ՆԶՈՎՔ / ՆԵԼԼԻ ՇԱՀՆԱԶԱՐՅԱՆ

Հանեսի Աբլան ուժեղ, անվախ կին էր. անզիջում, երբեմն դաժան ու անողոք: Նրա «հա»-ն հա՛ էր, «չէ»-ն` չէ՛: Ո՛չ սուտ երդում կուտեր, ո՛չ էլ անկապ գլուխ կգովեր: Աշխատանքից էլ հոգնել չուներ. աշխատում էր ու աշխատեցնում տնեցիներին` հալից ընկնելու չափ: Պարապ մարդ չերևար աչքին. «Վայ քո տղամարդ ասողի…– զայրացած փնթփնթում էր նա,– հողը ծարավից ճաք է տվել, ծառերը պապակվում են, ինքը հսկա բոյն առել, պարապ-սարապ տնկվել է գեղամիջում… վայ շեն ուբեդուրո (վայ անպետք մարդ),– վրացերենի էր անցնում Աբլան, որ շփոթեցնում էր լսողներին: Ինքը անգամ անասուններին արոտի կամ ջրի տանելիս էր աշխատում: Գուլպան կցում էր ու անասուններին քշում, իսկ ձեռքերն աշխատում էին արագ ու վարժ. այնքան վարժ ու արագ էր աշխատեցնում շյուղերը, ասես գործող մեքենա էր: Գուլպայի մի թայը գնալիս էր գործում, մյուսը` ետդարձին, և տուն հասնելուն պես` մի զույգը պատրաստ էր: Հանդ ու չոլից պարապ տուն գալ չուներ. ավելուկ էր քաղում, շուշան, սիբեխ ու բանջար, որ ոչինչ չլիներ` տղամարդու նման լատանն ուսած էր գալիս, միայն թե` դատարկաձեռն տուն չմտներ: Կուտակում էր ու կուտակում. ունեցածը մի աղջիկ ու մի տղա էր, բայց հարկի վրա հարկ էր կառուցում, ու ոչ ոք չէր ասում` Հանեսը կառուցեց, ասում էին` «Օձ Սպանողը մի հարկ էլ վեր քաշեց»: Թաղի աչքի ընկնող տունը Աբլայենցն էր. բարձրադիր, սիրուն ու կոկիկ: Ու նախանձում էին, երբեմն էլ` անթաքույց անիծում. «Օձ Սպանո՜ղ,– ասում էին,– օձը կծի քեզ»: Իսկ օձը Աբլային չէր կծում, ինքն էր մշտապես հալածում օձերին, բայց դա իր պատճառն ուներ:
Պատմում են, որ տանու օձ են ունեցել Հանեսենք, շահմար օձի նման սիրուն ու խելոք, ու ոչ ոք օձի քեֆին չի կպել, ոչ էլ ինքը որևէ մեկի: Օձը Աբլայենց տան պահապանն է եղել, և շունն ինչ է, որ. օձի ահից ոչ ոք ծուռ մտքով տանը չի մոտեցել: Աբլայի առաջնեկի հսկիչ-պահապանը օձն էր: Մի օր էլ Հանեսենց օձը կախվել է օրորոցի բռնակից` չխկչխկան խաղալիքի տեղ, գալարվելով վերև-ներքև արել, պարանի նման ճոճվել… Երեխան աչքը չի կըտրել փայլփլուն սիրուն պարանից, օրորոցի մեջ հրճվել է ու հմայված թաթիկը պարզել, որ բըռնի: Նույն պահին ներս մտած մայրը սարսափից ճչացել է ու գիշատիչ թռչնի նման խոյացել օրորոցի վրա, և հանկարծակիի եկած օձի օձությունը բռնել ու մի ակնթարթում խայթել է երեխայի պարզած թաթիկը: Նույն պահին սարսափահար մայրը, պոչից բռնելով` անասելի ուժով օձի գլուխը խփել ու խփել է պատին ու ջախջախել: Թույնը արագ տարածվել է մի քանի ամսական երեխայի արյան մեջ: Գլուխը կորցրած, խուճապի մատնված մայրը ոչինչ չի կարողացել անել. գյուղը բժիշկ չուներ, և Աբլան կորցրել է առաջնեկին…
… Օձը խաղում էր երեխայի հետ, խայթելու միտք չուներ. Աբլան գիտեր դա: Բազմաթիվ անգամներ տեսել էր օձին՝ պոչի վրա նստած, սիրուն գլուխը տնկած երեխայի քունը հսկելիս, ու ճանճ անգամ չէր մոտեցել: Աբլան սովորել էր օձի ներկայությանը, ու անգամ թե պատահեր մի երկու օր չերևար, անհանգստանում էր: Ոչ էլ Աբլան օձին սպանելու միտք ուներ: Մարդու և սողունի մեջ բնազդն աշխատեց միաժամանակ: «Կխայթի»,– վայրկենապես անցավ Աբլայի մտքով և խոյացավ օձի վրա… սարսափահար կնոջ մարմնից արձակվող անսովոր ջերմությունն օձն ընկալեց որպես վտանգ, և վայրկենապես գիշատիչն արթնացավ մեջը, և կատարվեց անսպասելին. գոյապահպանման բնազդը դարձավ ճակատագրական թե՛ մարդու և թե՛ կենդանու համար:
Էն ժամանակ Աբլան դեռ «Օձ Սպանող» մականունը չուներ: Նրան ասում էին` Հանեսի Աբլա: Աբլա անունը զարմացնում ու զվարճացնում էր գյուղացիներին. շատ էր անսովոր ու տարօրինակ: Անսովոր էր նաև Աբլայի գեղեցկությունը. ուղիղ գծով ճակատից բաժանվող մազերը ծանր հյուսքով հավաքված էին ծոծրակին, աչքերը սև էին ու խորը` բոլորված խիտ թարթիչներով, փոքրամարմին էր, հագուկապը կոկիկ, իրանը միշտ ձիգ, գլուխը բարձր պահած, հայացքի մեջ` մագնիսական զորություն և ուր էլ գնար, ինչ էլ աներ` աննկատ չէր մնում: «Օձի գեղեցկություն ունի անաստվածը,– ասում էին գյուղացիները,– Հանեսին հիպնոսացրել է: Որ ճիշտն ասենք, մենք էլ պակաս հիպնոսացած չենք, բայց ո՞վ ռիսկ կանի Աբլային ասի` աչքիդ վերև ունք կա».– խոստովանելու պես ավելացնում էին նրանք:
Հարևան Վրաստանի գյուղաքաղաքներից մեկում էր տեսել Հանեսը Աբլային և հեքիաթի հերոսի նման ասել էր` «Կա` սա՛ է, չկա` սա՛ է» և մեծ դժվարությամբ հասել էր նպատակին ու տուն բերել: Աբլան տարբերվում էր բոլորից: Մի անսովոր, գյուղացուն ոչ հատուկ բան կար նրա մեջ, որ գյուղի հարսն ու աղջիկները քաղաքի կանանց մեջ էին տեսել. զայրույթի կամ ուրախության պահերին Աբլան վրացերեն արտահայտություններ էր գցում խոսքի մեջ, որ ոչ ոք չէր հասկանում. այս ամենը հեռու էր պահում նրան իրենցից և մի տեսակ խորհրդավոր ու ցանկալի դարձնում:
Հանեսը գյուղի գրագետն էր, ամեն ինչ գիտեր և ուներ ամեն բառի ու երևույթի բացատրությունը, ու գյուղացիներն ընդունում էին անվերապահորեն: Մի օր Հանեսի ականջին հասավ, թե «Աբլա» բառ չկա, թե դա հաստատ իր հորինածն է, շատ սիրելուց ինքն իր համար անուն է հորինել, կպցրել կնոջը, որ ո՜վ գիտի, ինչ իմաստ ունի իր համար: Ու Հանեսը բացատրեց հպարտ հիացմունքով. «Աբլան աբլանդվա բառի կրճատ ձևն է: Մեր հարսը, այսինքն` իմ կինը, Վրաստանի կողմերից է: Ինչպես տեսնում եք` շատ է սիրուն և նայողին աբլանդվա է արել, այսինքն` հայիլ-մայիլ, ինչպես որ ինձ,– կես լուրջ, կես կատակ, քթի տակ ժպտալով բացատրել էր Հանեսը,– էստեղից էլ, Սիսակ ջան, Միսակ ջան, մեր հարսի անունը մնացել է Աբլա, էնա թե` աբլանդվա, հայիլ-մայիլ անող – հասկացա՞ք, սիրելի հասարակություն: Եվ ահա բոլորը մոռացել են մեր հարսի Մանանա անունը, որ պակաս սիրուն չի, որ նշանակում է երկնքից ընկած, այն է` Աստծո ուղարկած, Աստծո տված, և կոչել են մեր հարսին, որ էն ժամանակ դեռ մեր հարսը չէր` Աբլա: Ինձ որ մնար` ձեզ ասեմ, իսկապես մանանա է իմ Աբլան»: Հասարակությունը դեռ չէր մարսել այս բացատրությունը, երբ տեղի ունեցավ օձի և երեխայի հայտնի պատմությունը, ու Աբլան դարձավ օձերի ոխերիմ թշնամին` անողոք ու անահ: Ու կերպարանափոխվեց էլ. կոպտացավ տղամարդու նման, դարձավ չոր ու գործնական:
Աբլան օձը բնից հանում էր ձախ ձեռքով պոչից քաշելով ու աջով ակնթարթային արագությամբ ծանր ձեռնափայտով այնպես էր հարվածում օձի գլխին, որ խփելն ու ջախջախելը մեկ էր անում: Շատ չանցած` գյուղացիները մոռացան Աբլա անունը: «Մոտերքում սողուն է երևացել, Օձ Սպանողին կանչեք՝ հարցերը լուծի»: Եվ բոլորը գիտեին, որ խոսքը վերաբերում է Աբլային:
«Օձ Սպանող»-ը դարձավ Աբլայի համար հատուկ անուն: Աբլան ու Հանեսը աղջիկ էլ ունեցան, տղա էլ, հետո էլ՝ թոռներ: Հանեսի խնդրանքով թոռնուհու անունը Մանանա դրին: «…Էդ անունը շատ է իմ սրտով, Աբլայիցս խլեցին էդ անունը, թող թոռնիկս ետ բերի»,– գորովանքով ասաց Հանեսը: Թոռները մեծացան, տարիքն առավ Աբլան, բայց օձ տեսնելիս էլի կանչում էին նրան, և անունը մնաց «Օձ Սպանող»:
Թոռներից ոչ մեկը չէր հիշում, որ տատը երբևէ հեքիաթ պատմած լիներ: Թե պատմում էր` օձերի մասին էր պատմում, թե որին ոնց և որտեղ սատկացրեց, և այնքան պատկերավոր ու ոգևորված էր պատմում, որ երեխաները սարսռում էին վախից ու շունչները պահած կծկվում վերմակի տակ, ու երկար ժամանակ քունը փախչում էր աչքներից, իսկ Օձ Սպանողը, հեքիաթասացի իր պարտքը կատարած համարելով, խոր քուն էր մտնում, ու քիչ հետո նրա խռմփոցից և սրտի թմփթմփոցից տունը ցնցվում էր, ավելի ճիշտ, թվում էր` տունն իջնում-բարձրանում է տատի շնչառության հետ: Աբլայի սրտի զարկերը թոռներին պատի մեծ ժամացույցի թիկ-թակ կամ ավելի ճիշտ` դարբնի մուրճի հարվածներ էին հիշեցնում: Ու թոռները որքան փորձում էին հաշվել տատի սրտի զարկերը, չէր հաջողվում, հաշիվը խառնում էին, որովհետև նրանց թվում էր` միանգամից երկու թիկ և երկու թակ էին լսում, ու դա էլ էր ավելացնում տատի անձի նկատմամբ ունեցած նրանց երկյուղած հարգանքը, և տատը նրանց աչքին թվում էր գերբնական ուժով ու կարողություններով օժտված լեգենդար մի կին` իրենց ասելով` տատերի տատը. իմաստուն, հեղինակավոր, անվախ: Ու թե մեկը խաղի ժամանակ նեղացնում էր, ասում էին` տատիս կասեմ, ու նեղացնողը խուճապի էր մատնվում: Թոռները նույնիսկ չէին հասկանում` տատից վախենո՞ւմ էին, սիրո՞ւմ, թե՞ անսահման հարգում. թերևս երեքը միասին, և դրանից էր, որ տատի խոսքը չգրված օրենք էր թոռների համար: Երեխաները երկար հետևում էին տատի հզոր շնչառությանը, և փոքրամարմին տատը նրանց ներկայանում էր զորեղ մարմնով ու մեծ սրտով հսկա կին, ինչպես իրենք էին ասում` տատերի տատ: Աբլայի խռմփոցը հաճախ փոխվում էր շվշվոցի, և երեխաները վերմակը քաշում էին գլխներին ու վախից կուչ գալիս. նրանց թվում էր` տատի այստեղ-այնտեղ սատկացրած օձերն են մտել տուն և սպառնալից շվվացնում են` իմաց տալով իրենց ներկայության մասին, և ուր որ է գալարվելով կսողան դեպի անկողին:
Սակայն կար մեկը, ում խոսքը օրենք էր Աբլայի համար, ում ներկայությամբ Աբլան ակամայից դառնում էր հնազանդ ու կանացի… Հանեսն էր, ու Հանեսի տուն մտնելու պես Աբլան խառնվում էր՝ ջահել ժամանակվա պես, դեմքը պայծառանում էր, աչքերը սկսում էին փայլել, ու ջահել ժամանակվա պես էլ Հանեսը շարունակում էր հիպնոսացած մնալ իր Աբլայով… Եվ Հանեսը հաճախ գաղտնի հետևում էր նրան. «Հանկարծ ու մի փորձանք չբերի գլխին»:
Մի օր էլ հարևանը անհանգստացած պատմեց Աբլային, թե իր տան դիմացի այգում մի զույգ օձ է տեսել, որ կեսօրվա շոգին դուրս են սողում միասին, ոլորված պարանների կամ հյուսած ավելուկի նման փաթաթվում են, ոնց որ սիրեն իրար ու երկար անշարժանում կիզիչ արևի տակ, չեչոտ սալաքարի վրա: Հարևանը պատմեց տագնապած ու խնդրեց Աբլային հարցը լուծել… «Էս քյորփեն էդ կողմերի վրա շուտ-շուտ է գնում, ու լեղիս ջուր է կըտրում, վախենամ երեխիս վնասեն, մի բան արա, խնդրում եմ»: Հաջորդ օրը կեսօրին, երբ արևը ուղիղ զենիթում էր ու կրակ էր թափում, և ամեն մի շունչ արարած ստվեր էր փնտրում, Աբլան ձեռքն առավ ծանր գլխով ձեռնափայտն ու շարժվեց հարևանի այգու ուղղությամբ: Օձ Սպանողը շարժվում էր անշշուկ, զգույշ ու անձայն, ճիշտ և ճիշտ զոհին հետապնդող օձի նման` առաջանալու հետ ուշադիր զննելով շըրջապատը: Սալաքարի վերևում, թեքության վրա բռնչու թփեր կային: Օձ Սպանողը տարիքին անսովոր թեթևությամբ բարձրացավ ու ճարպկորեն թաքնվեց թփերի հետևը, ապա շունչը պահած, գաղտագողի նայեց սալաքարի ուղղությամբ. մի պահ հիացմունքից քարացավ. սալաքարի վրա օձերը գլուխ գլխի տված, երկար պարանների նման գալարվելով անշարժացել էին. սև ու մոխրագույն զոլերով միահյուսված օձերը կիզիչ արևի տակ աննման էին. այնպես էին փայլում, հուրհրատին տալիս, որ Աբլան ակամայից ձեռք տալու ցանկություն ունեցավ: Բազմաթիվ փոքրիկ օձուկներ էին վխտում նրանց կողքերին, շարժվում նրանց ու միմյանց վրայով: Երևում էր` օձի ճտերը նոր էին ձվից դուրս պրծել և ազատություն ստացած, ուղղակի ղստպստում էին քարի վրա` փոքրիկ, ճկուն ու սիրուն, մտնում էին քարի ճեղքերը, արագորեն դուրս պրծնում, նորից մտնում…
Օձերի ընտանիքը հմայել էր Աբլային, որ, գորովանքով լցված, աչքը չէր կտրում ճտերից… «Տես, է` անգամ օձի փոքրն է սիրուն ու ցանկալի,»– մտածեց, բայց հաջորդ պահին աչքի առաջ տարիների հեռվից մի տեսարան եկավ. պարանի նման օրորոցի բռնակից կախված օձը խայթեց իրեն պարզած մանկան թաթիկը: Արյունը խփեց գլխին, օձ սպանողն արթնացավ մեջը, ընդոստ վեր ցատկեց` զգուշությունը մոռացած, և ձեռնափայտը ձեռքին մղվեց առաջ. այնքան արագ կատարվեց ամեն ինչ, որ օձերը չհասցրին զգալ վտանգը. ակնթարթային արագությամբ Աբլան հարվածեց օձերից մեկի գլխին այնպես, որ աչքերը դուրս թռան. մյուս օձը վայրկենապես կծկվեց ու թռավ կողքի: Աբլան տարերքի մեջ էր. օձի ճտերը դեսուդեն էին փախչում` շփոթեցնելով անվրեպ խփող Աբլային: Արագ-արագ խփում էր Աբլան` տեսադաշտից դուրս չթողնելով մեծ օձին, որն սպառնալից մղվում էր դեպի թշնամին: Տարերքի մեջ ընկած Աբլան մոռացել էր տարիքը և ճարպկորեն ու թեթև ցատկում էր տեղից տեղ, հարվածների տարափ տեղալով` թեքվում էր աջ, ձախ, ետ, առաջ` պտտվելով ինքն իր շուրջը: Ծոծրակին հավաքած մազերը թափվել էին. հյուսքն սկզբում սև ու մոխրագույն զոլերով օձ էր հիշեցնում, ճիշտ և ճիշտ իր սպանած օձի նման` շարժման հետ գալարվելով թիկունքից վար, պտտվելու հետ` օղակելով մեջքը, կոնքերը, ապա քանդվեց, և գալարուն մազերը դարձան ասես բարակ ու երկար բազմաթիվ օձեր` նման գետնի վրա վխտացող օձի ճտերին: Աբլայի գլուխը հիշեցնում էր Գորգոն Մեդուզայի գլուխը, մահակի շառաչը` օձի ֆշշոց… Աբլան դեռ հերսոտած շարունակում էր խփել ու խփել, մինչև սթափվեց և հասկացավ, որ աննպատակ է խփում. կենդանի մնացած օձը ճտերի հետ փախել էր, չկար: Հանեսը, որ գաղտնի հետևելով Աբլային, հայտնվել էր բռնչու թփերի ետևում, սարսափահար հիացմունքով գամվել-քարացել էր տեղում՝ աչքը չկըտրելով դիվային տարերքից ջահելացած, պտուտահողմի պես արագաշարժ հերարձակ կնոջից: Աբլան ձեռնափայտը շպրտեց ու փռվեց գետնին. ներսում կարծես ինչ-որ բան կտրվեց. հիսուն տարուց ավելի անընդհատ ձեռնափայտը սպառնալից բարձրացրել էր ու հաշիվը կորցրել, թե քանի՜-քանի օձ է սատկացրել: Զգաց, որ ներսում այլևս չարություն չկա, հակառակը` անսահման խղճահարություն է. «Ես հո գիտեի, որ օձը երեխիս չէր խայթելու… քանի անգամ էր հսկել առաջնեկիս խաղաղ քունը… ե՛ս վախեցրի,– մորմոքելով մտածեց Աբլան,– ու մեղավորը ես եմ…»: «Շատ դաժան ու անհոգի վարվեցիր…– վախեցած լսեց Աբլան իր ներքին ձայնը,– հա՛, մեղավորը դո՛ւ ես,– ասես հաստատեց ձայնը,– որ ուրուրի նման սրընթաց վրա չպրծնեիր, զավակդ հիմա կենդանի կլիներ… իսկ դու հերսոտած՝ անզոր չարությունդ օձերի վրա ես թափում. ով գիտի օրական քանի-քանի մարդ է սպանվում մարդու ձեռքով…»: «Վերջ…»,– շշնջաց Աբլան ու զգաց, որ անսահման խղճում է սատկած ճտին: «Իրենց համար խաղաղ վայելում էին օրը, էս ի՞նչ արի»,– և քիչ առաջվա խաղաղ ու առինքնող տեսարանն աչքի առաջ եկավ: «Չպիտի խփեի,– առաջին անգամ Աբլան փոշմանեց արածի համար,– էս ի՞նչ է կատարվում հետս,– սրտնեղեց նա,– մազերիս համբարքով օձ եմ սպանել ու հիմա սրանց խղճո՞ւմ եմ, չգիտես ինչի… ճտի համար է– հասավ գիտակցությանը, և զգաց, որ արցունքները հոսում են այտերի վրայով, ու չի կարողանում զսպել իրեն:– Օձի համա՞ր ես…– ու միտքը չավարտեց,– խելքս ետ եմ տվել,– մտածեց Աբլան:– Մի անգամ լացելո՞ւ ես, թե չէ, հո քարի կտոր չե՞ս»,– լսեց իր ձայնը և ակամայից ազատություն տվեց իրեն, և իր համար էլ անսպասելի լացը ողբի փոխվեց, ու Աբլայի խռպոտ ձայնը պատռեց կեսօրվա հուրհրացող տապը և տարածվեց հարևանի շոգահար այգու վրա: Զարմանալի տեսարան էր. յոթանասունամյա հերարձակ Աբլան սատկած օձի ու ճտի կողքին ընկած ողբում էր… Ողբաց Աբլան, դատարկվեց, հանգստացավ, աչքերը սրբեց շորի թևքով. «… Ճուտս հիմա թոռնատեր տղամարդ էր լինելու,– շշընջաց իր համար,– հազար ափսոս»…
Աբլային Հանեսը տուն տարավ՝ ձեռքն ուսով գցած, գյուղացիների ոչ այն է՝ զարմացած, ոչ այն է՝ դըժգոհ հայացքների տակ: Պատմում են, որ մի քանի օր շարունակ, մինչև արևի մայր մտնելը կենդանի մնացած օձին տեսել են սատկած զույգի ու ճտի կողքին` պոչի վրա նստած, գլուխը տնկած, անբացատրելի թախծոտ սուլելիս, հետո և՛ ինքն է անհետացել, և՛ սատկած օձն ու ճուտը:
Չանցած մեկ ամիս, Աբլան անսպասելի կտրվեց ոտուձեռից, անկողին ընկավ: Ջերմություն չուներ, որևէ տեղը չէր ցավում, ասես հիվանդ չէր, բայց չէր էլ կարողանում ոտքի կանգնել: Ոչ ոք պատճառը չէր հասկանում… Հանեսը քաղաքից բժիշկ բերեց… Պարզվեց, որ մարմինը մեռնում է… «Ցավերը նոր են սկսվելու,– ասաց բժիշկը,– անտանելի ցավեր է ունենալու և հնարավոր է հենց ցավին չդիմանա ու շունչը փչի»:
Շուտով գարշահոտություն սկսեց տարածվել: Աբլայի կարգադրությամբ իրեն պառկեցրին նկուղային հարկում և պինդ փակեցին դուռ-լուսամուտ: Հասարակությունը լուր ստացավ, թե Օձ Սպանողը մեռնում է… Մեկ ամիս, երկու, չորս, վեց… ոչ մի անգամ Աբլան «ախ» չքաշեց, նրա տրտունջը ոչ ոք չլսեց: Աբլայի մարմինը մեռնում էր, սակայն սիրտը շարունակում էր կանոնավոր աշխատել, իսկ գիշերվա համատարած լռության մեջ հսկա տունը ցնցվում էր Աբլայի խոր ու ծանր շնչառությունից: Աբլան չէր խոսում, նրան բամբակով էին ջուր տալիս: Հանեսը ոչ մի րոպե չհեռացավ Աբլայից: Մահճակալի կողքը նստած, Աբլայի ձեռքն ափի մեջ, գիշեր-ցերեկ կողքին էր ու տաք շշնջոցով անվերջ վերհիշում էր իրենց կյանքի սիրուն հեքիաթը: Գյուղացիներն էլ, Սիսակից ու Միսակից զարմանքով իմացան, որ Հանեսը անգամ աղջկան մոտ չի թողնում, ինքն է նայում Աբլայի վրան-գլխին, լողացնում, եղունգները կտրում:
Քաղաքից նոր բժիշկ բերին, և հասարակությունն իմացավ, որ Հանեսի Աբլան երկու սիրտ ունի, և եզրակացրին, որ թերևս դա էր պատճառը, որ նա էդքան ուժեղ ու անվախ էր: Սիսակն ու Միսակն էլ իրենց հեղինակավոր կարծիքը հայտնեցին` ասելով, որ սրտերն աշխատում են հերթով. մեկը հանգըստանում է, մյուսն աշխատում ջրաղացի չարխի նման, և դրանց կանգնել չկա: Հասարակությունն էլ եզրակացրեց, որ, ուրեմն, Աբլան անմահ է, ու դրանով նաև մերժեցին բժշկի առաջարկը` մահից հետո սըրտերը տանել մայրաքաղաք` ուսումնասիրության: Սիսակն ու Միսակն էլ ավելացրին, որ հնարավոր չէ, որ Աբլան իր վերջին խոսքը չասի, և մի օր էլ հրաշքը կատարվեց: Աղջկան` Հեղնարին ուզեց և շշուկով, ժամանակ առ ժամանակ հանգստանալով, երկար խոսեց հետը. դա Աբլայի վերջին խոսելն էր:
Հեղնարը մոր մոտից վախեցած ու շփոթված էր դուրս եկել. ոչ ոք բուն պատճառը չէր իմացել, միայն ասել էր. «Մորս վերջին ցանկությունն է, որ բոլորս հեռանանք այս տնից»: «Ո՞նց թե,– զարմացել էին մարդիկ,– հո հետը չի՞ տանելու»:
Աբլայի մահվան օրն ու թաղումը հասարակությանն անհայտ մնաց: Սիսակից ու Միսակից հետո իմացան, որ Աբլան իր կամքով թաղվել է իր ու Հանեսի կառուցած տան նկուղային հարկում, որից տունն ավելի խորհրդավոր էր դարձել, և հարևանները վախվորած էին դարպասից ներս մտնում: Առանց իր Աբլայի Հանեսը վեց օր ապրեց. յոթերորդ օրը Աբլայի գերեզմանաթմբի մոտ նրան մեռած գտան ու հենց Աբլայի կողքին էլ թաղեցին: Սիսակի ու Միսակի կողմից էլ տունն անվանվեց խորհրդավոր ամրոց:
Աբլայի խորհրդավոր մահից տարիներ անց վթարի ենթարկվեց Աբլայի որդին ու թեև փրկվեց, բայց մի աչքը կորցրեց: Աբլայի թոռը փայտ ջարդելիս վնասեց աչքը. տաշեղը կպավ աչքին ու բիբը թափեց… Հեղնարն ապրեց ութսուն տարի, ութսունմեկի մեջ աչքից սկսեց բողոքել… շուտով անկողին ընկավ: Մորը խնամող Մանանան` Աբլայի թոռը, սարսափով նկատեց, որ մոր աչքի ուռուցքը գնալով մեծանում է և նմանվում օձի գլխի` երախը բաց, աչքերը դուրս պրծած: Մայրը հայելի էր պահանջել, նայել և սարսափած շպրտել այն, որ հազար կտոր էր եղել…
– Աբլա մորս երազը կատարվում է,– ցածր, հազիվ լսելի ասաց Հեղնարն իր վրա խոնարհված աղջկան:
– Ի՞նչ երազ,– ակամա շշնջաց Մանանան:
– Տատիդ երազը. օձն անիծել է. ինձ կհանձնեք հողին ու կգնաք էս տնից և որքան շուտ, էնքան լավ,– և շշուկով պատմեց Մանանային տատի երազը:– Երբ բոլորս մտածում էինք, որ տատդ ուր որ է շունչը կփչի, որ ըստ էության մեռած է, հրաշքով խոսեց և պատմեց իր երազը, որ մինչև օրս հետապնդում է ինձ,– խուլ շշնջաց մայրը,– էս տունն անիծված է: Ուշադիր լսիր ու քեզ համար հետևություն արա,– ցավով ավելացրեց մայրը: «Ահա, թե ինչ պատմեց տատդ…»:
«…Ես հասկացա, որ հարևանիս այգում սպանել էի արու օձին, որովհետև էգն ինձ երազ եկավ կնոջ տեսքով,– ինձ կանչելով` այսպես սկսեց տատդ,– նորահարսի պես զուգված-զարդարված էր,– ասաց,– բայց վրայից սև շղարշով ծածկված – ասես սգվոր էր: Կարծես թե կին էր, բայց և օձ էր, իսկ և իսկ շահմար օձ: Օձ կին կամ կին օձ, ոնց ուզում ես, հասկացիր: Եվ կինը, որի աչքերը ճիշտ և ճիշտ օձի աչքեր էին, ակնապիշ նայեցին ինձ, ու ասաց.– «…Դու ինձ երկու անգամ դժբախտացրիր. օրորոցից կախված մորս գլուխը ջախջախեցիր` խփելով տանդ պատին և որբացրիր ինձ: Հարևանիդ սալաքարի վրա էլ սպանեցիր ճտիս և այնպես խփեցիր զույգիս գլխին, որ աչքերը դուրս թռան, և ես միանգամից որդեկորույս ու որբևայրի դարձա. նզովում եմ քեզ,– խորհրդավոր ձայնով, համարյա օձի նման ֆշշացրեց կինը… Չէ՜ մի, օձերն էդքան չեն ապրում,– քմծիծաղով ասի օձ-կնկան: «Ուրեմն իմացած եղիր,– ասավ,– ես կապրեմ էնքան, որքան դու. ես քո մեջ եմ և ես եմ քեզ սպանելու ու էս տանն ապրող քո սերնդին, բոլորի աչքերը մեկ-մեկ…» «Ի՜ ՞նչ,– սարսափահար գոռացի ես` չթողնելով ավարտի խոսքը և ուզեցի բարձրացնել ձեռնափայտս, բայց ո՛չ ձեռնափայտ ունեի, ո՛չ էլ ձեռքս էր բարձրանում»:
«Արդեն ասացի,– ֆշշացրեց կինը ճիշտ և ճիշտ օձի նման, գալարվելով իջավ գետնին, դարձավ սալաքարի վրա սպանածս օձի զույգը: Էնպես էլ քաղաքավարի էր խոսում անիծվածը: Վերջին բառերը, որ լսեցի, անեծք էին. «… Անիծում եմ քո տունը և այս տան մեջ ապրող ժառանգներիդ»,– ապա շորերը թողեց գետնին, ինքը գալարվելով հեռացավ լուսամուտով»:
«Խեղճ մերս սարսափահար վեր էր թռել, հասկացել էր, որ տեսածը երազ է, բայց աչքն ընկել էր հատակին, ու տեսել էր… օձի թողած շորերը և էդ օրվանից կտրվել էր ոտ ու ձեռից, անկողին ընկել»:
Աբլա տատի երազը Հեղնարը պատմեց աղջկան և խնդրեց իրեն թաղելուց հետո հեռանալ և մոռանալ այդ տան տեղը… Առնելով աղջկա խոստումը, Հեղնարը շունչը փչեց: Մարմինը սառավ թե չէ, օձի գլուխ հիշեցնող ուռուցքը փոքրացավ, փսկեց ու անհետացավ աչքի խոռոչում…
Հանգուցյալի աչքերը կապած թաղեցին: Մի շաբաթ հետո, երբ հայրն էլ հանգրվանեց մոր կողքին, Մանանան երեխաների հետ լքեց անիծված տունը…
Պատմում են, որ հետո լքված, անձրևաջրերից քայքայված, կիսաքանդ տունը դարձել է օձատեղի. նկուղային հարկում, Աբլայի գերեզմանաթմբի վրա օձերը բնավորվել էին և ներսի կիսաքանդ աստիճաններով անարգել սողում էին վերևի հարկերը, կախվում ավերված լուսամուտներից, կախված ջրհորդանից, ծեփը թափած պատի ճեղքերից: Մոտերքով վախենում էին անցնել. շրջանցում էին Օձ Սպանողի խորհրդավոր ամրոցը և խաչակնքում փութով: Խորհրդավոր ամրոցը հասարակությունը վերանվանեց օձերի ամրոց: