Նայում եմ երկաթբետոնե բազմահարկ շենքի ութերորդ հարկի իմ բնակարանի խուլ փակված պատուհանից դուրս և տեսնում միջօրեի բարկ արևից շիկացած քաղաքը: Չեղավ: Ոնց որ պատմվածքի սկիզբ լինի: Բառերը գծոտում եմ նույն սև թանաքով: Չեք պատկերացնում, որքան եմ ցանկանում պատմվածք չգրել, զզվում եմ բոլոր պատմություններից, որոնք մեծ մասամբ այնքան ճշմարիտ են, որ թվում են բացարձակապես սուտ ու դատարկամիտ: Վեպից էլ եմ խորշում, այսքան վիպական ժամանակի մասին՝ ինչ վեպ ու բան, հիմարություն չէ՞, նմանապես և դրամայից, նայեք իմ հայացքի ուղղությամբ՝ ինչպիսի ողբերգական կյանք, մարդը մեռնում է տակավին չծնված, մեռած մոր փորում: Ճիշտը չգրելն է, այլ, գուցե, անձայն խոսելն ինքդ քեզ հետ:
Փողոցով անցնում է Դանեմարքայի տխրամած ու դալուկ իշխանը: Կանգնեց «Սիլաչի» հյուրանոցի շքամուտքի առջև: Երկմտում է՝ մտնե՞լ ներս, թե՞ չմտնել: Հայացքն ընկավ պատուհանիս: Տեսնելով ինձ` ավելի տխրեց: Սիրտն անսահման կարոտից լաց եղավ: Կարծեցի` ես ուրիշն եմ, ցանկացած մարդ, բայց ոչ ես, որ վճռականորեն որոշել է պատմվածք չգրել և ոչ էլ վեպ կամ դրամա: Երկար մտածում եմ՝ ո՞վ եմ ես հազիվ մարմինս ծածկած այս զովասուն զգեստի մեջ: Վերջապես հասկանում եմ անհասկանալին. ես իշխանի հոր ուրվականն եմ, որին եղբայրը սպանեց, կարծեմ, նրա քնած ժամանակ աջ թե ձախ ականջի մեջ մահաբեր թույն կաթեցնելով, որպեսզի բազմի նրա թագավորական գահին: Սակայն, թերևս ավելի, տիրանա նրա գեղեցիկ ու հրապուրիչ կնոջը:
Ապակու ետևից շարունակելով նայել քաղաքին՝ թիկունքով զգում եմ կնոջս տաք շնչառությունը, ձեռքը հպվում է աջ ուսիս, որին դեռ կա շատ հին վիրահատության չորացած բիծ, այն երբեմն նվվում է անձրևի ժամանակ: Առանց շրջվելու տեսնում եմ՝ նա չէ, ոչ ոք: Գուցե նա խոհանոցում է կամ մեջքի վրա մերկ պառկած է ննջարանում՝ սառնորակ ջրով ցնցուղ ընդունելուց հետո, չէ՞ որ անսովոր շոգ ամառ է, ուզում ես մաշկդ էլ դեն նետել և մնալ ջերմությանն անտարբեր ոսկորներով: Աչքերիս երևակայությամբ դեգերում եմ բնակարանում և չեմ գտնում նրան: Այնքան միայնակ եմ, կարծես ես էլ չկամ, քաղաքն է և տիեզերքը: Եվ բառարանից էլ լուռ բառեր:
Մի՛ իմացեք իմ անունը, նմանապես՝ հասարակության որ խավն եմ ներկայացնում, կուշտ եմ թե քաղցած, մազերիս գույնը, բարի եմ թե չարակամ, հեռախոսիս համարը, կնամոլ եմ թե կնամեծար, ինչ եմ ուզում այս աշխարհից և ուզում եմ արդյոք, հասկացեք՝ այս և նման բաների մասին թեկուզ հպանցիկ տեղեկությունը ձևավորում է կերպար, հետևաբար և` պատմվածք, վեպ կամ դրամա, որոնցից փախչում եմ ավելի, քան սատանայից: Անկեղծորեն ասեմ միայն՝ մարդ եմ, և վերջ: Ես մարդ եմ: Դու մարդ ես: Բայց մարդիկ այնքան քիչ են, որ քեզ Դիոգենեսի լապտերն է անհրաժեշտ՝ նրանց տեսնելու համար:
Փողոցում դանդաղ շարժվում են տանկերը, մեկ, երեք, հինգ տանկ: Նրանց ծանր քայլքից և խլացուցիչ հռնդյունից բնակարանս ցնցվում է: Մի ռազմական ինքնաթիռ սուրաց շենքի գլխավերևով: Զինվորական փողային նվագախումբը դոփդոփում է շոգից ծորացող ասֆալտը: Կարծում եմ, սա Երկրորդ աշխարհամարտի շարունակությունն է կամ երրորդի սկիզբ: Մտքիս եկավ կամավոր գնալ ռազմաճակատ և ոչ մի թշնամի չսպանել: Թող նրանք սպանեն ինձ: Աշխարհում գոյություն ունի՞ մի մարդ, մի արյունարբու գազան, մի կոկորդիլոս, որ ցանկանա իմ մահը: Անշուշտ: Այս մութ և դավադիր կյանքում ինչպե՞ս կարող է նա չլինել: Աշխարհը ոչ միայն ես եմ, այլև, գուցե ավելի, նա՝ սև հոգին, որ չի քնում գիշեր թե ցերեկ:
Անցած գիշեր կինս տանը չէր, ասաց` մնալու է ընկերուհու մոտ: Մեր երկտեղյա մահճակալին գիշերն անցկացրի միայնակ, կնոջս փոխարեն նրա մետաքսե ծածկոցով բարձը գրկած, որից նրա ծաղկավետ շունչն էի առնում: Այս առավոտ սուրճ պատրաստելիս զանգեցի ընկերուհուն, իմանալու` երբ է կինս վերադառնալու, կարոտել էի նրան: Ընկերուհին ասաց՝ քո հարցին Աստված էլ չի կարող պատասխանել, և խորամանկ ժպտաց: Ես չդիմեցի Աստծուն՝ բա որ խոսքը կտուրը գցի՞, ինձ շղարշելով կատարյալ անորոշությամբ: Ես սուրճը խմեցի ինձ հետ: Ինչպես տեսնում եք, այս իրողությունը կապ չունի պատմվածքի հետ, և ես մարմնական ու հոգեղեն բավարարություն եմ զգում, որ ինձ, առայժմ, հաջողվում է պատմվածք չգրել: Պատմվածքին անհարիր է նաև իմ հետևյալ կասկածանքը: Ասե՞մ, թե՞ չասեմ: Բանավոր ասեմ, որպեսզի չգրեմ, հանկարծ ու իմ կամքին հակառակ ոտքս մտնի պատմվածքի փշոտ դաշտ: Չեք պատկերացնում` ընկերուհին որքան գեղեցիկ է և սիրառատ, իսկ կինս՝ ավելի, այսպես եմ կարծում գուցե այն պատճառով, որ նա իմ սեփականն է, նրանով հպարտանում եմ և ինձ ամեն պահ զգում հարուստ ու երջանիկ: Նրանցից սեր է կաթում, ինչպես քաղցրությունից ճաքած նռից: Վերջերս մտքովս անցավ՝ նրանք լեսբուհիներ են, առաջին անգամ չէ, որ գիշերը միասին են լուսացնում, հնարավո՞ր է, ցանկասեր շոյանքներ չանեն իրար: Ես առանձնապես չմտահոգվեցի, այդ սերն էլ է Աստծո պարգև, այ, եթե ընկերուհին հանկարծ տղամարդ դառնա նույն Աստծո կամոք, իսկական տղամարդ, ինչպես ես, հավատացեք, երկուսին էլ կսպանեմ:
«Սիլաչի» հյուրանոցի շքամուտքի կարմիր մարմարե աստիճանին նստած մուրացկանը մի քիչ տղամարդ է, մի քիչ՝ կին, ներս ու դուրս անողներից ձեռքը պարզած փող է մուրում: Բոլորն անցնում են նրա հանդեպ անտարբեր ու արհամարհանքով, մինչև իսկ միլիոնատերերը, մեկ էլ, աչքերիս հավատա՞մ, թե՞ չհավատամ, Դանեմարքայի իշխանը վզից հանում է իր թագավորության ոսկե շղթայով ոսկեկուռ զինանշանը և հագցնում մուրացկանի խորշոմած պարանոցին: Ես մի սխալ ու հիմար, սխալը կարող է նաև խելացի լինել, նախադասություն եմ մտմտում, բայց, հասկանալի է, չեմ գրում թղթին, քարի վրա կամ պատին, նույնիսկ բարձրաձայն չեմ ասում ուրիշներին և ինձ, նույնիսկ սիրելի կնոջս, թող ոչ ոք չլսի. ամենամեծ հարստությունը աղքատությունն է, երբ բնավ չես մտահոգվում, թե քեզ կկողոպտեն ու կսպանեն, հարուստը երջանիկ չէ, դժբախտ է նա: Աղքատն է երջանիկ: Ես նախանձալից նայում եմ մուրացկանին, որը վզից հանում է ոսկին և գցում աղբարկղը՝ դարձյալ աղքատ դառնալով: Ես հարուստ եմ իմ կնոջով, հետևաբար, շատ դժբախտ, մի՞թե անհավանական է այս գող աշխարհում, որ մի օր կարող են նրան ինձնից գողանալ:
Փողոցում ետ ու առաջ քայլում է ծաղրածուն, նա հանճարեղ է, ուրիշներին ծաղրելով՝ մահացու աստիճանի ծաղրում է իրեն: Ես ճանաչում եմ մի մարդու, ով այնքան մեծամիտ է և նարցիսավարի ինքնասիրահարված, որ կարծում է` բոլորը փողոցային ծաղրածու են, ոչնչություն, ինքն է հանճարեղ ու անմահ: Մի գիշեր, երբ կինս էլի տանը չէր, քունս չէր տանում, էլեկտրոնային խաղալիքի նման քանդեցի նրան մինչև վերջին աննշան պտուտակիկը, ամբողջը տարածեցի ճաշասեղանին և, ինձ համար էլ անսպասելի, անսիրտ-անհոգի պատկեր տեսա, րոպեական հաճույքի խաղալիք: Կարծում եք` խղճացի՞ նրան: Ո՛չ: Ես ինձ խղճացի, որ զգայուն մարդ եմ ծնվել երեսունութ տարի առաջ:
Պատմվածքի ոճահոգեբանական գույնին չբռնող մի ինքնախոստովանանք անեմ օդի մեջ, խնդրում եմ, փակեք ականջներդ, եթե հանկարծ ձայն լսեք, շատ եմ խնդրում, մոռացեք իսկույն, չեք լսել, չի եղել: Երբ կասկածը կրկնվելով խորացավ կնոջս ու նրա ընկերուհու փոխադարձ սիրազեղումների մասին, ցանկացա գոնե մեկ անգամ լինել նրանց հետ, շոյել նրանց չքնաղ մարմինները, համբուրել, տիրանալ՝ երջանկացնելով ինձ և նրանց սիրո տիեզերական գործողությամբ: Եթե չգիտեք, իմացեք, ես բարոյական մարդ եմ և ապրում եմ ավանդական որոշ չափանիշներով ու աստվածատուր պատվիրաններով: Շատ չանցած՝ ես, խոստովանեմ, ամաչեցի ինձնից և, բավականին դժվարությամբ, հանգցրի իմ այդ կրակ-բոց ցանկությունը: Անցավ որոշ ժամանակ: Կինս շարունակում էր ոչ ամեն օր գիշերել տանը: Հոգուս նոր կասկածանք եկավ: Եթե ես հրաժարվեցի լինել երկու կանանց միջև, արդյոք անամոթ աշխարհում չի՞ գտնվի մի լկտի տղամարդ, ով այնտեղ հայտնվի իմ փոխարեն: Կասկածանքն այնքան տրամաբանական էր, որ թվաց ավելի իրական, քան ես: Զղջացի, որ ծիծաղելի բարեպաշտությամբ նրան եմ զիջել ինձ արժանի տեղը: Ես ինձ չհարցրի՝ ո՞վ է նա, ցավալի էր, որ նա ես չէի:
Հեռվում գծագրվում էին մեռած գործարանների ծխնելույզները: Մի ճերմակաթև աղավնի է մոլորվել արևաշող երկնում: Անձրև չի գալիս, բայց քաղաքի հորիզոնում կամար է արել սև ծիածանը: Ես խճճվել եմ իմ զգացմունքների սարդոստայնում: Փողոցի կարգապահությունն իրականացնող ջանավար ոստիկանը գոտկատեղից հանում է ատրճանակը և կրակում աղավնու վրա: Թափվում է սպիտակ փետուրների ձյունախառն անձրև:
Ես հաշտվեցի կնոջս հաճախակի բացակայությունների հետ, որովհետև այդ ժամանակ էլ նա սրտիս մեջ էր: Իմ սրտով ես զգում էի նրա սրտի երգը: Բարոյական նկատառումով չէի ուզում նրա հետ ամուսնանալ, բժշկական համալսարանում նա իմ ուսանողուհին էր և ինձնից փոքր տասնհինգ տարով: Բայց նա ասաց և բազմիցս կրկնեց՝ քեզ սիրում եմ: Վեցամյա համատեղ ամուսնական կյանքը, կարծես, ջնջեց մեր տարիքային տարբերությունը, թվում էր՝ նույն թվականին ենք ծնվել, նույն օրը, նույն մորից: Ես երիտասարդացել էի, իսկ նա փոքր-ինչ մեծացել՝ դառնալով աղջկական հմայքներով լիակատար կին: Անկողնում ավելի սիրառատ էր, քան ես, դա վերագրում էի իմ նկատմամբ նրա բուռն սիրուն: Լինում էր, և ոչ հազվադեպ, հավատացեք, ես էի նրան ենթարկում ինձ՝ հասցնելով երջանիկ ուշաթափության: Ես զուրկ եմ խանդի զգացմունքից: Նույնիսկ երբ ընկերներս հաճոյախոսում էին նրան, ոմանք էլ համբուրում այտը, գոնե սպիտակ-փամփլիկ ձեռքը համբուրեին, բայց ոչ՝ մետաքս այտերը, որոնք ասես Բոտիչելլին նկարած լիներ, ես չէի խանդում, այլ ապրում էի ներքին հպարտանք: Եթե որևէ մեկը, այդպիսիք հաստատ կգտնվեն, այս կետում ինձ հիմար համարի կամ հավասարման նշան կդնի իմ և Դոստոևսկու Ապուշի միջև, մազաչափ չեմ առարկի:
Աչք եմ ածում այս պարբերությանը և շփոթվում. իսկը՝ պատմվածք: Տողերն այնպես եմ գծոտում-աղավաղում, որ տակից ոչ մի տառ ու կետադրական նշան չընթերցվի. ո՛չ գրել եմ, ո՛չ խոսել և ո՛չ իսկ մտքով անցկացրել:
Հյուրանոցի առջև ամբոխը պարային թատրոն է խաղում: Հատուկենտ ազնիվ մարդիկ կռվում են չարքերի, սատանաների, դևերի բազմության դեմ: Միոտանի սև սատանաները, պոզավոր դևերը, կաղ չարքերը պարելով փորձում են ազնիվներին սպանել՝ հասնելու համաշխարհային տիրապետության: Այս տեսարանից այնքան եմ հուզված, որ չեմ լսում հեռախոսի երկար զանգերը: Կինս է, այս գիշեր էլ տուն չի գա: Թատրոնը շարունակվում է, ես էլ եմ դրան մասնակից: Սատանաներից մեկն ինձ հրում է խոր փոսի հատակը, բայց, իմ խելքի ու ճարպկության շնորհիվ, նա է հայտնվում այնտեղ: Այդուամենայնիվ, քանի որ այս գիշեր էլ կնոջս չեմ սիրելու, գուցե նաև վաղն ու շատ օրեր, ինձ պարտված եմ զգում, կյանքի անկարգությունը մշտակա է, երբեք չի լինի տիեզերական ներդաշնակություն, հեռու չէ այն ժամանակը, երբ արևը կծագի արևմուտքից, մարդը կմոռանա իր անունը, ինչպես ես:
Գրադարակից վերցնում եմ «Ժամանակակից պատմվածքներ» ստվարածավալ ժողովածուն և կարդում գործերի ցանկը: Կազմողն իմ այս գրությունը դրանում չի զետեղել, հիանալի մասնագետ, հասկացել է, որ իմը պատմվածք չէ, այ, եթե պիեսների գիրք կազմեր կամ վեպերի տասհատորյակ, ինձ գուցե այնտեղ ներգրավեր:
Ինձ համար Աստծո յուրաքանչյուր օրը չորեքշաբթի է, ինչպես այն երեկո, երբ կինս տնից գնաց ու չվերադարձավ: Միայն երբեմն զանգում էր, իմանալու` հո քաղցած չե՞մ:
Պարային թատրոնն ավարտվել է: Այժմ երեխաները «Սիլաչիի» առջև ընդարձակ պաստառ են պարզել. «Արդարություն: Հաց: Ազատություն Նիկոլո Մաքիավելիին»: Աղավնասպան ոստիկանը խլում է պաստառը, պատառոտում, կրակի տալիս և մահակով ծեծում-քշում ցուցարարներին, հայհոյում՝ «Ես ձեր հերն ու մերը…»: Մի աղջնակ թքում է նրա վրա և ենթարկվում մահացու ծեծ-ջարդի:
Այդ ուշ գիշերին նայում էի հեռուստացույցը և ոչինչ չէի տեսնում ու լսում, կարծես կույր ու խուլ լինեի, երբ հեռախոսը բարձրաձայն զնգաց թե բղավեց: Սիրտս վեր ու վար եղավ. կարծեցի` կինս է: Նա չէր, այլ՝ ընկերուհին: «Բարև, Համլետ»: «Ես Համլետ չեմ ո՛չ կյանքում, ո՛չ էլ պատմվածքի մեջ»: «Կատակի գիշեր չէ»,- ասաց նա: «Ո՞վ ես,- թեև ձայնից ճանաչեցի նրան, Սյուզին էր՝ կնոջս ընկերուհին: -Ի՞նչ ես ուզում»: «Լաուրան ամուսնացել է»: «Լաուրան ո՞վ է»: Չարախնդաց: «Դավաճան կինդ»: «Ինչի՞ ես ինձ ասում այդ մասին»: «Նա ինձ էլ դավաճանեց»: «Ես չեմ ուզում քեզ հետ խոսել, ցտեսություն»,- հեռախոսն անջատեցի: Դարձյալ զանգեց: «Լսիր, Լաուրդ ամուսնացել է այն տղամարդու հետ, ով մասնակցում էր մեր կապույտ գիշերներին: Ես սիրեցի նրան, մենք պատրաստվում էինք ամուսնանալ, բայց Լաուրը նրան ինձնից ստորաբար խլեց»: «Հիմա վրե՞ժ ես լուծում նրանից»: «Իսկ ինչո՞ւ ոչ»,- ասաց նա: «Օձի կծած ես, Սյուզի»: «Ինձ հետ ամուսնացիր, Համլետ, երդվում եմ քեզ հավատարիմ լինել մինչև կյանքիս վերջը»: «Ես Լաուրային եմ սիրում»: «Պոռնիկի՞ն»,- ասաց Սյուզին: «Պոռնիկին էլ կարելի է սիրել և շատ»: «Դու մարդ չես, Համլետ, ես քեզ ատում եմ»: Զգացի՝ լաց է լինում:
Պարում է խելագար հողմը, ապակիներ փշրում, տապալում տանիքների թիթեղյա ծածկերը, քաղաքի աղբը հանում երկինք:
Կնոջս պատահաբար հանդիպեցի Օղակաձև զբոսայգում, գարնանային մի խաղաղ ու պայծառ առավոտ: Հղի էր, ձեռքին՝ մանուշակների փունջ: Շփոթվեց: Մանուշակներով ձեռքը դրեց ծաղկած փորին և շիկնելով ասաց. «Իմ երեխան է»: Ասացի. «Քո երեխան իմն էլ է»: Ժպտաց և մանուշակները մեկնեց ինձ: Նա ավելի գեղեցիկ էր, քան առաջ, ափսոս, այդ օրը աշխարհում չկար մի նկարիչ, որ հավերժացներ նրա աստվածային հմայքը: Եկա տուն և մանուշակները դրեցի այն գավաթի մեջ, որով նա սուրճ էր ըմպում: Առանց պատուհանից շրջվելու՝ ես տեսնում եմ մանուշակները, նրանք չեն թառամում, որքան ժամանակն անցնում է՝ նրանք ինձ նայում են ավելի կենդանի ու ժպտուն աչքերով:
Քամին դադարեց: Աղբը երկնքից դանդաղ իջնում է մարդկանց վրա:
Ինձ հրավիրեցին Փարիզ՝ մասնակցելու սրտաբանության հարցերին նվիրված միջազգային գիտաժողովի: Իմ զեկուցումը համատարած ծիծաղ առաջացրեց. ես փորձում էի ապացուցել, որ մարդկային սիրտն արյան հոսքի խաչմերուկ չէ, այլ՝ բանաստեղծություն, ո՛չ պատմվածք, ո՛չ վեպ կամ պիես: Էհ, թող միայնակ մնամ, բժիշկներն էլ են կաղապարված և չեն ընդունում մտքի որևէ այլընտրանք: Ես Լաուրայի մահն իմացա Երևան վերադառնալուց հետո, Սյուզին հեռախոսով հայտնեց և չկարողացավ խեղդել հեկեկոցը՝ «Նա իմ ամենալավ ընկերուհին էր»: «Մեր սերնդի» հարբած վարորդը, որ Ազգային ժողովի պատգամավորներից մեկի փեսան էր, հղի Լաուրային վրաերթի էր ենթարկել: Իհարկե, նրան դատեցին՝ անսթափ վիճակում մեքենա վարելու համար, և բավարարվեցին դրամական տուգանքով, որն աները վճարեց կամ չվճարեց: Դատավորն ամբողջ մեղքը ետմահու բարդեց Լաուրայի անզգուշության վրա, որ նա, ծննդաբերելուց ընդամենը մեկ շաբաթ առաջ, փոխանակ տանը նստելու, փողոց է ելել: Իհարկե, Լաուրան անզգույշ էակ էր, ինձ հետ ամուսնանալուց առաջ և հետո: Բայց ո՞վ ասաց, թե անզգուշությունը բնավորության թուլություն է կամ թերություն, զգուշավորներից հեռու փախիր, ովքեր զգուշանում են մինչև իսկ մի ճշմարիտ բառ ասելուց:
Մթնեց: Գնամ նստեմ հեռուստացույցի առջև ու ոչինչ չտեսնեմ: Վաղն առավոտից դարձյալ կկանգնեմ պատուհանի մոտ: Ժանգոտ ծխնելույզներից ծուխ չի ելնի: «Սիլաչի» հյուրանոցից դուրս կգա Դանեմարքայի իշխան Համլետը, ով ինձ նման է միայն իր տխրությամբ: Կհռնդան տանկերը: Միոտանի սատանա, դև ու չարքեր: Ոստիկանը կսպանի աղավնուն: Քամին աղբը կհանի երկինք:
Իմ դժվա՛ր քաղաք: Սա պատմվածքի տող չէ:
Սպասում եմ… Ուր որ է` փողոցում կերևա Լաուրան, կնայի պատուհանիս և կժպտա: Ես էլ՝ նրան:
Վերջ:
Ես այս գրվածքը անձամբ հանձնեցի «Գրական թերթի» գլխավոր խմբագրին և խնդրեցի չտպագրել: