ՀՈՎԻԿ ՀՈՎԵՅԱՆԻ «ԱՆԺԱՄԱՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆ»-Ը / Ֆելիքս ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ

Ո՞վ է Հովիկ Հովեյանը. մեր ժամանակների փրփրադեզ ալիքների հետ կռիվ տվող, մեր ժամանակների ամեհի ծովը մտած «Անժամանակություն» նավի հրամանատարը:
Եթե դարձյալ հարցնող կա, թե ո՞վ է Հովիկ Հովեյանը, ես, աչքերս ցած խոնարհելով, ասելու եմ. «Օդում գնդակահար թռչուն է Հովեյանը, ծերացած ծխան, մասրենու արյուն…»: Բացի այդ՝ դեպի նրա անձը խորին խոնարհումով ասելու եմ, որ նա հանճարեղ թարգմանիչ է: Իսկ երբ հարցնեք, թե ինչ է թարգմանել, պատասխանելու եմ՝ «եղյամի ցավը»: Մի գիշեր նստել է նա ցրտից սրթսրթացող եղյամի կողքին, կարդացել նրա հոգու ցավը հենց եղյամի լեզվով, ու որպեսզի ոչ ոք չխանգարի իրեն անիմաստ հարցերով կամ չփորձի շոշափել իր տրամադրության հիմքերը, հայտարարել է.
Թարգմանում եմ եղյամի ցավը,//Եվ գիշերն անցնում է//Մենությանս խաղահրապարակով… (էջ 124)
Ահա թե ինչպես է Հովեյանը զբաղվել եղյամի ցավի սրտամորմոք թարգմանությամբ: Իսկ լակոնիկ տողի հետևում կատարված թարգմանությունը հասկանալու համար յուրաքանչյուր ոք պետք է իմանա եղյամի լեզուն: Լեզուն չգիտե՞ս, ուրեմն իզուր ես փորձում հասկանալ, թե ո՞ր ցավի մասին է խոսում Հովեյանը, և թե գիշերն ինչպե՞ս կարող է անցնել մարդու «Մենության խաղահրապարակով»:
Հովեյանական յուրաքանչյուր ոգեղեն թարգմանության ասելիքը փոխանցվում է բանաստեղծական մի տողից մյուսը, տալիս ու առնում, մինչև որ արձանագրում է.
Ուշացումն է մեր իսկ վարձած//Նշանառուն//Ու խփում է մեր թիկունքին… (էջ 47)
Արդյոք ուշացումը մարդկության ճակատի գի՞րն է, արդյոք հնարավո՞ր է կանխել այն կամ հրաժարվել նրանից: Ահա ընթերցողին զբաղեցնող հարցադրումներ, որ Հովեյանի լակոնիկ ու չնաշխարհիկ նկարագրությունների միջով («Ուշ աշունն է լեռան վարձած նշանառուն ու խփում է ցողի շուրթին…) վերաճում են՝ մտնելով նրան զբաղեցնող իմաստասիրական խոհերի ելևէջումների մեջ: Նույն այդ ելևէջումների ակունքում իր ողջ հպարտությամբ կանգնած մարդկային գոյն է, որ նույն հպարտությամբ էլ գալիս-հասնում է մինչև այսօրվա ճամփաբաժանը: Անափ է Հովեյանի սերը մարդու և նրան շնորհված կյանքի նկատմամբ: Ուստի Գոյի օրգանիզմը քայքայող ախտերը գտնելու ու հեռու շպրտելու համար անդադրում պրպտումների մեջ է նրա բանաստեղծական հոգին: Պրպտումը թռչունների հետ վեր է բարձրանում, կառչում «արևի կողից», ելնում լեռան գագաթն ու իջնում, և հանկարծ բացվում է խորախոս մի ասելիք, ուշադրություն հրավիրելով իմաստախոսական կա ու չկայի բացահայտումին: Ո՞վ է նկատել, թե ինչպես է ջարդուփշուր լինում վաղորդայնի ցողը, որ նստել է լեռան ստորոտում աճած կակաչի շուրթին: Եվ սա է հենց մարդկային իմաստասիրությունը զբաղեցնող կա ու չկայի հմայիչ ներկայությունը: Որովհետև ցողի մահն սկսվում է կակաչի վրա դրվելու պահից այնպես, ինչպես «Մայրամուտը սկսվում է ոտնահետքից…»: Եվ սա է ուշացումը՝ «մեր իսկ վարձած նշանառուն»: Մարդն սկսում է հրաժեշտը կյանքին՝ ուղիղ իր ծննդյան պահից: Այս ամենը սթափեցնող ջրացայտերի պես խփվում են դեմքիդ հովեյանական տողերի միջից, ու դու շիթ առ շիթ բացում ես նրա հարցադրումների կծիկը: Ի՞նչ անել, որ հրաժեշտը ազնիվ ու գեղեցիկ լինի, որ չգնդակահարվեն օդում ճախրող թռչունները…
«Գնդակահար թռչնի անկման խելահեղություններով» բացվող լուսաբաց (էջ 46): «Գերաճ տված» գիշերվանից հետո նման լուսաբացը բանաստեղծի հետ զգալուց առաջ անպայման սարսռալու, փշաքաղվելու է մաշկդ, հետո ներսդ մտած քամին իրար է տալու ողջ էությունդ, և դու զգալու ես, թե ինչպես ես ճախրանքդ թողնելով՝ ցած ընկնում գնդակահար թռչնի նման: Ահա այդ պահին ցանկություն է առաջանում մեկնել ձեռքդ դեպի քեզ հետ զուգահեռ իջնող թռչունն ու շշնջալ. «Այնուամենայնիվ, մենք տապալված չենք փտախտից, իսկ գնդակների սուլոցը թողել ենք ետևում»: Ցավոք, գնդակները նոր թռչուններ են որսում ճախրանքի պահին՝ թռիչքի տարբեր բարձրություններում:
Գունագեղություն շատրվանող հոգի է Հովեյանի բանաստեղծական հոգին: Շոշափելի հոգի, որովհետև նրա հրավերը՝ մտնել իր գույների աշխարհ ու վայելել իր խինդն ու ցավը, այնքան մտերմիկ է, այնքան ազնիվ.
Մանուշակագույնը տեղավորում եմ փոխակերպումներիս//Հայելիներում…// Մոշագույն մուգը՝ նետում տեսիլքին,//Շառագունեղը լծում եմ բառիս,//Որ քառատրոփ աշուններ հերկի… (էջ 138)
Հովեյանական միտքը ճերմակ թղթին իջած ակնթարթային վրձնահարված է, որի հետքը լողում է զարմանքի ու հիացմունքի պիկասոյական ոլորտներում: Պատկերացնել է պետք այս կտավը.
Հիշողությանս մատները//Փայտփորիկներն են//Երբեմնիների…
Կամ այս՝
Մարմինս սղոցած ծառերի մենահովիտ է,//Շուշանների լռությունը՝//Ոտնահետքերի մարմրող ճիչ//Բացակայությանս երկնքում… (էջ 127)
Չորս տասնամյակ Հովեյանի բանաստեղծական գրիչը թիավարել է պարտադրված կյանքի ծովի խոր խութերի միջով՝ պինդ բռնած ունենալով հորիզոնում փայլող լույսի ծիրը: Այն սահել է ամպագոռգոռ որոտումների միջով, թրջվել օրհնաբեր անձրևներով, գտել մաքրաջրի հունը, վեր ու վարից հետո կանգ առել «Անժամանակություն» կոչվող լեռան գագաթին: Հովեյանն այս բարձունքում անժամանակությանն է հանձնել իր լուսավոր բեռը՝ հավատով, որ այն ըմբոշխնելու են նրանք, ովքեր, անցնելով ժամանակների միջով, զգում են նույն այդ ժամանակների գինը:
Իսկ ժամանակների գինը անժամանակությունն է:
Իսկ նրանք, ովքեր ապրած ժամանակի մեջ դեռ կառչել են այդ ժամանակի կպչուն փրփուրներով պատված եսասիրությունից, նյութապաշտությունից ու քարշ են տալիս կարծրացած սրտերն ու հոգիները, նրանք մնալու են որպես իրենց ժամանակի կոշտուկը՝ առանց կնքվելու «Վիհից կախված մասրենու արյան» կաթիլներով:
Հովեյան բանաստեղծի համար թղթին հանձնած բառը ծննդյան օրհնություն է, ապրումն ամփոփող տոնակատարություն և մահվանը հանձնած իր եթերային մասնիկը: Ամեն ինչ անցողիկ է: Անգամ թղթին հանձնած բառը բանաստեղծինը չէ: Այն իջնում է թղթին, որպես մահվան կնիք՝ վերածնվելու թույլտվությամբ:
Թողնում եմ ձեր նուրբ քմայքին//Այն, ինչ չեղավ իմն իրապես,//Բառս, որ մի պահ էր անփույթ,//Մահս, որ իմ հարգն էր թղթին…
Ահա կանգ է առել այստեղ՝ «Անժամանակություն» կոչվող բարձունքի գլխին հովեյանական բառը՝ «պարզ՝ ապրումի մեջ, ամպրոպաշեջ ու թևաբաց» և սպասում է ընթերցողի հրահանգին՝ կենսալից նոր ուժերով առաջանալու համար:
Բարի երթ քո բառին, իմ բանաստեղծ ընկեր, քո բառին, որ ճեղքել է ցամաքի ձյունեղեն շերտն ու դուրս եկել որպես մի նոր ծաղիկ: «Ոտնակոխան բառ-ծաղիկները» կարող են փարվել հողին, բայց ոչ ջարդվելու, այլ կյանք պարգևած հողը համբուրելու համար, որովհետև ծաղիկ են, ոչ թե՝ խոտ: Քո «Բառ-ծաղիկները» համբուրում են հողն ու բարձրանում, համբուրում են հողն ու բարձրանում…