Երկու քարհանգույց մի կոշկաթելին / Էդվարդ ՄԻԼԻՏՈՆՅԱՆ

Երեկոյան զանգեց կին խմբագիրը, ասաց.
– Հուզվեցի գրածիցդ:
Հետո մենք մեր գրչեղբոր մասին խոսքեր տվինք – առանք, ու խմբագիրն առաջարկեց.
– Մի բան` պատմվածք կամ բանա­ստեղծություն տուր, բայց քո էն գրվածքների պես` փախած, ո՞նց ասեմ, դու հասկացար, չէ՞, փախած:
Ես առանց մանրամասնելու պատասխանեցի.
– Հասկանալի է:
Երբ հեռախոսը լռեց, մտքումս դանդաղ շուռումուռ եկավ «փախած» բառը, ու փորձեցի զգայել, թե ի՞նչ էր խմբագրի ստույգ ուզածը` աբսուրդ գի՞ր, հումորիկ շա՞րժ, թախծալի հո՞ւշ, սարկաստիկ, բացբերան ծա՞ղր կամ հրապարակախոսական դաղող պաթոսով ճի՞չ, կամ այս ամենն իրար խառնած, հունցած, եփած կարմիր, չոր կողերով ձեռքեր վառող բոքո՞ն: Չգիտեմ: Բայց այն, որ «փախած» բառը եղունգի տակ մտած մառի պես սկսեց տանջել` փաստ է:
Ո՞վ չգիտի` աշխարհում ամենասոսկալի հալածանքը կրում ես չընկալված խոսքից, մտքումդ թպրտացող մոռացված բառը հիշվելու փորձերից թեթևորեն խույս է տալիս ու ձկան բերանով ժպտում քո համառ փորձերի վրա:
Ես չեմ ուզում թղթապանակներում որոնել մի փախած բան, ես վերածվել եմ հիդրայի, որն ամեն կողմից փորձում է ընդգրկել այն, ինչ չորոշակիացրեց կին խմբագիրը, և այդպիսի ջանքը գրելու համար ծանր մղձավանջ է: Կան թեթևորեն տրվող վիճակներ, իրենք իրենց գիր դարձող պատմվածք ու ոտանավոր, բայց և կան հաղթահարման ճիգ պահանջող բառային ամպեր, որոնցից դժվար է քամել անձրևի կաթիլ , բռնել կայծակի շեղբ, ասեղնագործել ձյան փաթիլներ, երկնքով գլորել որոտների ահեղմունք:
Ոչ բոլորին է տրված գրելու տանջանք:
Ոչ բոլորին է տրված գրելու հրճվանք:
Ում որ չի տրվել, չի նշանակում, թե չի տանջվում, չի հրճվում, գուցե ավելին` երանի հոգով աղքատներին, երբ այսպիսիք ու մանուկները հավասարվում են խորանի առջև:
Երբ գործից հետո տուն էի եկել ու բազկաթոռի մեջ նստած թեքվել էի կոշկաքուղերն արձակելու, զգացի` դժվարանում եմ ամենօրյա հասարակ, սովորական այդ գործողությունը անել, քաշեցի թելի ծայրից, չբացվեց, էլի քաշեցի, քարհանգույց ընկավ, երկու թելերն այնպես էին խճճվել, երկու տեղից քարհանգույց ընկել, որ չէի հիշում նման դեպք, մի տեղից քարհանգույց եղել էր, երկու տեղից` երբեք: Սրտովս նախապաշարման մի մութ ստվեր անցավ, արագ ջնջեցի և շարունակեցի կոշկաքուղերն անջատելու արդեն զայրացնող գործը:
Կոշիկը դրեցի գիրկս ու ամբողջ ուժով քանդում էի վերևի փոքրիկ հանգույցը, ափսոս, մի քանի օր առաջ ցուցամատիս եղունգը խորքից էի կտրել, էլի բռնեցի հանգույցի մեջքից, քաշեցի, խոնարհվեցի վրան, ու հայհոյանք թռավ մարդաբերանից, մարդը ձգում է ագույցը, հանգույցը, իրար մերված հնամաշ թելերը: Քրտինք ծլեց մարդու ճակատին: Կինը բշտեց.
– Կոշիկը գիրկդ առած՝ ի՞նչ ես անում:
– Օրոր եմ ասում,- ջղային մրթմրթաց ամուսինը:
– Լավ, լավ,- վեճից խուսափելով հեռացավ կինը:
Տղամարդը կարող էր մի այլ միջոցով, ասենք` մկրատի ծայրով քանդել հանգույցը, բայց գլադիատորի վճռականությամբ քաշում էր հանգույցի մեջ պարզ գծագրվող թելի մեջքից ու փնչում, ֆնչում, ճռնչում:
Բացվե՜ց, բացվե՜ց: Տղամարդն ուրախությամբ շուրջը նայեց ու ցավով հասկացավ, որ չի կարող քանդել վերևի հանգույցը, եթե ներքևինը չբացի:
– Չեղա՞վ,- հյուրասենյակ վերադարձած կինը հարցրեց:
– Ի՞նչը,- մռնչալուն մոտ փնչաց տղամարդը:
– Եսի՞մ,- խուսափեց կինը ու էլի գնաց:
– Այ քո մերը,- կոշկաթելին սեպեց տղամարդը:
Հետո հիշեց` «Այն, ինչը չես կարող անել զոռով, արա հանգիստ»: Սա ո՞վ է ասել, ոչ ոք, ինքն էր իր համար հորինել և հաճախ համոզվել` ճիշտ է ինքնասույթը:
Փորձեց հենց այնպես, առանց ճիգի: Բացվե՜ց: Կյանքի 10 րոպեն անցավ կոշկաթելի դեմ զայրալից ու ծիծաղելի պայքարում:
Ի՞նչ դաս քաղեց տղամարդը` ցուցամատի եղունգը չկտրել խորքից: Տաբատը քիչ-միչ փոշոտվել էր, հանեց ու որոշեց` էլ շոր չհագնի, քնի: Պառկեց ու քնեց:
Սրանից ի՞նչ «փախած» պատմվածք, սա փինաչու տվայտանքների մի չնչին բառասյուք է:
Կարծեմ Չեխովն է ասել, որ լուցկու մասին էլ կարող է պատմվածք գրել: Ես Անտոն Պալիչ չեմ, ինձ ոչ ոք չի թողնի Չեխով լինել, լուրջ բաներ գրելու ժամանակն է, աշխարհը գլոբալացվում է, ջերմաստիճանը բարձրանում է բևեռների սառցահալքին զուգահեռ, կողքից ու վրայից էլ հայրենական հազար ու մի ժառանգական հիվանդություն:
Կոշկաթել, կոշկաքուղ, էս էր մնացել պատմվածք դառնա, միայն հավ կխեղդեն նրանցով: Խեղճ հավ, քե՞զ ինչի հիշեցի, վիզդ պոկում են, թռցնում, չեն խեղդում, ժամանակը սուղ է: Մեքենայացված մորթ, հանկարծակի, շտապ. սպանդանոցն էլ խղճի կտոր ունի: Տղամարդը հիշեց, որ քնած տեղից վեր թռավ, հարսի ցավագին ճիչը միջանցք բերեց իրեն ու կնոջը: Հարսը գրկել էր աղջկան ու կերկերուն ձայնով կանչում էր.
– Տաթև, Տաթև:
Սկեսուրը հասավ թոռնիկին, աջ ու ձախ այտերին ապտակեց: Դանդաղորեն շարժվեցին Տաթևիկի կուլ գնացած աչքերը, ուշքի եկավ:
– Բժիշկ, բժիշկ,- կանչեց հարսը:
Աղջկան գրկած դուրս տարավ սկեսուրը, ետևից՝ հարսը: Հարևանի տղան լաց ու կոծի վրա հասավ, գրկեց աղջնակին ու տարավ իր մեքենայի կողմը: Սա այնքան արագ կատարվեց, որ ես չհասցրի հագնել տաբատս:
Լալիս էր Տաթևիկի ախպերիկը, տղամարդը, այսինքն` ես, դեռ չէի հասկացել կատարվածի պատճառը, հանկարծակի դիպվածի էությունը, գրկեցի երեխային, կանգնեցի պատուհանագոգին և շշնջացի.
– Նայի, նայի, մաման, Տաթևիկը, տատին, տեսա՞ր:
– Չէ՛, չեն երևում,- լացելով պատասխանեց:
Տարա խոհանոցի պատուհանի մոտ:
– Տեսա՞ր:
– Հա՛,- լացը կտրելով ասաց ախպերիկ-թոռնիկը:
Հարևանի տղան` Գագոն, քշեց մեքենան, գնացին:
Գնացինք իմ բաց անկողնու մոտ, ուր առավոտները սովորաբար օծանելիքի սրվակներով, սանրերով, մազակալով ու այլ առարկաներով ինչ-որ հեքիաթ էի բեմադրում: Սրվակները հաճախ գայլեր էին, նրանցից մեկի տուփը` ֆուտբոլիստ, սանրերը` ոզնիներ, հատկապես մետաղյա փշերով կլորիկ սանրերը միշտ կռվում էին գայլերի դեմ և փրկում սարը բարձրացած սպիտակ գառնուկին:
Ես ու թոռնիկս գայլերի ու ոզնիների մեր սիրած հեքիաթի դերակատարներին հավաքեցինք ներքնակի վրա: Թոռնիկս հրամայում է վերմակը սար դարձնել:
Թոռնիկիս աչքերը լայնանում են, անհանգիստ նայում է ինձ:
– Ուզո՞ւմ ես խաղանք,- շտապ հարցրեցի:
– Հա՛,- համաձայնեց:
Մանկական հիվանդանոցից զանգեց կինս և արագ-արագ ասաց.
– Մի՛ անհանգստացիր, լուրջ բան չկա, երեխան չուտող է, բոյ է քաշում, և փորն է ցավել:
Տաթևիկին երկու օր պահեցին հիվանդանոցում, կաթիլային սնուցումը զգալի կազդուրել էր: Ոչ մի լուրջ անհանգստացնող բան չէին հայտնաբերել: Վերջում կրկնակի նկարեցին սիրտը: Առողջ էր: Այս երկու օրը տղաս հասկացել էր, որ որքան անորոշ է հիվանդությունը, այնքան բազմանում են վճարովի ծառայությունները` ստուգում, կարդիոգրամա, հետազոտություններ` մասնակի և համալիր:
– Կարևորը առողջ է աղջիկդ, ի՞նչ ես փնթփնթում,- ասացի:
– Տաթևը ներերակային սրսկումներից և առհասարակ ոչնչից չվախեցավ, քաջ աղջիկ է,- ասաց տղաս:
Երեխային տուն տարան:
Սա ի՞նչ «փախած» պատմություն, հասարակ կյանք, երեխա են, կընկնեն-կելնեն:
Տաթևիկի հիվանդանոց ընկնելն ինձ կտրել էր ընկերոջս հետ հանդիպելուց: Բլոթ խաղալն ինձ համար սովորական, առօրյայի մի քանի ժամը լցնելու ժամանց է, իսկ նա` ընկերս, երբեմն այնքան լուրջ է ընդունում խաղը, որ նրա գոռոց-բոռոցից լրջանում էին խաղընկերները, փորձում հանգստացնել.
– Խաղ է, էլի, ինչի՞ ես սրտիդ մոտ ընդունում:
Նա սև, մեծ աչքերը խոլորում է և սաստ ասում.
– Պիտի չախեր, չչախեց:
Կամ մի ուրիշ բան է ասում.
– Իմ սխալն էր:
Կամ.
– Մեր գյուղում մարդ կսպանեին այդ սխալի համար:
Հետո արագ մոռանում է հաղթանակ ու պարտություն և կնոջ հետ սեղան է գցում: Ջահել տարիներին անաստված խմող էր, հիմա` չափի մեջ, մերթ ընդ մերթ կարմրում է մի բաժակ օղուց:
Ասում է.
– Ալերգիա է:
Նոր գրած պատմվածքը հրում է դեպի ինձ.
– Ուզո՞ւմ ես, կարդա:
Զանգեցի: «Ոնց ես, ոնցչեսից» հետո պատմեցի թոռնուհուս գլխով անցածը:
Նա ճանաչում էր Տաթևիկին, նրա թոռնիկ Դավիթը Ծաղկաձորում խաղում էր մեր աղջնակի հետ, ընկերս ու կինը կարծում էին՝ Տաթևը մեծավարի տիրու­թյուն կանի գժուկ Դավթին, բայց նա էլ պակաս գժուկը չէր:
Էծը կապել են էծի կողքին:
Նա ցավով արձագանքեց.
– Հիմա լա՞վ է:
– Հա՛,- ասացի,- քեզնի՞ց ինչ կա:
– Ծխելը թողել եմ, բրոնխներս, պարզվում է, մրսել են:
– Կարո՞ղ է Չաուշի հիշատակի օրը դրսում շատ մնացինք:
– Երևի:
– Էս երկու օրը հանդիպենք,- ասացի:
– Հա՛, տանն եմ լինելու:
Ասաց այնքան թեթև ու ջինջ, որ մտածեցի՝ ծխելը թողնելու հետևանք է:
Մեկ օր անց, առավոտյան, կնոջն ուղարկել էր ինչ-որ ջրի-մրի վարձերը մուծելու, ինքը նստել էր բազմոցի իր սիրած տեղը, կողքը դրել իր գրքերից մեկը` «Վաղ թե ուշ», գրել պարտադիր պարզաբանում, իսկ մինչ այդ, գուցե, տան դուռը բաց թողել, բարձրացրել հեռուստացույցի ձայնը և քունքին դրած օրինական ատրճանակից արձակել կրակոց:
Այդ զենքով առաջին ու վերջին կրակոցը:
Նրա կայծակե մտքերի շրխկոցը մի պահ խանձել է հարազատների կողմից իրենից թաքցրած, սակայն իրեն ներքնատեսորեն հայտնի քաղցկեղի ճյուղավորումը: Կարճ, կտրուկ:
Կինը, ինձ տեսնելով, լացախառն ասաց. «Վերջը իր սասունցիությունն արեց: Կարծում էր չե՞մ խնամի»:
Մի կին բազմոցից արյունն է մաքրում:
Իմ տան սեղանին փռված թերթի մահախոսական էջից նայում է գրչընկերս: Կարծես ժպտում է:
Նա գիտեր` մեծագույն խեղճությունը ինքդ քո դեմ խեղճանալն է, քո աչքերով նայող ճակատագրի առջև ընկրկելը: Չդառնալ բեռ ամենասիրելի մարդկանց ու հողի վրա:
Երեկոյան քամին պատուհանից ներս ընկավ, միայն իրեն հատուկ ճարպկու­թյամբ շնչավորեց, թրթռացրեց, ծփծփա­ցրեց թերթը, ալիքվում է թերթը, մահա­խոսական էջից դանդաղորեն, ոչ հանդիսավոր պոկվեցին գիր ու լուսա­նկար, աղավնիների նման օդում կախված ճախրեցին ու դուրս թռան բաց պատուհանից:
«Փախած» պատմություն` երկիրը լքողների, երկրից թռչողների: Գրվածքներ կան, որոնք չեն մնում թղթին, նրանք թռչելու համար են: Այսուհետ գրել թռչնի փետուրով: Վերջ:
Վեր կացա, նայեցի շուրջս՝ ոչինչ չտեսնելու, չփնտրելու անորոշությամբ:
Սև կոշիկներս բազմոցի կողքին, իրար թեքված, քիթ քթի, լուռ էին գոմեշորեն:
Եվ կոշկաթելը` արձակ: