ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹՈՓՉՅԱՆ / НЕВОЗВРАЩЕНЕЦ1 (Բումերանգի պատմությունը)

Ալեքսանդր Թոփչյան (5)ՀԳՄ վարչությունը
շնորհավորում է գրաքննադատ, թարգմանիչ, արձակագիր

ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ԹՈՓՉՅԱՆԻ

ծննդյան 75-ամյակի առթիվ

«Գրական թերթը» միանում է շնորհավորանքին

Այդպիսի գեղեցիկ թռչուն առաջին անգամ էի տեսնում: Ես, որ գիտեի մոտակայքի բոլոր թևավորներին: Եվ իմ տերը գիտեր, բայց չէր շտապում պայուսակից ինձ հանել: Գուցե այն պատճառով, որ վերջերս սկսել էր հեռուն վատ տեսնել: Ահա, վերջապես նկատեց. հարմար տեղ ընտրեց, որպեսզի պատահական ճյուղեր ու թփեր չխանգարեն իմ թռիչքը, նշան բռնեց և շպրտեց ինձ:
Ես, որ անհամբեր սպասում էի այդ շարժումին, ուրախությամբ սլացա դեպի հրաշք թռչունը: Ծիածանի բոլոր գույները կային նրա փետուրներին, որոնք արևի տակ փայլելով, ավելի շքեղ էին դառնում:
Տիրոջ պայուսակում մենք երեքն ենք: Իմ կողքին մեկ ուրիշը կա՝ ծանր, սուր և մակարդված արյունը վրան: Դա խոտակեր կենդանիների համար է, և տիրոջ սնունդն է հայթայթում: Միանգամից կարող է եղջերուի վիզը կտրել: Ամեն անգամ, հաջող որսից հետո, նա հայտնվում է իմ կողքին, և վրայի թարմ արյունը քսվում է ինձ: Երրորդը դատապարտված է մշտական անգործության: Որքան հիշում եմ՝ ոչ մի անգամ տերը չհանեց նրան պայուսակից: Նա տձև է ու ժանգոտ, և դժվար էր ասել՝ կարո՞ղ է արդյոք որևէ բան անել:
Տերն ինձ շատ է սիրում: Իմ շնորհիվ հարյուրավոր թռչուններ է որսացել ու վաճառել: Ես եմ ապահովում նրա ապրուստը: Արագ ու աննկատ սլանում եմ դեպի թռչունը, թեթևակիորեն զարնվում, շշմեցնում, ճյուղից գցում ցած և վերադառնում տիրոջ մոտ: Հարյուրավոր անգամներ կատարել եմ այս գործողությունը և ոչ մի անգամ չեմ վրիպել, և ոչ մի անգամ չեմ սատկացրել, անգամ չեմ վնասել թռչունին:
Հիմա էլ համոզված էի, որ պարզապես կհպվեմ թռչունին, ցած կգցեմ, և մինչև նա կհասցնի ուշքի գալ, տերս կանգնած կլինի գլխին և առանց հապաղելու կդնի վանդակի մեջ:
Սակայն չհասկացա՝ ինչ կատարվեց ինձ հետ: Ես զարնվեցի ոչ թե թռչունին, այլ՝ ճյուղին, որի վրա նստած էր, և մի ամբողջ երամ ճռվողյունով բարձրացավ վեր: Ասես նրանց զգուշացնեի մոտալուտ վտանգի մասին:
Ես ընկած էի ծառի տակ, թանձր խոտերի մեջ և կարծում էի, որ այդտեղ էլ կմնամ ընդմիշտ, երբ հայտնվեց տերը, խնամքով վերցրեց ինձ և տեղավորեց պայուսակի մեջ: Վերադառնալով իր նախկին տեղը, դժգոհ մրթմրթում էր, մեղադրում ինքն իրեն, որ ժամանակն է ակնոց դնելու, որ աչքերի զորությունը տկարացել է և որ լավ նշան չի բռնում:
Հաջորդ օրը, վաղ առավոտից նույն թռչունն էր փնտրում, գիտեր, որ դրա համար լավ գին են վճարելու: Վերջապես, մթնշաղից առաջ գտավ և շտապեց երկրորդ անգամ բախտը փորձել:
…Սովորականից մի քիչ ավելի ուժեղ շպրտեց ինձ: Ես սլանում էի դեպի թիրախը՝ վստահ, որ այս անգամ անպայման դիպչելու եմ, որ ուրիշ ելք չունեմ: Սակայն մոտենալու հետ զգացի, որ թափս շատ ուժգին է, որ կարող եմ լրջորեն վնասել թռչունին, գուցե նույնիսկ սատկացնել:
Եվ հրաշք կատարվեց. ես փոխեցի թռիչքիս ուղղությունը և դիպա մի օձի, որը ճյուղի վրա տարածված տաքանում էր մայր մտնող արևի տակ: Ես բառացիորեն երկու կես արեցի սողունին և նորից ընկա խոտերի մեջ: Այսինքն՝ չվերադարձա:
Այս անգամ երկու կարևոր հայտնագործություն արեցի. առաջինը՝ որ կարող եմ փոխել թռիչքիս ուղղությունը, երկրորդը՝ որ կարող եմ չվերադառնա՛լ:
Խոտերի վրա գալարվող օձի երկու կտորները տեսնելով, տերն այս անգամ էլ ինքն իրեն մեղադրեց, իբր շատ ուժեղ է շպրտել և շեղել է ուղղությունը:
Մի քանի օր շարունակ ինձ չհանեց պայուսակից: Նա զբաղված էր խոշոր կաթնասուններ որսալով: Եվ հանկարծ նրա ձեռքը դիպավ ինձ: Եվ ես հասկացա, որ նորից հրաշք թռչունն է տեսել:
…Զուր էր նա երկար նշան բռնում և թափը ճշտում: Ես արդեն վճռել էի. չպիտի դիպչեմ թռչունին: Ավելին, պիտի փրկեմ:
Ես մոտեցա թռչունին, և շատ թեթևակի նրան քսվելով շարունակեցի իմ թռիչքը: Ես շեշտում եմ. շարունակեցի, ոչ թե ետ դարձա, ինչպես արել եմ միշտ, ինչպես անում են բոլոր բումերանգները:
Ես սլանում էի ազատ, առանց որևէ մեկին զարկելու պարտականությամբ, երբ հանկարծ կողքիս հրաշք թռչունին տեսա:
– Ամեն ինչ հասկացա,- ասաց նա ինձ: – Դու իսկապե՞ս չուզեցիր ինձ զարկել:
– Այո, չուզեցի:
– Ինչո՞ւ… Դու գիտե՞ս, որ բոլոր թռչունները վախենում են քեզնից, դու գործում ես անվրեպ, և հանկարծ չուզեցիր ինձ զարկել, ըստ որում՝ երեք անգամ իրար ետևից: Կարո՞ղ ես ասել՝ ինչու:
Իսկապես, ինչո՞ւ: Եվ ինձնից անկախ պատասխանեցի.
– Որովհետև դու շա՜տ գեղեցիկ ես, և ես չէի ուզի, որ իմ մեղքով քեզ պահեն վանդակի մեջ… Դու պիտի միշտ ազատ լինես:
– Իսկ դու ո՞ւր ես թռչում այսպես, չե՞ս ուզում տիրոջդ մոտ վերադառնալ:
– Ոչ, ես ուզում եմ ազատ լինել: Ինքս կորոշեմ՝ ուր թռչել և երբ թռչել:
– Իսկ դու գիտե՞ս, որ առաջին բումերանգն ես, որ չվերադարձավ:
– Հիմա քեզնից իմացա, և չէի ուզի լինել վերջինը:
– Ի՞նչ ես անելու այսուհետ, այլևս թռչուն չե՞ս զարկելու:
– Ոչ, ես չեմ ուզում ուրիշի ձեռքին գործիք դառնալ… Որոշել եմ շարունակ քո կողքին լինել և թույլ չտալ, որ քեզ գերեն:
– Բայց դու չես կարող այսպես շարունակ թռչել, ի վերջո կընկնես գետնին:
– Ես չեմ ընկնի, ես կիջնեմ, և երբ ցանկանամ, կկարողանամ նորից թռչել, չէ՞ որ ես ազատ եմ, չէ՞ որ ասված է՝ ազատությունը թևեր է տալիս:

Եվ նրանք սլացան երկուսով, մեկը, որ ազատություն էր ձեռք բերել, որպեսզի պաշտպաներ մյուսի ազատությունը:
Փարիզ, ապրիլ, 2014

—————————–
1Բառացիորեն՝ մարդ, որը չի վերադարձել (ռուս.): Խորհրդային տարիներին ստեղծված նորաբանություն: Այդպես էին ասում այն անձանց, ովքեր գնում էին արտասահման և չէին վերադառնում՝ քաղաքական ապաստան խնդրելով այնտեղ:

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։