Երկիրը զարդարված էր ձյունափառ լեռնագագաթներով, որոնք ադամանդի նման շողարձակում էին պայծառ արևի ճառագայթներից:
Լեռնալանջերի զմրուխտ կանաչության ցողոտ խոտերն ու պես-պես ծաղիկներն արթնանում էին, երբ վաղ առավոտյան, դեռ լույսը չբացված, զեփյուռն էր քաղցր երգում: Թռչունները ճռվողում էին սիրո բառեր: Աշխարհն աստիճանաբար լցվում էր Արարատյան դաշտի զվարթ լույսով: Կապույտ երկնքում դանդաղ լողում էր արծիվը և աչքով որոնում այն, ինչ չկար ու երբեք չէր եղել: Հեռուներից գալիս էր ապառաժ ժայռերին խփվող գետի հարազատ մռնչյունը և արձագանքում պայմանական ժամանակի ու տարածության մեջ: Բնանկարը հիշեցնում էր անգո դրախտը՝ առանց դժոխքի ու քավարանի, որն, անշուշտ, հիվանդ երևակայության հազարամյա խաղ էր, սուտ ու գեղեցիկ թատրոն: Երկնակամարի վրա վեպ գրվեց. «Չէր երևում միայն մարդըե:
Սակայն մարդը ներկա էր՝ լռակյաց, շատերին անտես, ինքնամփոփ, ինչպես դրամայի մենախոսություն: Նա նույնիսկ անուն ուներ՝ Եղիշե, քսանյոթ տարեկան, ապրում էր այս երկրում, ֆիզիկոս, սիրում էր գիշերները նայել աստղազարդ երկնքին ու երազել իր տունը: Նրա համար տունը չորս պատերը չէին, հատակ ու առաստաղ, դուռ և լուսամուտ, այլ գոյության մեկ ու միակ պայման: Տունը հայրենիք էր՝ իր հիշողությամբ ու տառապանքներով, սեր էր տունը, իր ծնողներն էին, հեռավոր նախնիք, որոնք մեռան երկրաշարժերից, դար ու դարեր հալածվեցին և տուն չունեցան, տունը նրանց մամռոտ գերեզմաններն էին, չկա տուն՝ չկա և ժողովուրդ: Դու էլ չկաս:
Նա լայն բացված ոտնաքայլերով գծեց մեկ տան չափ քառակուսի տարածություն և քլունգը խփեց գետնին: Հողի մեջ կիսով չափ ընկղմված լեռ քարից կայծեր թռան: Քառակուսու կողմերից մեկը նայում էր հարավարևմտյան լեռնաշղթային, իսկ դրան զուգահեռը՝ հյուսիս, որտեղից ամեն առավոտ ծագում էր արեգակը և կապտամանուշակագույն ամպե ծվենները ողողում ոսկեփայլ շողերով: Քառակուսու մյուս երկու կողմերում անտառն էր ու դաշտը: Եղիշեն մեծ ջանասիրությամբ էր փորում հա փորում ապագա տան հիմքերը, քաջ գիտակցելով, որ դրանք պետք է լինեն ամուր ու անսասան՝ դիմագրավելու ժամանակի մահաբեր աղետներին: Նա շտապում էր, քրտինք մտած աշխատում օրնիբուն, որպեսզի օր առաջ վայելի տան պատճառած անհուն երջանկությունը, ճանաչի իրեն իբրև վերին բանականություն և դառնա աշխարհի կան ու չկան գիտակցող փիլիսոփա: Նա շատերից տարբեր մի մարդ էր, որ երբեք կանգ չէր առնում թեկուզ և լուսավոր մի կետում, մշտապես շարժվում էր դեպի անհայտը, որոնում իրեն աշխարհում և աշխարհն իր մեջ: Ոմանք կարող էին նրան խելագար համարել, եթե տեսնեին, բարեբախտություն էր, որ խելագար կյանքում ոչ ոք նրան չէր ճանաչում: Տունն էլ նրա համար մի հաստատուն կետ չէր, այլ անվերջորեն կառուցվող երևույթ, ամեն պահ նոր ու տարբեր գործողությունների շղթա, որ մարդուն շղթայում է իր հավերժական էությամբ:
Սա իմ տունն է,- շարունակելով փորել, մտածում էր Եղիշեն,- իմ կյանքի վկայականը: Քաղցր քրտինքը ճակատից կաթում էր քառակուսու վրա: Նա ժպտում էր քառակուսուն, որը մի օր հիանալի տուն պիտի դառնար իր անցավորների և գալիք հարազատների համար, տուն ամենափրկիչ, որի ճարտարապետն ու շինարարը նա էր, ոչ որևէ գայլ կամ բորենի, որոնք հատկապես գիշեր ժամանակ սարսափ էին ոռնում չորսբոլոր հորիզոններից: Այն օրից, երբ մտքին եկավ տուն շինելու գաղափարը և չափուձևեց հատակագիծն ու քլունգը խփեց քարին, նա չէր հեռանում քառակուսուց, այստեղ էր ապրում օրը՝ ցերեկ թե գիշեր, լուսնի տակ քնում էր, շարունակելով խոսել արդեն ավարտուն տան տեսլականի հետ: Սովորական երազներ չէին գալիս հոգուն: Մշտական երազը տունն էր: Լսում էր նրա ձայներն ու շնչառությունը: Նրանք ժպտում էին իրար՝ երկու մարմիններում տրոփող մեկ սրտի հարազատությամբ, նա տունն էր ամբողջովին, տունը՝ նա:
Շուտով քառակուսու տարածքում՝ այս ու այն կողմ լեռ քարերի և կավահողի բլրակներ գոյացան: Տան հյուսիս-դաշտահայաց անկյունից ջուր բխեց: Նա առավ մի քանի բուռ ջուր՝ վճիտ էր ջուրը, սառն ու բուրավետ: Ջուր խփեց դեմքին: Աչքերը պայծառացան: Այժմ երկնքում մի զույգ ճերմակ աղավնիներ էին թևածում: Հայրը պատմում էր, որ իրենց ավետյաց երկրում, որը կերան գայլերն ու բորենիները, աղավնիներ խաղցնող կար, անունը՝ Հակոբոս: Իր աղավնիների չափ ազնիվ մարդ էր Հակոբոսը, անվերջ նայում էր կապույտ երկնքին ու չէր տեսնում համատարած գորշ կյանքը: Մի օր էլ նրա հայացքը երկնքից ցած իջավ: Նա խելագարվեց և դանակի քաշեց սիրելի աղավնիներին: Փրկվեցին միայն երկուսը, որոնք խելագարության այդ պահին արևամերձ երկնքում էին: Դիտելով զույգ աղավնիների ճախրանքը, Եղիշեն կռահեց՝ դրանք Հակոբոսի դանակից փրկված աղավնիներն են, որ հանգրվան չեն գտնում վայրէջք կատարելու, արդեն հարյուր տարի թափառում են անսահման երկնքում: Երբ տունը պատրաստ լինի,- միտք արավ Եղիշեն,- աղավնիները կիջնեն իմ տանիքին, ազնիվ ու խելագար Հակոբոսը կհառնի մեռյալների աշխարհից և կապրի ինձ հետ, նյութը չի մեռնում, այն ստանում է նոր ձևեր, պատմությունը կշարունակվի իբրև անջնջելի մատյան: Նա այնքան սիրեց ու կարոտեց Հակոբոսին, կարծես նա իր հայրը լիներ:
Նա լեռնաքարեր էր կուտակում չորս հիմնափոսերում, դասավորում թև-թիկունքի, քարտաշ կացնով տաշտշում խանգարիչ ելուստները և կավահողե շաղախով բերում ամուր ու հաստատուն ընդհանրության: Նա հավատացած էր՝ միայնակ չէ, Հակոբոսն էլ է քրտնաթոր լծված այդ աշխատանքին և երազում է, որ իր գժությունից փրկված աղավնիները մի օր ղունղունան ապահով տանիքի վրա:
Մարզպետը եկավ կանգնեց Եղիշեի գլխավերևում. «Ի՞նչ ես շինում, մարդե: Եղիշեն առանց նրան նայելու պատասխանեց. «Տունե: «Խանութ շինիր, ողորմելի. փող-ապրանք-փողե: «Ես առևտրական չեմե,- ասաց Եղիշեն, շարունակելով բանել: «Բա ի՞նչ եսե: «Ֆիզիկոսե,- դարձյալ հայացքը չբարձրացրեց, որովհետև նրա համար ամեն վայրկյանն այնքա՜ն թանկ էր: «Հակա՞ե: Եղիշեն վերջապես նայեց մարզպետին, որի քոթուկի նման հաստ վզին մեծ ու ծանր գունդ կար՝ չռված աչքերով ու մեծաբերան: «Ո՞ւմ ես հակա, ասա իմանանքե: «Աշխարհինե,- ասաց Եղիշեն: «Ես եմ աշխարհը, լեզուդ կկտրեմ, կփտես, կմոռանաս տուն ու ֆիզիկաե: Բայց դատ ու դատաստան չեղավ, քանզի շուտով մարզպետը, որը նման էր արյունռուշտ տաճիկի, մեռավ շատակերությունից:
Պայծառ մի օր էր, երբ հարավ-արևմտյան լեռներին դարձած հիմնագծին դրվեց տան առաջին պատաքարը: Եղիշեն հուզված շոյեց քարը, ինչպես հայրն իր նորածին երեխային է շոյանք անում: Քարը սառն էր, բայց այն նրան թվաց տաք ու կենդանի, առլեցուն պղպջացող արյունով: Քարը կարծես լեզու առավ. «Բարև, իմ հայրե: Եղիշեի աչքերից երջանկության արցունքներ կաթեցին քարի վրա: Նա ավելի մարդ էր, քան ֆիզիկոս, քան ոլիմպոսյան գրողների հանրությունը, բնությունից վեր, այնկողմնային էակ, մինչև իսկ քսանմեկերորդ դարի գերզգայուն սարքերը ի վիճակի չէին ճշգրտորեն ու ամբողջովին ճանաչելու նրա սիրտն ու հոգին:
Հողից հանված լեռ քարերը տաշվելով՝ ուղիղ և ուղղահայաց պատ էին դառնում: Յուրաքանչյուր քար դնելով քարին և արանքները շաղախ լցնելով՝ Եղիշեն մի քանի քայլ հետ էր գնում, ինչպես նկարիչը նկարակալին գտնվող անավարտ նկարից, և ժպտում. ամեն բան կարծես ճիշտ էր և արտահայտիչ: Որևէ թերություն նկատելիս իսկույն շտկում էր և կատարում հաջորդ գործողությունը, որը նախորդին նման էր և նման չէր: Դա ստեղծագործական յուրահատուկ ընթացք էր, ոչ սովորական պատշարություն, Եղիշեի միտքն ու զգացմունքներն էին կառուցում պատը, աստիճանաբար աշխարհ բերում նրան: Երբ տան հարավ-արևմտյան պատը մեկ ոտնաչափ բարձրացավ, Եղիշեն սկսեց մյուս պատերը շարել նույնպիսի հաստությամբ: Պատերի ուղղահայաց կողերը միմյանց էր կապում երկաթ ձողերով, որոնք, նաև զանազան փայտեղեն ու շինարարական այլ նյութեր, նախապես հավաքել էր շրջակա ավերակներից ու բերել քառակուսու տարածք: Հակոբոսը հեռացել էր առանց մի խոսք ասելու, որովհետև խելագար չէր, այլ՝ մեծ ողբերգակ, բայց Եղիշեն համոզված էր, որ նա դարձյալ կգա և պատերից որևէ մեկի վրա, գուցե հարավարևմտյանի, որը նայում էր նրա ծննդավայրին, կդնի իր սրտի քարը:
Շոգ ամառն ու ոսկեհեր աշունը գնացին: Եկավ ցրտաշունչ ձմեռը: Բայց Եղիշեն չէր մրսում, մարմինն անդադար աշխատանքի մեջ մինչև անգամ շոգում էր: Պատերն արդեն բարձրացել էին երկու մարդաբոյից ավելի: Երբ կեսգիշեր ժամանակ պառկում էր հողին, գլուխը դնում քարի վրա և փակում աչքերը, երազներ էին գալիս հոգուն: Հայրն ու մայրը գերեզմանից ելնում էին, շշուկ քայլերով մոտենում նրան և խոսում գայլերի բաժին դարձած իրենց երկրացիների մասին: Այնտեղ բոլորը սիրում էին միմյանց, եթե նույնիսկ կապված չէին արյան հարազատությամբ: Մեր ծիրանի ծառի քաղցրությունն աշխարհում չկար,- պատմում էր հայրը,- ձմերուկն այնքան խոշոր էր, որ վրան նստելիս ոտնաթաթերդ չէին հասնում գետնին, մեր Աքրիբասը հիանալի վարսավիր էր, իմացած եղիր, նրան սպանեցին իր ածելիով, Աքրիբասին երբեք մտահան չանես, տղաս, նաև բանաստեղծ Գալուստ Սեմիրջյանին, ինչպես նաև օրիորդ Կալիպսեին, որը մեր փողոցում էր ապրում: Մայրը լրացնում էր ամուսնու խոսքը. Կալիպսեն գեղեցկուհի էր, խոշոր սև աչքերով, ավելի գեղեցիկ, քան ես: Եղիշեն նույն և նման պատմություններից չէր ձանձրանում, այլ լսում էր՝ կարծես առաջին անգամ: Պատի քարերը լսում էին, Հակոբոսն էլ: Երկնքում ճախրող զույգ աղավնիները լսում էին և ցանկանում մութ աշխարհից փախչել լուսավոր երկիր, որը գոյություն չուներ ո՛չ կյանքում և ո՛չ էլ գրքերի մեջ:
Նոր մարզպետը, որ իր նախորդին հակառակ նիհար էր, դեռ պետք է ուտեր ու չաղանար, եկավ քարուքանդեց պատերից մեկը: Եղիշեն զայրացավ, բայց չհուսահատվեց, քանզի վաղուց գտել էր նպատակը՝ տուն ունենալ, որին ձգտում էր բոլոր զգացմունքներով: Կարճ ժամանակում նա վերաշինեց պատն ավելի հաստատուն՝ ի հեճուկս աշխարհից անպակաս գայլ գազանների:
Գարնան սկզբին Եղիշեն պատերի գլխին հագցրեց երկաթե հաստ գոտի, ինչով գրեթե ավարտուն շինությունն առավել ամրացավ: Շուտով էլ հին տախտակներից հավաքեց տանիքը և ծածկեց ժանգոտ թիթեղներով, որ հեղեղ անձրևները տունը չվնասեն: Մնաց մի նեղ անցք, որտեղից ճարպկորեն իջավ տան ներսը և հետևից դա էլ ամուր փակեց:
Տունը նման էր բոժոժի, ո՛չ դուռ ուներ, ո՛չ լուսամուտ: Միայն՝ մեկ բնակիչ: Լույսը չէր թափանցում այնտեղ: Սակայն Եղիշեի հոգին լույսի մեջ էր և ավելի էր լուսավորվում, երբ շոյում էր քառակուսու պատերն ու յուրաքանչյուր քարը: Դրսի հանցագործ ձայները չէին հասնում նրան: Նա պաշտպանված էր չար աշխարհից և վերջնականապես գիտակցեց տան անպարտելի գոյությունը:
Եղիշեն քնեց և արևաշող երազ տեսավ: Հակոբոսը և հազարավոր աղավնիներ իջել են իր տանիքի վրա:
2015 թվականն էր, շոգ ամառ, և ձյուն էր գալիս:
Սիրելի Նորայր, շնորհակալություն այն հոգևոր բավականության համար, որ պարգևեց «Տունդ»: