– Արի՛ֆ, ախր բոլորովին չեմ ուզում էդ գյուղը ոտք դնել,- բորբոքված կրկնեց Միրվարին: – Քիչ է մնում ասեմ՝ մեքենադ շրջիր՝ տուն վերադառնանք: Հասկացի՛ր, Ազնաբերդն իմ ընկերուհի Անուշի գյուղն էր: Էն ժամանակ որ գնում էինք, ամեն անգամ մի նոր բան էի տեսնում, նրանից մի լավ բան սովորում, հիմի գնում եմ՝ ի՞նչ անեմ էդ ուզվորների հետ:
Արիֆը բեռնատարի ընթացքը դանդաղեցրեց: Արդեն գյուղի մատույցներում էին՝ այգիներում:
– Ա՛յ կնիկ, հերիք է ամեն անգամ նույն բանն ասես: Հասկացա, իմ հայ ընկերներն էլ թողեցին հեռացան, ու էսքան ժամանակ ես էլ չեմ կարողանում հաշտվել եղածի հետ: Բայց ի՞նչ անենք, կռիվ էր, ու կռվի մեջ չիր ու չամիչ չեն բաժանում:Գիտես՝ իմ աշխատանքը էդ գյուղի հետ է կապված, ամեն օր գնում-գալիս եմ, ու արդեն նոր ծանոթներ, նոր ընկերներ ունեմ: Հրավիրում են, բա մի անգամ չմտնե՞նք էդ մարդկանց տուն:
– Մտնենք, բայց մի տեղ որ եկեղեցի քանդեն, գերեզմանատուն ավերեն, անիծված տեղ է, էնտեղ մտնելն անգամ մեղք է:
Կինը որոշեց այլևս ոչինչ չասել: Սակայն երբ մեքենայի ապակուց ուշադիր նայեց գյուղից դեպի հարավ ձգվող երկարուկ բլուրների կողմը, տեսավ, որ մատուռը չկա, նրա տեղում միայն քանդած հողի գույնն է շրջապատից տարբերվում, որ բլուրների փեշերին փռված խաղողի ու դեղձի երբեմնի փարթամ այգիների փոխարեն չորացող ծառերի ու թփերի հատուկենտ ուրվականներ են նշմարվում, այլևս չհամբերեց.
– Փաստորեն այգիները գրեթե ամբողջովին ոչնչացրել են էս նորաբնակ անխիղճները… Ափսո՛ս, Ազնաբերդի խաղողը, դեղձն ու ծիրանը, հազա՛ր ափսոս…
Հետո մի կերպ իրեն տիրապետեց.
– Աղբյուրի մոտ կկանգնես: Գոնե ջրից առնեմ իմ տեսած գյուղի կարոտը,- նկատելով ճամփեզրի առաջին տները՝ տխուր շշնջաց Միրվարին:- Ուզում ես՝ հավատա, ուզում ես՝ չէ, էդպիսի յուրահատուկ համով ջուր ես ոչ մի տեղ չեմ խմել:
Հասնելով Նշաղբյուրին՝ ամուսինն ասաց.
– Դու իջիր, ջուր խմիր, ես գյուղապետին հանդիպեմ: Մի քանի թուղթ հանձնեմ ու գամ,- և կնոջ իջնելուց հետո մեքենան վարեց գյուղի կենտրոնի կողմը:
Ազնաբերդի Նշաղբյուրը՝ հարևան ադրբեջանցիների Բադամբուլաղը… Իսկապես նշի՝ բադամի համ ուներ այդ զարմանալի աղբյուրի սառնորակ ջուրը… Միրվարին կարոտով էր հիշում ոչ միայն ջուրը, այլև սրբատաշ քարերով շարված նրա գեղեցկատես կամարը: Մի քսան-քսանհինգ տարի առաջ էին նորոգել՝ ի հիշատակ Երկրորդ աշխարհամարտում զոհված հարյուրից ավելի ազնաբերդցիների: Կամարի ճակատին զինվորի գլուխ էր քանդակած, իսկ մեջտեղում՝ ճերմակ մարմարի վրա, հիշատակի մակագրություն կար: Հիշում էր՝ ինչպես էին գյուղի երեխաները երգում ու պարում աղբյուր-հուշարձանի բացման օրը… Հիշում էր նաև, թե քանի-քանի անգամ էր Անուշի հետ այդ զուլալ ջրով ցորեն ու բուրդ լվացել և ամեն անգամ կենցաղավարման մի նորություն հայտնագործել…
Իջնելով ավտոմեքենայից՝ Միրվարիի մարմնով մի անսովոր սարսուռ անցավ: Կարծես այս վայրում առաջին անգամ էր լինում: Աղբյուրը ամենևին չէր երևում, իսկ նրա երբեմնի տեղում կանանց, երեխաների և ընտանի կենդանիների մի այնպիսի խառնափնթոր բազմություն էր հավաքվել, շուրջն էլ մի այնպիսի համատարած աղտոտություն էր տիրում, որ ակամայից չպատկերացրեց, թե երբևէ այստեղ քարաշեն աղբյուր է եղել: Իսկ ընկուզենիները… Աղբյուրը եզերող երկու հսկա ընկուզենիների բներն ու մի քանի խղճուկ ճյուղեր էին մնացել…
– Էս ո՞ւր է անհետացել աղբյուրը…- ոչ այն է՝ բարձրաձայն, ոչ այն է՝ ինքն իրեն արտաբերեց Միրվարին, ապա անթաքույց զայրույթով դիմեց առաջին պատահած կնոջը.
– Լավ, էս աղբյուրն ի՞նչ էր արել ձեզ, ա՛յ անաստվածներ…
Աղբյուրից իսկապես մնացել էին օդում կախված երկու որբացած ջրհորդանները, մեկ էլ մուտքի երբեմնի պտուտակ-դռնակը, իսկ քարաշեն պատվանդանի ու փայտե տաշտի տեղում կապույտ յուղաներկով ներկած բետոնե մի անշուք ավազան էր հայտնվել…
Միրվարին մոռացավ ծարավի ու նշահամ ջրի մասին:
– Դու ո՞վ ես, որ հայերի սարքած աղբյուրի դարդն ես քաշում, ա՛յ կնիկ,- հանկարծահաս զայրույթից կարմրատակած՝ որոտաց ավազանի ցեխոտ պռնկին աման-չաման լվացող կինը:
– Ո՞վ պետք է լինի. կա՛մ հայի բիճ կլինի, ա՛յ բաջի, կա՛մ էլ՝ հայի բոզ…- իսկույն շպրտեց կողքի կանգնածը:
– Կամ էլ՝ երկուսը միասին,- քրքջաց երրորդը:
– Անբարոյականը հենց աղբյուր ու գերեզման քանդողն է, ձեր անունն ուրիշի վրա մի՛ դրեք… Ձեր սարքած աղբյուրին էլ նայեք, հայերի կառուցածն էլ հիշեք…
Հետո ուզում էր ասել, որ Աստված միակն է և տեսնում է բոլոր լավ ու վատ արարքները, որ մի օր գալու է արդար դատաստանի օրը, բայց չհասցրեց… Հավաքված ամբոխի մեջ մի տարօրինակ խլրտոց-մռլտոց անցավ: Միրվարին որտեղից որտեղ հիշեց Անուշի պատմած հայկական հին ավանդազրույցը աղբյուրի ակունքում բնակվող վիշապի մասին, որը, փակելով աղբյուրի ջրերը, ամեն տարի պահանջել է մի երիտասարդ կնոջ կամ աղջկա զոհաբերել իրեն, հետո միայն բացել ակունքը… Միրվարին առարկայորեն տեսավ վիշապի արյունակալած հայացքը, անհագուրդ երախը… և հենց այդ պահին գլխին զգաց մետաղյա հսկա դույլի ծանր ու հանկարծահաս հարվածը: Հետո աչքերի առջև պտտվեցին երկու խոշտանգված ընկուզենիները, որբացած ջրհորդանները, երկնագույն ցեխոտ ավազանն ու մարդկային կերպարանքը կորցրած՝ անթիվ-անհամար մարդանման հայացքները…
…Մեքենան արգելակելով աղբյուրի մոտ՝ Արիֆն անսովոր աղմուկ լսեց, և մտքով վատ բան անցավ: Ինքնաբերաբար հրմշտելով հավաքվածներին, որոնց թիվը մի քանի րոպեում արդեն բազմապատկվել էր, ակունքին հասավ: Առաջին պահին լիովին չպատկերացնելով տեսածը՝ ակամա կառչեց ընկուզենու բնից… Միրվարին անկենդան հայացքով մեջքի վրա փռված էր աղբյուրի ջրհորդանների վրա, և քունքից դեպի մազերը հոսող արյան տաք վտակները միախառնվում էին աղբյուրից բխող մաքրամաքուր սառնորակ ջրերին…
Արիֆը մի պահ ուզեց նստել բեռնատարի ղեկին ու ամբողջ արագությամբ սլանալ դեպի իր արարքից գոհ վայրենի ամբոխը, բայց հիշելով կնոջ քիչ առաջ արտաբերած խոսքերը, կանգ առավ.
«Մի տեղ որ եկեղեցի քանդեն, գերեզմանատուն ավերեն, անիծված տեղ է, էնտեղ մտնելն անգամ մեղք է»…- Արիֆի աչքերի առջև աշխարհը գորշացավ ու սևացավ, և ինքն իրեն անսահման մեղավոր զգաց…
– Մեղա՛ քեզ, Բարձրյա՛լ, երևի մեղքս իսկապես մեծ էր… Ես այս մարդակերների հետ չպետք է հաց կիսած լինեի…- երեխայի նման բուռն հեկեկալով՝ ծառի բունը գրկած մրմնջաց նա՝ այդ պահին այնքա՛ն հասկանալով հազարամյա ընկուզենու խոր ու անամոք ցավը…
