ՆՎՈՆ / Գագիկ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

Մանկության տարիներին հաճախ էինք ընտանիքով Լենինական` տատիս տուն մեկնում: Կիրովականից Լենինական բանվորական գնացքով երկժամյա ճամփորդությունն անցնում էր գրեթե աննկատ. ժամանակն այդ լի էր հետաքրքիր ու բազմանշանակ տպավորություններով: Ճանապարհին թե՛ հայրս, թե՛ մայրս ջանում էին, որ ժամանակն անցներ բովանդակալից ու նաև հաճելի: Մեզ հետ խաղեր էին խաղում կամ էլ սովորեցնում էին նորերը: Այդ խաղերը հիմնականում վերաբերում էին մայրենի լեզվին, գրականությանն ու աշխարհագրությանը: Մեզնից յուրաքանչյուրը ջանում էր անպայման հաղթել ու առաջինը լինել: Մայրս երբեմն նաև տրամաբանական ու հոգեբանական խնդիրներ էր առաջադրում: Ասենք, հանձնարարում էր հանպատրաստից գնահատել ու գեղեցիկ բառերով նկարագրել գնացքի պատուհանից երևացող բնապատկերները կամ էլ փորձել կռահել, թե մեր ուղեկիցներից ով ինչ մասնագիտության տեր կարող է լինել, բնավորության ինչ գծեր ունենալ…
Տատիս տունը գտնվում էր գրեթե քաղաքի կենտրոնում` փոքրիկ ու շրջանաձև այգու հարևանությամբ: Այդ երկհարկանի շենքը մինչև օրս էլ կանգուն է: Ամառվա կիզիչ արևին այդ բակում որքան ենք «Վարդավառ» նշել, «ջրուկի» խաղացել… Թասերով, ամաններով ու դույլերով ջրցողված բակի սալահատակն` արևի ճառագայթներով ողողված, այդ ինչպե՜ս էր բուրում: Մինչև օրս էլ զգում եմ գոլորշիացող ջրի արևահամ ու զգլխիչ բույրը…
Տատիս տուն հերթական այցելության ժամանակ` շենքի բակում, բացի տատիցս ու մորաքույրներիցս, մեզ դիմավորեց մի անծանոթ պառավ կին: Տեսնելով այդ կնոջն` ինձ թվաց, թե պիտի շարունակեմ գնացքում մորս տված ճանաչողական խնդրի լուծումն ու փորձեմ կռահել նրա ով լինելը: Մերոնց հետ հերթով ողջագուրվելուց հետո, մանկան հետաքրքրությամբ, շարունակում էի զննել այդ տարօրինակ «արարածին»: Առաջին հայացքից նա շատ վատ, նույնիսկ ճիվաղի տպավորություն թողեց ինձ վրա: Գլուխը փաթաթած էր ծաղկավոր գլխաշորով և փոքրիկ ագույցով ամրացված ծոծրակին: Ճակատը, դեմքը կորած էր խոր կնճիռների մեջ: Ճակատի կենտրոնում, նաև աջ ու ձախ կողմերում կանաչակապտավուն ինչ-որ զարդեր թե տառեր էին դաջված: Աջ ականջը վնասված էր, ձախ ականջի բլթակը վերից վար ճեղքված էր ու կախ ընկած: Պարզ երևում էր, որ ինչ-որ ժամանակ ականջօղեր է կրել: Աչքերի խոռոչներն այնքան խորն էին թաղված, որ հնարավոր չէր որոշել աչքերի գույնը: Աջ այտին ոչ մեծ սպի կար` հավանաբար դանակի հետք: Քունքերի մոտ, գլխաշորի տակից տեսանելի էին ճերմակին տվող ցանցառ մազերը: Երբ բարևում էր մորս, նկատեցի, որ ձեռքին հանգած ծխախոտ կա: Ինձ թվաց, թե այդ պառավը անցորդ է, որ հետաքրքրությունից դրդված` կանգնել-մնացել էր ճամփեզրին: Հապա ի՜նչ տարօրինակ հայացք ուներ նա, Աստված իմ: Ասես աշխարհին ու մեզ` բոլորիս նայում էր հեռու հեռվից` հարյուր տարի ապրած ագռավի խորաթափանց ու անբացատրելի հայացքով… Ի զարմանս ինձ, մայրս նրան հարազատի պես ընդունեց, գրկախառնվեց ու հարցրեց. «Ինչպե՞ս ես, Նվո ջան»,- ապա շարունակեց,- «երեխեքին բերեցի՝ մի քիչ մորս մոտ մնան»: Մայրս ասես հաշիվ էր տալիս այդ օտար պառավին: Ո՞վ էր այդ անծանոթ, «վհուկի» կերպարանքով տարօրինակ պառավը` Նվոն, ում իմ մանկական երևակայությունն անմիջապես նույնականացրեց ցախավելով թռչող հեքիաթի կախարդ պառավի հետ… Դեմքին դրոշմված ծանր ու հոգսաշատ անցյալն ասես երկու կարևոր փոփոխության էր ենթարկել նրան. առաջինը` կորցրել էր գեղեցկությունն ու կանացի երբեմնի հմայքը, երկրորդ` ինչպես իրենից, այնպես էլ անունից՝ Նվարդից, մնացել էր կեսը` Նվոն: Բոլորը` մեծ թե փոքր, նրան այդպես էլ կոչում էին:
Հաճախ, երբ մենք աղմուկ-աղաղակով տուն էինք մտնում, տատս սաստում էր՝ Նվոյին կարթնացնեք, Նվոն քնած է… Իսկ Նվոն քնում էր խոհանոցի փոքրիկ թախտին այնպես, ինչպես սովոր կատուներն են մռռալով քնում իրենց տերերի ոտքերի մոտ: Տատս ասում էր, որ նա, որպես սևագործ բանվորուհի, հիմնականում գիշերվա հերթափոխին, աշխատում է «տեքստիլ» կոմբինատում:
Նվոն տատիս հետ կապված էր իսկապես կատվի հավատարմությամբ: Նրա համար նշանակություն չուներ ո՛չ խոհանոցում եփվող կերակուրի բույրը, ո՛չ գնացող-եկողը և ո՛չ էլ երեխեքիս կռվազանությունը: Փոքրիկ ու նեղ թախտի վրա, բանվորական կապույտ խալաթի մեջ փաթաթված` կծկվում ու քնում էր Նվոն: Հետո արթնանում էր, տատիս եփած սուրճի հետ մի գլանակ ծխում, սիրով ու գորովանքով (դա հավանաբար նրա հայտնած շնորհակալությունն էր) նայում տատիս ու հանկարծ անհետանում: «Ձեր մեծ մամը` Փիրուզը, իմացեք, սուրբ է, սուրբ…»,- հեռանալիս հաճախ էր մեզ` բակում խաղացող թոռներիս, ասում: Չգիտեմ` ինչն էր նրա ակնածանքի պատճառը, սակայն գիտեմ, որ տատս չափազանց ուշադիր էր նրա հանդեպ: Դե, իհարկե, իր պատրաստակամությամբ Նվոն էլ ետ չէր մնում: Առանց հատուկ կանչ ու հրավերի` կգար, կտեսներ տատս մի գործի մեջ է՝ կմասնակցեր, կօգներ: Օգնում էր անկողին կարել, լվացք անել-փռել, մինչևիսկ` պահածոներ փակել ու գուլպա գործել…
Չգիտեմ, Նվոն իրո՞ք շատ ծեր էր, թե՞ ինձ այդպես էր թվում, համենայնդեպս, չափազանց ծեր էր երևում: Ծխում էր բանվորական ամենաթունդ ծխախոտները, իսկ երբեմն էլ` պարզապես լրագրի թղթով փաթաթած թութուն: Քույրս ու եղբայրս նրանից վախենում էին, իսկ ես փորձում էի «հրեշին» մոտիկից ճանաչել: Կանգնում էի խոհանոցում ճաշ պատրաստող տատիս կողքին ու մերթընդմերթ նրա թիկունքից նայում թախտին ծվարած այդ այլակերպ պառավին: Չնայած տգեղությանը` Նվոն մեր հանդեպ չափազանց բարի էր ու կամեցող: Տատս նրա մասին չէր խոսում, մեզ ոչինչ չէր պատմում: Միայն մի անգամ ասել էր. «Նվոն գաղթական է, հանգիստ թողեք…»: Այդ բառն էլ մեզ համար բացատրություն չուներ, ու մենք ավելի շատ մտածում էինք, թե դա երևի նշանակում է` մարդ առանց ընտանիքի…
Աստիճանաբար ընտելացանք Նվոյի ներկայությանը: Հաճախ օրերով անհետանում էր, սակայն ամեն անգամ վերադարձին բանվորական կապույտ խալաթի աջ գրպանից հանում էր բազմագույն կոնֆետներ ու մեզ բաժանում: Տատիս ասածը նրա համար օրենք էր: Երեխեքից առաջինը ես թույլ տվեցի, որ Նվոն ինձ մի օր համբուրի, սակայն նրանից եկող ծխախոտի հոտն այնքան վանող էր, որ իսկույն դուրս փախա խոհանոցից ու մի երեք անգամ երեսս լվացի… Ծխախոտը ձեռքին հայտնվում էր, ձեռքերը խաչած, շշուկով բարևում էր բոլորին, բանվորական կապույտ խալաթի աջ գրպանից հանում ֆաբրիկայից բերած գուլպաներ, տուփով կոնֆետ կամ բազմագույն թելեր ու դնում սեղանին, ապա վերցնում էր աղբի դույլն ու դուրս գալիս բակ: Վերադառնում էր ու խոհանոցի թախտին նստած` կատվի պես դունչը դեպի տատս տնկած, հետևում նրա շարժումներին այնքան, մինչև տատս մի բան կասեր:
– Սոված չե՞ս, Նվո՛, ճաշ լցնե՞մ,- հարցնում էր տատս:
– Երեխոնցը տուր, Փիրո՛ւզ ջան, ես «տեքստիլի» ճաշարանում կերա,- ամեն անգամ պատասխանում էր նա ու չգիտես հիացմունքով թե երկչոտությամբ շարունակում նայել տատիս:
– Հը, ըսելու բան ունի՞ս, Նվո՛, թե՞ գուզես քնիս…
– Հա՛, Փիրո՛ւզ ջան, կըդորմ քնիմ, ելնիմ, հետո կըսեմ…
Ու Նվոն, գիշերվա հերթափոխից հոգնած, կծկվում էր թախտին ու քուն մտնում:
Երբ արթնանում էր, ու թե մեզնից մեկը խոհանոցում էր, տատիս խնդրում էր ուղարկել խաղալու: Հետաքրքրությունից դրդված՝ մի քանի անգամ դռան ճեղքից լսել եմ. գրեթե միշտ այսպես էր սկսում խոսքը. «Փիրո՛ւզ ջան, երազիս էլի մեր տունն էի…»:
Հերթական երազը պատմելուց հետո բռնում էր տատիս ձեռքն ու գուշակում: Տատս անկեղծորեն հավատում էր Նվոյի գուշակություններին…
Մի օր Նվոն ասել էր.
– Փիրո՛ւզ, մարդուդ տեր եղիր, ձեռքիցդ կառնին…
– Ո՞վ, կառնի, Նվո՛, ի՞նչ կըխոսիս,- հարցրել էր տատս:
– Էգուց քեզի ով որ հեռախոսով զանգ տվեց, ըդիգ,- ասել էր Նվոն:
Հաջորդ օրը մի կին զանգում է տատիս ու տեղեկացնում, որ նրա ամուսինը այսինչ-այսինչ կնոջ հետ է…
Տատս իր պատվական ամուսնուն շատ էր հարգում ու հավատում, ով հաղթանդամության պատճառով ցանկացած դռնից մի ուսն առաջ գցելով էր միայն ներս մտնում: Մեծահոգի ու հավատավոր տատս էլ տարել-բերել ու ասել էր. «Է, լավ կենե: Դու ընչի՞ ես էդպես խառնվել: Քեզի բաժին չի՞ հասել… »:
Իմ հարցադրումների ու հետաքրքրությունների արդյունքում, ի վերջո, տատս մի օր ասաց. «Արի, Նվոյի մասին բանըմ պատմեմ, հըմը մարդու բան չըսես»: Ես խոստացա ու նույնիսկ երդվեցի…
Նա այսպես սկսեց. ոչ ոք չգիտե, թե երբ և որտեղից է Նվոն հայտնվել քաղաքում: Տուն-տեղ, ընտանիք չունի: Գիշերում է որտեղ պատահի: Ասում են, թե Նվոն ստացած փոքր ռոճիկով հաշմանդամ մոր ու աղջկա է պահում, թե որտեղ՝ տատս անգամ չգիտեր: Գաղթելուց առաջ, Վան քաղաքի շրջակա գյուղերից մեկում Նվոն մեծ ընտանիքի հարս էր եղել: Ինքն էր պատմել տատիս` թուրքերն իր աչքի առաջ սպանել էին ամուսնուն ու կեսրայրին, իսկ կեսուրին, նրա երկու դուստրերին, իրեն ու իր մեկուճար որդուն տարել էին դեպի Ուրֆա: Ճանապարհին Նվարդի ձեռքից խլել էին որդուն ու տարել անհայտ ուղղությամբ: Վշտաբեկ կինը օրերով ուշքի չի եկել, բայց կեսուրի ու տալերի հորդորով ու օգնությամբ, նաև հույս փայփայելով, որ մի օր կգտնի սիրելի որդուն, ողջ էր մնացել ու շարունակել ճանապարհը: Գաղթականների քարավանի մեջ Նվարդին, որպես գեղեցիկ կնոջ, թուրքերն առանձնացրել էին, ականջներից պոկել ոսկյա ականջօղերն, անարգել նրան ու որպես «քոծ»՝ մեկը մյուսին նվիրել: Նրան տեր դարձած վերջին թուրքը, որպեսզի Նվարդը չփորձի փախչել, Նվոյի ճակատին ու ձեռքերին իր անվան սկզբնատառերն էր դաջել: Նվոն, հանուն որդու իր մեջ խեղդելով ոխն ու վրեժխնդրությունը, երկու տարի անմռունչ ծառայում է այդ ստահակին, որն այնքան ինքնավստահ է լինում, որ Նվոյին մի օր պարտադրում է ածիլել իր դեմքը: Նվոն կտրել է նրա կոկորդն ու փախել: Տատս պատմեց, որ որպես վրիժառության հիշատակ, իր բանվորական կապույտ խալաթի ձախ գրպանում Նվոն պահում է այդ թուրքի ականջները…
Այդ օրվանից, Նվոյի «առասպելական» ձախ գրպանից բացի, ուրիշ բանի մասին չէի մտածում: Խոհանոցում, երբ քնած էր, կանգնում էի գլխավերևում ու հետևում, թե վերջապես երբ է լինելու այն հարմար պահը, որ կարողանամ սողոսկել նրա ձախ գրպանը: Քնած թե արթմնի տատիս պատմածներն աչքիս առաջ էին, ու այդ պահերին էր, որ Նվոն ինձ համար «վհուկից» վերածվում էր գեղեցիկ ու հմայիչ նորահարսի: Տեսլացող գեղեցիկ այդ ուրվականի` Նվարդի ձեռքին ասես անդադար ճոճվում էր մի հսկայական կշեռք, որի մի նժարը երկնքում էր, մյուսը` գետնի վրա: Երկար ու տևական փորձություններից հետո, մի օր ինձ հաջողվեց մտնել նրա «առասպելական» ձախ գրպանը… Որքան մեծ էր իմ զարմանքն ու հիասթափությունը, երբ այնտեղից ոչ թե թուրքի ականջներ դուրս եկան, այլ… ընդամենը մի զույգ մանկական նախշազարդ բրդյա գուլպաներ:
Տարիներ հետո իմացա, որ Նվոն ինչպես հայտնվել էր, այնպես էլ անհետացել էր քաղաքից…