Ելենա Շիրման

ՀՐԱԺԵՇՏ
Ելենա Շիրմանն ապրեց երեսունչորս տարի: Վեց տարի տևած նամակագրության և բանաստեղծությունների մեջ արտահայտված սերը նրա դժգույն կյանքում ամփոփվեց Լաբինսկում և Պոլտավայում կայացած երկու հանդիպումով միայն: Թերևս անձնական կյանքի այս դրվագից մինչև հոգու խորքը խոցված՝ 1941 թ. գրեց իր «Վերջին տողեր»-ը, որն ուներ հասցեատեր, և ով, հավանաբար, չկարդաց այն: Նրա սիրած տղան՝ Վալերի Մարչիխինը, որ նույնպես բանաստեղծություններ էր գրում, զոհվեց պատերազմի սկզբին՝ 1941 թվականի ամռանը, որի մասին Ելենա Շիրմանը չիմացավ:
Այս բանաստեղծությամբ Շիրմանն ասես բեկեց իր ապրած ժամանակը և պատերազմի սկզբին գրեց բանաստեղծություն բոլորովին այլ թեմատիկայով և պոետական այլ լեզվով: Գրելով վերլիբր՝ նա ոչ միայն քանդեց պոետական կարգուկանոնը, այլև՝ իր ներսի բոլոր կապանքները: 1942 թ. Ելենա Շիրմանն ընկավ գերմանացի նացիստների ձեռքը և դաժանաբար սպանվեց:
Ելենա Շիրման

ՎԵՐՋԻՆ ՏՈՂԵՐ

Այս տողերը, հավանաբար, վերջինն են,
Մարդն իրավունք ունի մահից
առաջ արտահայտվելու,
Դրա համար էլ խիղճս ոչնչի համար
է՛լ ինձ չի տանջում:
Ես ամբողջ կյանքում փորձել եմ քաջ լինել,
Ցանկացել եմ բարի ժպիտիդ արժանի լինել,
Կամ գոնե, որ ինձ բարությամբ հիշես:
Բայց դա միշտ ինչ-որ վատ եմ կարողացել անել,
Եվ օրըստօրե՝ ավելի վատ,
Իսկ հիմա, երևի թե, արդեն երբեք
էլ չեմ կարողանա:
Մեր երկարամյա ողջ նամակագրությունը
Եվ երբեմնակի խղճուկ հանդիպումները
Անիմաստ և ցավոտ փորձ էին՝
Տարածության և ժամանակի օրենքների
վրայով ցատկելու:
Դու դա հասկացար ավելի հաստատ և շուտ,
քան ես:
Դրա համար էլ քո նամակները,
պոլտավյան հանդիպումից հետո,
Դարձան ճշգրիտ և անկողմնապահ,
ինչպես զեկուցողի խոսքն է,
Հարցասեր՝ ինչպես վիկտորինան,
Անտարբեր՝ որպես
տրամվայական բարեկրթություն:
Սրանք ընդհանրապես քո նամակները չեն: Դու գրում ես՝ քեզ ստիպելով,
Դրա համար էլ նամակներն այդ ինձ
այլևս չեն ուրախացնում,
Այլ ճնշում են, ինչպես մուրճը՝ մեխի գլխարկը:
Եվ անքնությունը խլացնում է երկրաշարժի պես:
…Դու ինձնից խոհեմություն ես պահանջում,
Սոցիալական նշանակությամբ բանաստեղծություններ և ուրախ
նամակներ,
Բայց ես չեմ կարողանում, չի ստացվում…
(Ահա գրում եմ այս տողերը և տեսնում,
Թե ինչպես է անգութ «հակաժպիտը»
քո բարի շուրթերը աղճատում,
Եվ սիրտն իմ կանգ է առնում նախապես):
Բայց ես միայն այն եմ, ինչ եմ, ոչ ավել, ոչ պակաս.
Երեսուն տարեկան միայնակ, հոգնած կին՝
Թեթև ճերմակած անխնամ մազերով,
Քայլվածքիս պես ծանր հայացքով,
Լայն այտոսկրերով, քամահար մաշկով,
Զիլ ձայնով ու շփոթված շարժուձևով,
Հագիս՝ շագանակագույն մի կոշտ զգեստ,
Մեկը, որ չի կարողանում դիմահարդարվել
և դուր գալ:
Եվ թեկուզ իմ այս տողերն անհեթեթ են,
ինչպես իմ զգեստը,
Չստացված, ինչպես իմ կյանքը, ինչպես ամեն ինչ, որ չափազանց շիտակ է ու անկեղծ,
Բայց ես այն եմ, ինչ եմ: Եվ ասում եմ,
ինչ մտածում եմ.
Մարդ չի կարող ապրել՝
չունենալով վաղվա ուրախություն,
Մարդ չի կարող ապրել՝ դադարելով հուսալ,
Դադարելով երազել, թեկուզ
չիրականացողի մասին:
Դրա համար էլ ես խախտում եմ բոլոր արգելքները
Եվ ասում եմ այն, ինչ ուզում եմ,
Ինչն ինձ լցնում է ցավով և ուրախությամբ,
Ինչն ինձ խանգարում է քնել և մահանալ:
…Գարնանն իմ տանը՝ բաժակի մեջ,
մորու ծաղիկներ կային,
Թերթիկները նրանց սպիտակ էին՝
խամրած յասամանագույն երակներով,
Հուզելու չափ կորացած, ինչպես քո կոպերն են:
Եվ ես դրանք անզգուշորեն քո անունով կոչեցի:
Ամեն գեղեցիկ բան աշխարհում ես ուզում եմ
քո անունով կոչել.
Բոլոր ծաղիկները, բոլոր խոտերը,
բոլոր բարակ ճյուղերը՝ երկնքի ֆոնին,
Բոլոր արշալույսները և բոլոր ամպերը՝
դեղնավարդագույն եզրերով,
Դրանք՝ բոլորը, քեզ են նման:
Ես զարմանում եմ՝ մարդիկ ինչպե՞ս չեն նկատում
քո գեղեցկությունը,
Ինչպե՞ս են հանգիստ ձեռքդ սեղմում,
Չէ՞ որ քո ձեռքերը երջանկության
կոնդենսատորներն են,
Նրանք արձակում են տաքություն
հազար մետր հեռու,
Նրանք կարող են հալեցնել
արկտիկական սառցալեռները,
Բայց ինձ մերժված է այդ կալորիայի
հարյուրերորդ մասն անգամ,
Ինձ բաժին են ընկնում ծանծաղ տառերը
գորշ ծրարներում՝
Չափակարգված և յուղազրկված,
ինչպես պահածոները՝
Ոչինչ չճառագող և ոչ մի հոտ չարձակող.
(Ես այն եմ, ինչ եմ և ասում եմ, ինչ ուզում եմ):
…Ինչպես մեծ կինոյում, դու գալիս ես
ինձ մոտ էկրանից,
Դու քայլում ես սրահով՝ կենդանի ու լուսաշող,
Դու անցնում ես իմ միջով երազի պես,
Եվ ես չեմ լսում շնչառությունդ:
…Քո մարմինը պետք է նման լինի երաժշտությանը,
Որ չհասցրեց գրել Բեթհովենը,
Ես ուզում եմ գիշեր ու ցերեկ
զգալ այդ երաժշտությունը,
Խեղդվել նրա մեջ, ինչպես ծովի ալեբախության:
(Այս տողերը վերջինն են,
և խիղճս ոչնչի համար է՛լ ինձ չի տանջում):
Ես պատգամում եմ աղջկան, որ կսիրի քեզ.
Թող համբուրի քո ամեն մի արտևանունքը՝
մեկիկ-մեկիկ,
Թող չմոռանա ականջիդ հետևի փոսիկը,
Թող մատները նրա լինեն քնքուշ,
ինչպես իմ մտքերն են:
(Ես այն եմ, ինչ եմ, և դա այն չէ, ինչ պետք է):
…Ես կարող էի ոտաբոբիկ հասնել մինչև Բելգրադ,
Եվ ձյունը կծխար ներբաններիս տակ,
Եվ ինձ ընդառաջ կգային ծիծեռնակները,
Բայց սահմանը փակ է, ինչպես քո սիրտը,
Ինչպես ամբողջովին կոճկված քո շինելը:
Եվ ինձ ներս չեն թողնի:
Հանգիստ ու քաղաքավարի
Ինձ կխնդրեն վերադառնալ:
Իսկ թե, նախկինի պես, առաջ գնամ՝
ոչինչ հաշվի չառած,
Սպիտակահեր ժամապահը
կբարձրացնի հրացանը,
Եվ ես չեմ լսի կրակոցը.
Ինձ ինչ-որ մեկն ասես ցածր կձայնի,
Եվ ես կտեսնեմ քո երկնագույն ժպիտը
բոլորովին մոտ,
Եվ դու առաջին անգամ կհամբուրես շուրթերս:
Բայց համբույրի վերջը ես արդեն չեմ զգա:

Թարգմանությունը՝ Քրիստինե ԴԱԴՅԱՆԻ