն կաթիլի դիմաց մեկ դրամ` հավասար է ապրուստի, մարդկային սովորական մի կյանքի, որ 40 տարի ձգվել է Նոյի ոտք դրած հողի վրա: Իր կյանքի ինչն էր լավ` իր ունեցածով գոհանալը: Վաղ առավոտյան քնից վեր կաց, աչքիդ ագահության դեմ կռվիր բալենու ծաղկուն ծփանքին նայելով, փառք տուր Աստծուն, որ այս առավոտը քեզ է նվիրել: Դու հողը փորիր, և բալենին թող գաղտուկ ժպտա քեզ` գլխիդ ծաղկաթերթ ցանելով: Ասում են` ճապոնացիք ամեն գարնան գնում են բալի այգի` նրա ծաղկուն ծփանքով հիանալու: Իբր` այդ ծաղկունքը հանգստացնում է հոգին, սիրտը՝ փափկացնում: Աբոն չգիտի` ճապոնացին ծաղկած բալենի տեսնելիս ինչ է զգում, բայց ինքն ամեն գարնան ծաղկունքի հետ մի քիչ ավելի փափուկ, մի քիչ ավելի բարի է դառնում: Ասես հող լինի, որքան շատ ես մշակում, այնքան ավելի բերքատու է լինում, որքան երկար ժամանակ ես մշակում, այնքան ավելի ընտել ու բարի է դառնում: Աշխարհը հաճելի էր, բալենու, ծիրանենու, դեղձենու ծաղկաթերթերի շոյանքը հաճելի էր, գարնան լուսաբացի արևի շողերը հաճելի էին: Բահը անձայն ու թեթև մտնում էր հողի մեջ: Ոտքը բահի թափչակին հարազատ ու սովոր էր, ձեռքերն ընտել էին բահի կոթին: Այսօր ու վաղը կփորի, հետո մարգեր կանի, հետո, հետո… մինչև աշուն:
Մարդն առանց մտքի ու երազանքի ի՞նչ մարդ: Աբոն աշխատում ու ձեռի հետ, ուղեղի մի անկյունով միտք ու երազանք էր որոճում, բայց հանկարծ բահի շեղբն ինչ-որ բանի առավ: Առաջինը զգաց ոտքը: Ձեռքերը մի քիչ ուշ հասկացան կատարվածն ու բահը հողից հանեցին: «Ո՞նց է պատահել, որ էս մի քարը չեմ տեսել»,- ինքն իրեն հարց տվեց ու բահը նորից խրեց հողի մեջ: Շեղբը դարձյալ խղճալի ղրչոց հանեց: Աբոն փորեց, և մի քառակուսի տաշած քար դուրս եկավ:
– Այ քեզ բա՜ն,- քթի տակ քրթմնջաց ու կռացավ վրան:
Կարմիր տուֆ քարը կոկած էր, պատրաստած շարվածքի համար: Շուռ տվեց և քիչ մնաց՝ ճչար: Վրան մարդու պատկեր էր: «Կարո՞ղ ա գերեզման ա»,- անցավ մտքով, և սկսեց ձեռքի ափով մաքրել պատկերը: Բարձի վրա նստած մարդ էր, առաջը` գինու բաժակ:
– Այ քեզ բա՜ն,- նորից մրթմրթաց,- էս հո կարգին մա՜րդ է:
Եթե մարդը գինի խմող է, ուրեմն կարգին մարդ է: Սրբեց, մաքրեց ու նորից զարմացավ: Պատկերից քիչ ներքև գրեր էին: Մի չոր ճյուղ գտավ, մաքրեց ու հեգելով կարդաց. «Ով աւերէ, մեղացն տէր է»:
– Տես, է՜, քանդողին է անիծում,- տվեց- առավ բարձրաձայն:- Աստված է վկա, որ ես չեմ ավերել,- քանդակի մարդուն դիմեց,- էս ի՞նչ ես սարքել. պալա՞տ, մառա՞ն, հնձա՞ն…
Կռացած տեղից ելավ, հենվեց բահին, ծխախոտ վառեց ու աչքի մեկը կկոցած՝ սկսեց նայել քարի վրայի մարդուն: Ինչ սիրուն են տաշել, ի՜նչ լավ են քանդակել: Տեսնես ո՞վ է: Ով էլ որ լինի, գինի է խմում, իսկ Արարատյան դաշտի գինին ոչ միայն մարդու երակներն ու սիրտն է մաքրում, այլև` հոգին: Ծխուկը մի կողմ գցեց և սկսեց քարի դուրս եկած տեղը փորել: Փորեց ու սրբատաշ պատ գտավ: Քարերը հավասար ու սիրուն շարված էին իրար վրա: Աբոն աշխատում էր արագ ու զգույշ: «Մեղացն տէր է»,- արձագանքում էր գլխի մեջ: Չէ՛, Աբոն աշխարհը քանդողներից չէ, նրա գործը կառուցելն է, ստեղծելը, մեկը երկուս դարձնելը: Աշխատեց առանց հանգստանալու, առանց ծխելու, հիմնականում` ծնկած: Կեսօրվա դեմ բացել էր պատը: Քարը, ո՛վ գիտե, քանի դար հողի տակ մնալուց ձանձրացած, հիմա արևի տակ հուրհրում էր իր կարմրավուն երակները բացած: Աշխատանքի մի պահի գլխում կայծակեց միտքը. «Էս ի՞նչ ես անում: Բա որ պետությունն իմանա, գա, կանգնի գլխավերևդ ու թևերդ ոլորի, բանջարանոցը ձեռքիցդ առնի: Գա, ասի` պատմական հուշարձան է»: Կռացած տեղից վեր կացավ և սկսեց պատի կողքից մաքրած հողը լցնել տեղը. «Այ մարդ, քո ի՞նչ ցավն է, շարել են, լավ են արել, քանդակել են, իրենց համար են քանդակել: Գլխացավի բուն ես բացում: Հողամաս է, այգի, ձեռքիցդ առնեն` ի՞նչ ես անելու»,- խոսում էր ինքն իրեն և արագ-արագ լցնում էր հողը:
– Մեղացն տեր է… Չէ՜ մի: Ես քո դեմ երբեք մեղք չեմ գործել, քանդողը ե՛ս չեմ եղել:
Լցնում էր, բայց խիղճը կտոր-կտոր` մրմռում էր: «Էս մարդը բաժակը առաջը դրած սպասել է, ո՞վ գիտե, քանի հարյուր տարի: Հանել ես արևի էրես, հետո նորից բաժակի մեջ հող ես լցնում: Բա գինու բաժակի մեջ հո՞ղ կլցնեն»,- նրան հանդիմանում էր սեփական միտքը, և կամաց-կամաց եռանդը սառեց:
– Բա որ պալատ լինի ու մեջը` ոսկի՞,- մրմնջաց իրեն համոզելու համար ու սկսեց լցրած հողը նորից մաքրել: Մաքրեց, բերեց նախնական տեսքին, քարն ուղղեց. թող գինի խմող մարդը գլխի վրա չլինի: Նստեց նրա դիմաց և նայեց պատի ուղղությամբ: Պատը իր բոստանից անցնում, մտնում էր հարևան Համբոյի այգին: «Կարող է՞ եկեղեցի է»,- մտածեց, հետո ինքն էլ ժխտեց սեփական եզրակացությունը. «Եկեղեցու վրա գինի խմող մարդ չէին քանդակի»:
Թե բախտը բերի, մի քիչ ոսկի գտնի… Ասենք գտավ, ի՞նչ պիտի անի: Անիկը կծախի, բռլիանտե փայլփլուն մատանիներ կառնի, կշարի ճաքճքած, հողոտ մատների վրա, իսկ մի քանի օր հետո մյուս ոսկեղենի հետ կպահի դարակում` հազար տակ փաթաթած: Իսկ ի՞նքը: Որ ոսկի գտնի, էլ չի՞ աշխատի: Կաշխատի ավելի շատ: Մեծ տներ կգցի, քսան սենյակ կունենա ու էլի թթենու տակ դրած չոր թախտին կքնի: Ինչո՞ւ: Քանի որ աշխարհում ամենաշատն էդ տեղն է դուր գալիս: Թթենին հանդարտ խաղաղություն է տալիս խոնջացած մարմնին, իսկ նրա սաղարթի միջից ամռան աստղազարդ երկինքն ավելի խորհրդավոր ու հետաքրքիր է: Չէ, ոսկին էդքան կարևոր չէ: Գինի խմող մարդ ու գինու բաժակ քանդակած ձեռքին է խղճում, գինու բաժակը նորից հողով լցնելը մեղք է: Սակայն նորից եկավ ու գլխում մեխվեց միտքը. «Բա որ պատը գնա Համբոյի այգին ու ոսկին էնտեղ լինի՞»: Ձեռքերը թուլացան, բերանի մեջ դառնություն առաջացավ ու քրթմնջաց. «Վա՜յ, քո բախտ բաժանողին ի՞նչ եմ ասել…»: Քանդակած մարդն, ախր, իր հարևան Համբոյի բնույթը հաստատ չգիտի: Կնստի հետդ, կուտի-կխմի, կժպտա, գինու բաժակի վրա հազար խուճուճ ու զղզղուն խոսք շաղ կտա, բայց հենց հայացքդ թեքեցիր՝ կբամբասի, կհայհոյի ամենավերջին բառերով: Չէ՛, շատ անարդար բան կլինի, եթե շինության մեծ մասն ու հարստությունը Համբոյի հողամասում լինեն: Բայց թե Աբոն ի՞նչ անի. մարդուն բախտ, ունեցվածք, առողջություն ու հաջողություն տվողն ինքը չէ: Իրենն էս բահն ու էս հող փորելն է: Բահը ոտքերի արանքում նստեց հողի կույտի վրա, ծոցագրպանից հանեց հեռախոսն ու սեղմեց կոճակը: Կինն ահագին ուշ վերցրեց.
– Հա՛:
«Զահրումար,- մտածեց զայրացած,- էդ անտերը հնարողը նաև «ալո» բառն է հորինել, չէ՞»:
– Անի՛կ, թան բեր,- կարճ կապեց ու թոնթորաց,- ըսկի մտածո՞ւմ ես, թե մարդը սոված է:
Նստել էր ծխախոտը մատների արանքում, և ծուխը բարձրանում, գնում, հասնում էր բալենու ծաղիկներին: Գիտեր, որ բալի համի մեջ, ոնց էլ լինի, պահպանվելու է իր այսօրվա աշխատանքը, քրտնած անհանգստությունը և աչքածակ ագահությունը, բայց գիտեր նաև, որ ուտողները դա հաստատ չեն հասկանալու և չեն զգալու: Չեն զգալու ծխահամը, չեն զգալու, թե Աբոյի արդար առավոտն ինչպես է խաթարել գինի խմող մարդը: Ծուխը բարձրանում էր հանդարտ, ծխախոտը մեռնում էր ինքն իրեն: Աբոն եթե նույնիսկ չծխեր էլ, միևնույն է, վառված ծխախոտը մեռնելու էր: Մատները ո՛չ սեղմում էին գլանակը, ո՛չ գուրգուրում: Կային մատներն ու գլանակը. ո՛չ սիրում էին իրար, ո՛չ ատում: Մարդ չէին, մատ ու գլանակ էին, և նրանցից ամեն մեկն իր գործին էր:
Անիկն եկավ, հասավ ամուսնուն, ապակյա կժից թան լցրեց ծաղկավոր բաժակի մեջ, մեկնեց ամուսնուն, հետո բերանբաց նայեց քարին, պատին, ամուսնուն ու ձեռքը բերանին դրեց.
– Վո՜ւյ, քա…,- բայց բան հարցնել չհամարձակվեց: Թողեց, գնաց իր գործին:
Աբոն կեսօրվա սովորական քունը չառավ: Ո՛չ պառկելն էր գալիս, ո՛չ հանգստանալը: Պատի մեծ մասը բացել էր ու հասկացել, որ գտածը հնձան է: Իրիկնադեմին պատի մյուս մասի վրա կարդաց գրի սկիզբը. «Շինէցի զհնձանս ի վայելումն…»: Ո՞վ է վայելել, ո՞ւմ համար է շինել մարդը, ո՞վ է եղել կառուցողը, էդ քանդակած մա՞րդը… Չգիտեր` ասե՞ր պետությանը, չասե՞ր: Ասում են, գտնել- թաքցնելու համար դատ է հասնում: Բայց դե, չի կարող պատահել, որ մեռածի մասին ավելի շատ մտածեն, քան ողջի: Հնձան սարքողը, ո՞վ գիտե, քանի դար առաջ է մեռել, հող դարձել, բայց իր անեծքը դարերի միջից թափահարում է Աբոյի քթի տակ: «Մեղացն տէր է»: Չէ՜ մի… Մեռել, գնացել է ու չգիտի, թե դարեր շարունակ հնձանի տեղում քար ու քռա է եղել: Աբոն մաքրել, հողամաս է սարքել: Հիմա ապրում է էս հողի վրա, և ժամանակի էս մի ոլորանում էս հողն իրենն է: Ինքը կա, հիմա հողը իրենն է, կանցնի, կգնա՝ թող ուրիշինը լինի: Հո Աբոն էլ իր անեծքը չի՞ թափահարելու գալիք սերունդների քթի տակ: «Ասա, թե կարգին, բարի մարդ էիր, թող օրհնություն հղեիր, էլի, թե չէ…»,- մտածեց տրտում: Մտքերը գալիս էին իրենք իրենց: Նա փորած հողը նետելու նման դրանք իրենից հեռու էր նետում և փորում էր տենդորեն, ուզում էր հասկանալ` ե՞րբ են կառուցել, ի՞նչ են պահել մեջը: Հետաքրքրասիրությունը որդ դարձած կրծում էր ներսը: Անիկն իրիկնադեմին հաց բերեց. մի քիչ խաշած կարմիր լոբի, մի կտոր պանիր ու գինի: Լցրեց բաժակը, մտքի մեջ քանդակածի բաժակին խփեց ու խմեց: Տեսնես նրանք հենց է՞ս հողի խաղողից են գինի քամել: Հարցներ` իմանար, եթե լավ գինի է ստացվում, ինքն էլ մի քանի վազ դներ…
– Ասենք հանեցիր, հետո ի՞նչ ենք անելու, ախր հողամասն ափսոս է,- ձեռքերը տրորելով ասաց կինը:
– Հանեմ, թանգարան սարքեմ, դու էլ` զբոսավար: Ցուցափայտը կառնես ձեռքդ, երեսիդ պուդրա կքսես ու ձայնդ բարակացնելով կբացատրես. «Տիկնայք և պարոնայք»…
Կինը ուսերը թափ տվեց, հավաքեց չկերած հացն ու թողեց, գնաց: Աչքի մեկը կկոցած նայեց կնոջ հետևից` աչքը փափուկ տեղին տնկած, ու մտքում անուրախ կատակեց. «Երանի ուրիշի կին լինեիր»… Հետո շարունակեց աշխատանքը. փորեց, փորեց, փորեց, հողը խնամքով մի կողմ տվեց, հասավ հիմքին: «Ոսկին հո գետնի վրա չե՞ն դնում, թաղում են, չէ՞»,- հուշեց միտքն ու կանգ առավ, նայեց քանդակին: Մարդը նստած էր անտարբեր, ո՛չ Աբոյին էր նայում, ո՛չ հողամասին, ո՛չ ծաղկած այգուն: Աչքը Մասիսին էր: Նայում ու նայում էր: Հայի աչք է, ինչքան նայում է Մասիսին, չի կշտանում: Ամեն հայ Մասիսին է նայում, անկախ նրանից սարը երևո՞ւմ է, թե՞ չէ: Նայում է հոգու աչքերով, նայում է մտքի աչքերով: Հիմա էլ` քանդակած հայը: Նրան չի հետաքրքրում Աբոյի հետաքրքրասեր, ագահ հոգնությունը, նա սեփական հայացքի թևին նստած` Մասիսի գագաթին է, Նոյյան տապանի հիշողությունն` ափի մեջ:
«Ձեռքդ կցավե՞ր, որ էս պատի տակ մի կտոր ոսկի թաղեիր»,- քանդակի հետ մտովի կռիվ տվեց Աբոն: Հետո հոգոց հանեց ու սեփական հարցի պատասխանն ինքը տվեց. «Բա դու ինչի՞ ոսկի չես թաղում ապագայի Աբոյի համար»,- քրթմնջաց, հետո ձեռքը թափ տվեց ու դժգոհեց ավելի բարձրաձայն.
– Տո թողնո՞ւմ են, որ տղան հորը նմանվի: Ամեն ինչ թանկ ու կրակ… Մնո՞ւմ է, որ,- հառաչեց ու բահը հողի շեղջի վրա դնելով բարձրացավ տուն:
Կնոջ հարցերը անպատասխան թողեց, մի երկու բերան սպաս կերավ ու թեք ընկավ թախտին: Պատուհանը նկարի շրջանակի նման իր մեջ էր ամփոփել Մասիսը: Սարը կապույտի մեջ էր: Կապույտը թանձր- թանձր էր: Թաթախիր մատդ այդ կապույտի մեջ ու քսիր երկնքին, սարերին քսիր: Մի՛ վախենա, մաքուր, անարատ, երկնառաք կապույտ է, թե չմաքրի, չի՛ աղարտի…
Հենց այդպես էլ քնեց` առանց շորերը հանելու: Ո՛չ շոգ էր, ո՛չ հով: Անիկը վրան ծածկոց էր գցել, չէր ցանկացել խանգարել: Կամ վախեցել էր, որ ինքը վեր կկենա, նրա յոթը պորտը կշարի հայհոյանքի թելին, կամ անցած գնացած քաղցր տարիներն էր հիշել, ով գիտե: Այդ գիշեր առանց Աբոյի մշշոցի թթենին քնե՞ց, թե՞ աստղերը ողջ գիշեր անհանգիստ խաղացին նրա սաղարթի հետ, ոչ ոք չիմացավ, իսկ Աբոն երազ էր տեսնում և երազի մեջ Մասիսի գագաթից գինի էր հոսում: Անիկն արագ- արագ լցնում էր շշերն ու ամանները: Լցնում- լցնում ու չէր հոգնում, չէր հագենում, չէր կշտանում… «Այ մարդ,- աչքով էր անում իրեն,- հազար պակասության տեր ենք, կծախենք… Էն է` էրեխեքը հասել, իրար ետևից շարվել են, պսակել է պետք, տնավորել է հարկավոր…»: Հետո հայտնվեց քանդակի մարդը: Կանգնել Անիկին էր նայում քմծիծաղով ու հանգստացնում էր Աբոյին. «Դու մարդու բնույթը չգիտե՞ս: Ագահ է մարդը, աչքածակ: Ինչքան տան` կուզի: Իսկ դու ինձ մի՛ ծածկիր, ես դարերի համար եմ: Եթե ոչ մեկն էլ ձայն չհանի, հարևանդ բավական է: Կարծում է` գանձ ես գտել, որ էդպես թափով ու անկանգ աշխատում ես»: «Էնպես ես ասում, կասես իսկապես գանձ ես թաղել,- հանդիմանեց Աբոն,- համ էլ թող գա, գանձն իրեն տամ»,- քմծիծաղ տվեց անուրախ:
«Ասենք՝ ես պահած ու դու գտած լինեիր, էդ ոսկով երջանիկ կդառնայի՞ր,- հանդիմանեց մարդը,- իսկի անարատ գինին ու սիրասուն կինը մարդուն ինչպես հարկն է երջանիկ չեն սարքում, էլ ո՞ւր մնաց` ոսկին,- ասաց ու խոսքը փոխեց,- ավելի լավ է` ինձ չծածկես, արդեն հազար տարի է հողի տակ էի, հո ամեն մեկին չե՞մ հայտնվի, որ քեզ եմ հայտնվել, որ քո բահի տակ եմ ընկել, նշանակում է մի բան իմացել եմ, չէ՞»:
«Ծածկելը՝ չեմ ծածկի, բայց վախենամ` փորձանքի մեջ գցես ինձ,- երազի մեջ նրան պատասխանում էր Աբոն,- ախր, աշխարհի կարգն էն է, որ հողը մշակողին պատկանի: Հողը իր երեսը, բնավորությունը չի փոխում, բայց դյուրահավատ է: Ով նրան քրտինք է տալիս, դառնում է նրա տերը»:
Աբոն ջղայնանում էր: Մարդն ասես վերջնեկ տղայի պատմության դասագրքի միջից ելել, կանգնել էր նրա առաջ ու իր բաժին հողն ու հայրենիքն էր պահանջում. «Էս հողը մենակ քոնը չէ,- ասում էր,- գիտե՞ս քանի մարդու արյուն ու քրտինք է խմե՜լ»:
«Դե որ էդպես է, դու ու Նոյը ձեռք- ձեռքի տված եկեք, ձեր արձանները դրեք էս թաշկինակի չափ Հայաստանի երեսին, ու մենք բերաններս քամուն բռնած` կենանք,- նրա հետ լեզվակռիվ էր տալիս Աբոն,- ես քեզ մարդավարի հանել, նստեցրել եմ իմ այգում` աշխարհին, արևին, լույսին ու երկնքին ի տես, իսկ դու հող ես ուզում: Չեղավ, չէ՞… Ախր, հայրենիք ասածդ հենց նրա համար է էդպես կոչվում, որ հայրերի կտակածն է որդիներին, բա՞, ընկեր քանդակ»,- իր լեզվի ճարտարությունից զարմացած քանդակին էր դիմում Աբոն, իսկ Անիկն ասես խլացել ու չէր լսում մարդու պահանջը, ասես կույր էր ու չէր տեսնում, թե նա ինչ ճնշում է բանեցնում և աչքով էր անում. ««Այ մարդ, գինի լից, վերցրու, հազար պակասության տեր ենք»:
«Աչքածակ շանորդի»,- երազի մեջ կնոջ հասցեին շշնջաց Աբոն ու քնից վեր թռավ:
Ոտքերը կախեց թախտից, մեքենայորեն ածմծեց, ծխախոտի տուփն ո՞ւր է: Կպցրեց, մի երկու ծուխ առավ ու գլուխը բռնեց ափերով: Գլուխը ծանր ու հոգին անհանգիստ էր այնպես, ասես մի շատ վատ բան էր արել: Ելավ տեղից, դուրս նայեց: Լուսնյակ գիշեր էր: Լուսինը մեկ խռովում ու ծածկվում էր ամպի տակ, մեկ էլ ժպտում էր ջահել տարիների Անիկի պես: «Վայ թե տարին երաշտ ու չորային լինի,- մտածեց ուղեղի մի անկյունով,- լուսինը շատ է կարմիր ու երկինքը մանուշակագույն լինի ասես»: Վրա ընկավ լուսամուտագոգին ու ծուխը ներս քաշեց: Չէ, լավ բան չէ արածը: Ասեղը պարկում թաքցնել չի լինի: Իր այգում հին շինություն է գտել: Հո չի՞ կարող գաղտնի պահել: Ասենք, Երևանից թաքցրեց, բա հարևան-բարեկամի՞ց ինչպես թաքցնի: Հո փոքր բան չէ՞, որ դնի գրպանն ու ոչ ոքի ցույց չտա:
– Այ մարդ, դու ի՞նչ մարդ ես,- քանդակի մարդուց դժգոհեց կիսաձայն,- հենց առաջին տարում դուրս կգայիր, ու ես էսքան չէի տանջվի էս հողի վրա:
Մտածեց մինչև լուսաբաց, իսկ առավոտյան ավտոբուս նստեց ու` Երևան, ո՞ւր ես, գալիս եմ: «Մարդ են, չէ՞, կհասկանան,- ավտոբուսի մեջ սրտում բարձրացող կասկածանքն էր լռեցնում,- կհասկանան իմ քայլի արժեքը, գուցե թե շնորհակալություն էլ հայտնեն դրա համար ու նոր հողամաս տան»:
Թե նոր հողամաս տան, էլի տանջվելու է, բայց հո չի՞ կարող էն քանդակի մարդու մեղքի տակ մտնել ու նորից թաղել կամ ջարդել, վերացնել:
***
Աբոն չորս ամիս նստեց վաղ միջնադարյան հուշարձանը փչացնելու մեղադրանքով: Ի՞նչ էր արել: Երբ հնագետը եկել, սկսել էր քչփորել, Աբոյի վրա զայրացել էր, թե՝ քեզ ո՞վ է իրավունք տվել, որ ինքնագլուխ փորել ես, պատը բաց արել: Աբոն տաքացել էր, մի երկու խոշոր խոսք էր ասել, հնագետը տակ չէր մնացել ու Աբոն մի թաթալոշ էր հասցրել նրա բարակ վզին:
Երբ ծանոթ ու փող խաղացնելով բանտից հանեցին, Աբոն ո՛չ հնագետից էր նեղացած, ո՛չ օրենքից: Սիրտն ամենաշատը նեղվել էր բաժակն առաջը դրած, ծալապատիկ նստած քանդակից, որին վերցրել, թանգարան էին տարել: Վեր կացավ, թանգարան գնաց, որ քանդակած մարդու աչքերին նայի ու հարցնի.
– Բա քո մարդկությունն է՞դ էր: Քեզ նորից հողին պահ չտվեցի, դու երազ եկար, համոզեցիր, խնդրեցիր, քեզ լսեցի, կարգին մարդու տեղ դրեցի… Դու ինձ չորս ամիս նստեցրիր: Չորս ամիս բերանով ես ասում, չհաշված էդքան տանջանքն ու փողը:
Բայց քանդակի մարդը, որ դեռևս չէր հասցրել թանգարանային նմուշ դառնալ, այցելուների առաջ ծամածռություններ անել և իրեն խորհրդավոր շղարշով պատել, այնպես էր նայում Աբոյին, ասես չէր ճանաչում, ասես Աբոն նրա համար իսկի գոյություն չէր էլ ունեցել:
Դուրս եկավ թանգարանից, հրապարակի ցայտաղբյուրի ջրով երեսը լվաց, թափ տվեց ձեռքն ու քմծիծաղ տվեց.
– Վա՜յ, քո բախտ բաժանողի…
