Արցախցին ի՞նչ պայմանով կվերադառնա Արցախ
Կարծում եմ` չեք զարմանա, եթե ասեմ` ամեն օր վերադառնում եմ ԵՐԿԻՐ։ Իսկ հեռացե՞լ եմ… ե՞րբ… ինչո՞ւ… որտե՞ղ եմ… զոհաբերվե՞ց ԵՐԿԻՐԸ… այն մանուշակաբույրն ու մեղրահամը, որտեղ ապրողները չէին հասցնում մահանալ… Հեռանալը փրկությո՞ւն էր… Մեղավո՞ր եմ… Կարո՞ղ էի պահել… Գոնե մեկը կընդունե՞ր մեր հերթական հոգևոր հաղթանակը… հին ներկայացման նոր արյունոտ ավարտը…
…երևի… կլինեին նաև ծափահարողներ… Դեռ կասկարծո՞ւմ եք…
… բոլորը… մեկ մարդու նման… բռունցքված… հանո՜ւն…
…12 տարեկան էի… Շուշեցի մի միամիտ հայ տղեկ… դպրոցական ծանր պայուսակը ձեռքին… տուն տանող փողոցն ի վար… առաջին անգամ, չգիտես ինչու, մենակ… Փողոցի երկու ափին՝ երկհարկանիներ, կլորիկ-գլխարկ պատուհաններով, նախշակամարազարդ դուռ-դարպասներով… կարմիր տանիքներով… Դարպասների կողքին քարե նստարաններ էին՝ հենց փողոցի վրա կախված պատշգամբների տակ։ Պատշգամբները՝ տնեցիներին, նստարանները՝ անցորդներին։ Եվ զրույցը՝ տնեցիները՝ վերևից, անցորդները՝ ներքևից։ Բայց այդ օրը, չէ, այդ ժամին՝ դատարկ։
Հարձակվողները շատ էին, մի 8-10 գլուխ, ինձնից տարիքով։ Փնթի։ Իսկ այդ գլուխները մերից տարբերվում էին։ Մերը կլոր-կլոր էր, դրանցը՝ հետևից երկար ձգված, կողքից՝ սեխաձև… հաճախ՝ խուզած-քաչալ։ Եվ այդպիսի 8-10-ը՝ փողոցի տարբեր կողմերից…
Ես։
Սկզբում՝ այդ իրականությունից դուրս։ Պայուսակիս մեջ գրքերից ու գունավոր մատիտներից բացի՝ ոչինչ։ Հետո բավականին լավ լսեցի հորս ձայնը. վախեցար՝ կսպանեն, վախեցար՝ կսպանեն… կսպանեն… Չնահանջեցի… Իսկ սալահատակ փողոցի ամեն մի քարը տաք էր, սլկհան… Սեխագլուխները քրքջում էին, ուշունց տալիս…
Ես անընդհատ կրկնում էի. իմ հայրը Ալբերտն է, պապս՝ Աշոտը, հորս պապը՝ Մարտիրոսը, պապիս պապը՝ Առաքելը… Ղազանչեցոցն էլ իմ պապերն են շինել, փողոցի բոլոր տները, ամբողջ քաղաքը, քաղաքը բարուրած գյուղերը…. Իմ հայրը երեք հրացան ունի… Իմ պապը Աշոտն է… Մարտիրոսը… Առաքելը…
…Բացվող դարպասների առաջ հայտնված կարմրամազ կանայք իմ փրկությունը չէին։
– Սպանեք, հային դա էլ է քիչ… հային…
Թուրք կարմրամազ… Չէի կասկածում, որ հորս մի հատիկ կարճ, ջիգյարով ուշունցը նրանց բոլորին… երեք հրացանից զորե՜ղ… մի ամբողջ թաղամասի հերիք էր… Հետո երբ հայրս հրացանաուշունցախառը մտավ նրանց տներից մեկը, այդ խոշորամարմին կարմրամազը չոքել, լպստել էր հորս հրացանի փողը՝ մի՛ սպանիր, ուստա… ինչ ասես, կանեմ… ու լպստում էր հորս հացանի փողը… հորս ձեռքերը…
Մի քանի օր անց նոյեմբերի 7-ն էր, Կարմիր հեղափոխության օրը։ Շուշիի միակ հրապարակն ու փողոցները լիքն էին գույն-գույն փուչիկներով ու կարմիր պաստառներով՝ կեցցե՜ սովետական ժողովուրդների բարեկամությունը, կեցցե՜ Սովետական Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միությունը, կեցցե՜ բանվոր դասակարգը…
…Հիմա ո՛չ հորս հրացանները կան, ո՛չ էլ, նույնիսկ, հորս ուշունցը։ Բայց ամեն օրս վերադարձի պատրաստություն է, թեպետ ամենևին էլ չգիտեմ՝ ինչ եմ վերցնելու ինձ հետ, ինչ եմ տանելու ԵՐԿԻՐ։ Ո՞վ է լինելու հարևանս։ Ասենք՝ Սարաշեն գյուղի համայնքի ղեկավարը, մայրաքաղաք Ստեփանակերտի քաղաքապետը, նախագահս… լսելո՞ւ եմ օրհներգս, մեր Հորովելը… Կրկին ծածանվելո՞ւ է մեր ԵՌԱԳՈՒՅՆԸ… Տեսնո՞ւմ եք տասներկու տարեկան տղեկին՝ փողոցն ի վար… ձեռքին՝ դպրոցական պայուսակ, գրքերի արանքում՝ դանակ…
Բայց էլի մի բան ասեմ, չզարմանաք։ Ես ինձ հետ ոչինչ չեմ տանի։ Մեկ է, ինչ էլ լինի, ես այնտեղ գտնելու եմ հորս հրացաններն ու ուշունցը… Ես այնտեղ, ո՞նց ասեմ, ես այնտեղ մի այնպիսի բան ունեմ, որը կարող է պայթեցնել էս անտեր Երկիր Մոլորակը։
Չե՞ք հավատում…
Իսկ երբևէ մտածե՞լ եք, որ ամեն վերադարձ չէ, որ ապաշխարանք է…
