Հակոբ Մովսեսն իր նոր գիրքը «Գործք» է խորագրել, և շտապեմ ասել, որ սույն տքնանքը այլ մի խորագիր չէր կարող ունենալ, ճշմարտապես` «Գործք»…
Հակոբ Մովսեսը հենց սկզբից դիմում է Թեոփիլիեին (ուրիշ էլ ո՞ւմ պիտի դիմեր), հայերեն՝ աստվածաբան, արարչախոս (սրբակենցա՞ղ)։ Եվ տեսիլվում է կտակարանական սուրբգրային հիշեցնող պատկերը. «Շնորհալին յոթ ջորիների կռնակից կախված խուրջիններում մեղավոր մահկանացուներիս համար տաղ, հանելուկ, շուտասելուկ և չիր ու չամիչ ուներ պահած»…
Ես ուզում եմ առանձնացնել «յոթ» և «խուրջին» բանալի բառերը։ «Յոթը» հեքիաթի հանրահայտ թիվն է, իսկ «խուրջինը» ոչ պակաս հանրահայտ այն խուրջինն է, որտեղ վաղնջական ժամանակներում ճամփորդները պահել են իրենց ճանապարհի օրապահիկ հացն ու սնունդը։
Եվ ոսկե հատման չափորոշիչներին համապատասխան՝ բանաստեղծը (պատմողը) փորձում է ճշգրտել իրականի և անիրականի պայմանական սահմանեզրերը (գծերը). «Նա նրանց պես ոչ իրականի և անիրականի բաժանումն է ընդունում, ոչ էլ տարբերակումը «հատուկի» և «հասարակի» – և նա ակնածում է ամենայն գոյականից»…
Իր Անաբասիսի (հուն. anabasis – երթ դեպի երկրի խորքերը) ընթացքում բանաստեղծը արհեստավարժ բուսաբանի նման տնտղում, ստուգաբանում, վերծանում է բնաշխարհի բույրերն ու գույները (բացահայտելով, որ դրանք առավել խոսուն են և արտահայտիչ, քան՝ բառերը։ Խնամքով և զգուշորեն տնտղում է «հաշվեմատյանը պոեզիայի, որտեղ գրանցված է ամեն ինչ՝ սաթը, ապրշումն ու քրքումը և այլ բարիքները կենաց»)…
Եվ հոգևոր դեգերումների ճանապարհին բանաստեղծը «ականատեսն ու վկան» է դառնում բազմաթիվ հրաշահյուս տեսարանների. «Ես անտառեզրին կանգնած ունկ էի դրել գոյության գվվոցներին (թե՞ այդ Լոռվա ձորով անցնող գնացքն էր մեռյալներին վախեցնելով բարձրացրել իր բառաչն անասնական)»։
Եվ անցում բուն թեմային։ Ճիշտ կլինի ասել՝ ասքապատում ճյուղերին. «Բայց իմը մի քիչ այլ է. իմ թագավորն ինձ կանչեց և կրծքիս սրինգ կախեց, որպես կրծքանշան… և մի պահ շրշյուն լսեցի ու շրջվեցի, և սպասասրահում նաժիշտներով շրջապատված իմ այս գրքի Ասելիքն անցավ, սակայն նրա դեմքը քողի տակ դարձյալ ես չտեսա»…
Ըստ բանաստեղծի՝ բոլոր ճանապարհները դեպի Խոսքի Մայր տաճար են տանում (Հակոբ Մովսեսը այդ հարցում ոչ մի տարակույս չունի. «Այնուամենայնիվ, ինձ ոչինչ երաշխավորություն չտվեց, Պոեզիա, բացի քո բառերից, որոնք դրվեցին ունայնության իրերի վրա»)…
Հակոբ Մովսեսը վստահաբար, աներկբայելիորեն իր հարցն ուղղում է կռունկներին (ապավինելով նրանց անվրեպ ենթագիտակցությանը, այն կռունկներին, որոնք երդվել էին «ասել միայն ճշմարտությունը, ոչինչ ճշմարտությունից բացի». «Կռունկներ, այնտեղ տեսա՞ք,- ի՞նչ լուր ունեք մեր մեռյալներից»…
Եվ բանաստեղծը պարուրվում է գյուտի, գտնումի անթաքույց հրճվանքով. «…դուք չե՞ք ասի, թե քեզ որտե՞ղ, որ գագաթների վրա փնտրեմ, բրաբիոն ծաղիկ անիրական»…
Եվ Հակոբ Մովսեսի հերթական կանգառը հայոց անառիկ բերդաքաղաք, բերդապարիսպ Մեղրի քաղաքում է։ Եվ քաղաքը նրան դիմավորում է իբրև իր հոգևոր բերդակալի։ Եվ բանաստեղծը խանդավառությամբ հայտնում է քաղաքին (և ի լուր աշխարհին) իր այցելության և առաքելության նպատակը։ Տեսադաշտում ընդգրկել անեզրականը, հաղորդակից դառնալ այն խնդիրներին, «որոնք չեն ուզում հայտնաբերված լինել»։
Եվ բանաստեղծը բախվում է փաստի հետ, որ մեր բռերում ու բերաններում, ինչպես նաև մեռյալների գրպաններում Երկրի աղբն է… «որը մենք ու նրանք համատեղ մի տնքոցով կրում ենք ու կրում դեպի երկնային բլուրների միջև տեղադրված հովիտները ձյունաճերմակ»։
Եվ հանկարծ, հրաշք մի կերպափոխմամբ (և բանաստեղծի ներշնչանքով) անցյալի վաղնջական ժամանակները հանդես են գալիս մեր այս ժամանակների հանդերձանքով, արդիականության լույսի ներքո, և բանաստեղծի ասելիքը հնչում է այժմեական, հասցեական ու հույժ ազդեցիկ. «… լաց մի եղեք և մի անհանգստացեք, մի տարհամոզեք և մի փորձեք նրան պահել, նրան երկրի վրա ոչ դավաճանության և ուրացման բազում օրինակներով կվախեցնեք, ոչ քսու մատնության պատմություններով,- ինչքան էլ ձեր փողերը փչեք՝ նրա ականջը գոյության ձայն է ընկել» (ընդգծումը մերն է), թողեք գնա, երկրի վրա նա չի կորչի, ափ դուրս կգա՝ թաթիկները հեռվում վառվող մոր փարոսին պարզած»… «Երկրի վրա նա չի կորչի», քանզի բազում փորձությունների քուրաներում իր կամքը թրծած և ինքնամաքրման քավարանով անցած ազգը, ցեղը, ժողովուրդը, հանրույթը պատրաստ է թեկուզ ինքնազոհության գնով աչքի լույսի պես պահել-պահպանել Սուրբ-Սրբոցը և ոչ մի թիզ չի նահանջելու… Իսկ երաշխավորը նույն այդ հանրույթի «Միջօրեի շողշողուն նետաձիգն էր՝ նետերը կապարճի մեջ և սանդուղքներին (ընդգծումը իմն է) կանգնած։
Քծնահաճ պնակալեզի վարքը, մոտեցումը դարեր շարունակ նույնն է եղել և մնում է անփոփոխ։ Այսօր էլ, ցավոք, նույն կաղկանձ, ոռնոց հիշեցնող նույն հորդորն է հնչում. «Հաշտվի՛ր, գլուխդ կախ հպատակվի՛ր»։
Եվ բանաստեղծի պատասխանը. «Եվ նրանք ինձ հորդորեցին, որ ես ավելի զուսպ լինեմ, բայց ես գնալով ավելի ու ավելի բորբոքվեցի և նրանց առարկեցի, որ Աստծու երջանկությունը մեզնից՝ ապրողներիցս է կախված»։
«Թերահավատներ, բայց ես չեմ միանում ձեզ։ Չլինի՞ դուք կարծում եք, թե ես այստեղ եմ ուրանալու, անգոսնելու և բանադրելու համար։ Չէ, ի՛նչ ունեմ գանգատվելու։ Մի անգամ, Աստծով եմ երդվում, զատիկ իջավ վրաս»։
Եվ Հակոբ Մովսեսը աշխարհագրագետի խորազնին հայացքով քարտեզագրում է (դեմարկացիայի է ենթարկում) իր երկրի սահմանները՝ Աշոցքից մինչև Ելփին, մինչև Գորիս, Ղափան ու Մեղրի։ Եվ բանաստեղծի գծած սահմանները հոգևոր և նյութեղեն առումներով այլևս անառիկ ու անսասան են մնալու. «Իսկ Երկրի մասին իմ ծննդոցն այն է ասում, որ նա սկզբից ևեթ համաձայն էր միանձնուհու իր երանավետ վարքը թողնել և գոյության հետ նշանադրությունից հետո իր ծիրով պտտվել ու զնգալ այսպես խառնիճաղանջ»։
Հակոբ Մովսեսի «Գործք»-ը ընթերցելիս մտքիդ գալիս են Նավասարդյան առավոտները (տոնախմբությունները), լսում ես եղջերափողերի ձայները, տեսնում եղնիկների ու եղջերուների խեհահեղ վարգը, «ո՞ տայր ինձ ծուխ-ծխանին»… «Եվ դեռ կլսեք, թե ինչպես է գիշերապահը եղջերափողն իր փչելով՝ նրա վրա ամեն արշալույսի նորանոր սպասումներ ազդարարում»…
Իրականությունը, վավերականը, աչքառուն, (մեր վաղնջական ու նոր երկրի համապատկերը), մեր որդիական խնամքը, հոգատարությունը, ջանքը, նվիրումը ակնկալող մեր հողը… և «…բացակայության դեմքը համատարած։ Ողջ գոյությունը ինքն իրենով գայթակղված»…
Այդ խորհրդավորը, անմեկնելին, անբռնելին բանաստեղծի ձեռամբ (և վերնային ներշնչանքով) գաղտնազերծվում է և դառնում է պարզ ու դյուրընկալելի. «Այդ նա է, ով ապրողների վրա իշխանություն ունի։ Ինչպես նաև նա է, ով ձեռքի գավազանով խփեց և ցրիվ տվեց դեպի անհայտ աքսոր քշվող բռնավորների ձեռքի շղթաները… և նրանք հետ դարձան և ամեն գարնան երգում են բլուրներին ահա… Դու ո՞վ ես՝ երգի հովվապետական նվիրա՞կը։ Ես դա հասկացա նրանից, որ գնալուց առաջ նա ձեռքի վարդը դրեց իմ բերանին»…
Երթ (անկասելի) դեպի Երկրի խորքը, դեպի տեսողությունից և լսողությունից վրիպածը, չը-տեսնվածը, և բանաստեղծի աչքը նկատում է (զատորոշում է) նրան. «Քանզի նա ծովի բնակիչը չէ, այլ ցամաքի»… Եվ բանաստեղծը հմուտ, արհեստավարժ սակրավորի պես փորձում է ականազերծել ժամանակի ռումբը. «Եվ դուք ասեք՝ ո՞վ է, որ կարող է բուռն այդ ականազերծել,- և այն երկրի վրա սրտի առաջին զարկով միանում է և – թիկ, թակ – սկսում է գործել»։
Եվ բանաստեղծի հրաժարիմքը մեր ժամանակին, այսօրվա հավատաքննիչներին. «Եվ մի՞թե դուք կարծում եք, թե ես նրա պատճառով պիտի կյանքը ունայն համարեմ ու անգոսնեմ, բելազուննե՜ր։ Իզո՜ւր»…
Եվ բանաստեղծի Անաբասիսի հաջորդ հանգրվանը. «Վերջերս Թալին գավառում մի աղջիկ տեսա,- ասում եք իրապաշտ չե՞մ,- (ընդգծումները իմն են),- այդ դեպքում ինչպե՞ս իսկույն կռահեցի, որ նա ինձ չի հասնի։- Բայց թող առաջ գան հոխորտացողները՝ նրան սիրահետողներից այդ ո՞վ է, որի զմայլանքը իմին պիտի հասնի»- վկայում, ապա և փաստարկում է բանաստեղծը։ Եվ նրան անակնկալի են բերում տեղացիների (բնիկների) ուրբաթախոսությունը, չխոսկանությունը… (Իսկ այդ համրությունը հիշեցնում է ձեն-բուդդայականության ներհուն, մունջ մտահայեցումը)։ Եվ բանաստեղծը պատրաստվում է ընթրիքի. «Քնից առաջ յոթներորդ ընթրիքի ժամն սպասված (ընդգծումը իմն է), և դու իսկույն դրվում ես իմ պատուհանին, Բույլքի յոթներորդ ճաշատեսակ… Մի ուշացրու ոչ սնկապուրը, ոչ խաշուն ու տապական ցնորքների»։ Եվ բանաստեղծը ճաշակում է (ըմբոշխնում) այն համադամ ուտեստները և «մատիտը ձեռքին իբրև գդալ»՝ ներշնչված շարունակում է իր երթը։ Եվ բանաստեղծը իրազեկում, (ազդարարում) հավաստում է. «Այս հատվածը գրելիս ես մենակ էի ու ներհուն, ինչպես երեքնուկը Աշոցքի բլուրներին (հայացք ծննդավայրին), ես ուզում էի քո ստուգաբանականը բացել, Հրաչյա Քերական (ակնածանքով հիշատակվում է երևելի լեզվաբան,- ակումիտ տքնող,- Հրաչյա Աճառյանը) և ղողանջելով հնչում են Հայոց Էպոսի «օղորմիները. «դառնամ զօղորմին տի տամ, հազար օղորմի»…
Ժամանակի և տարածության առեղծվածային ընդերքը, նույն այդ ընդերքի ամենախորը շերտերում պահված «հանքերակները անմեռության»։ Եվ նույն Աճառյանը, որ հայկազյան լեզվի «անմեռ» հանքաշերտն էր պեղում։
Եվ լեռնալանջ ձգվող խորհրդակիր արահետը, և հանդիպումը երանելի Հակոբ Հովնաթանյանի հետ, որն ինքնամոռաց լեռնալանջին ծվարած՝ Սուրբ Հովհաննես եկեղեցու որմնանկարներն է անում. «Չլինի թե այդ գիշերվա առաստաղը դու էիր աստղազարդել, Հովնաթանյան, ինչպես Սբ. Հովհաննես եկեղեցին լանջի վրա»։ Եվ բանաստեղծը հնչեցնում է Սուրբ Հովհաննես եկեղեցու հրեշտակին հասցեագրված հարցերի հարցը. «Ե՞րբ պետք է վերահաստատվի հայոց թագավորոթյունը» (ընդգծումն իմն է)։
Եվ բանաստեղծի կռահումը, որն այգալույսի պես հընթացս ցրում է հիշողության սպառնացող մտքի խավարը, հոգու (ներաշխարհի) մթությունները. «Ես կռահեցի, որ բանաստեղծությունը ոչ իր է, ոչ էլ մռայլ բանդագուշանք և բարբաջանք կամ էլ, Աստված մի արասցե, գոյության գլխին (ընդգծումը իմն է) թափված լուտանք, այլ անցորդի գոտուց կախ այն անվրեպ կողմնացույցը…»։
Եվ բանաստեղծը Վայոց աշխարհում իր փոխկանչն է հնչեցնում առ անանձնական ուրախության ջատագով Միսաք Մեծարենցին («Տուր ինձի, Տեր, ուրախություն անանձնական»)։ «Նախ մի մայր ողջ օրը կորած իր յոթնամյա առաջնեկին հանկարծ երեկոյան գտավ՝ բլուրներից իջնող հոտի առաջն ընկած»… Ուրախություն էր մեծ»… «Հենց այդ ժամանակ երկնքով անցնում էին ծիծեռնակները (իբրև գարնան ավետաբերներ, սույն դեպքում՝ բարի լուրի), և ժողովուրդը հավաքված (ընդգծումը իմն է) նրանց հարգեց»… Հոգևոր բերկրանքի գրեթե նույնական շարժառիթը…
Հետո դեպքը, դիպվածը, իրադարձությունը, որը ժամանակի և տարածության մեջ կարծես թե չի ընդմիջարկվում. «Ռինդ գյուղում ապրող ամենատարեց (ընդգծումը իմն է) լարախաղացը ապրողներին իր վերջին պատգամը պատգամեց։ Ապա գայթեց և գահավիժեց։ Բայց գետինն իր ձեռքերը մեկնեց և նրա անկումը կասեցրեց, և այդ ժամանակ նա իր շունչը հանձնեց, և երիտասարդ մարդիկ նրան պատանքեցին, իրենց հուժկու ուսերին առած տարան և թաղեցին արտերի մեջ…» (ընդգծումը իմն է)։ Ճշմարտապես ըղձալի և երանելի վախճան: Եվ ակամա հիշեցի Մուշեղ Գալշոյանի «Բրաբիոն ծաղիկը որոնողը» էսսեի (խոհագրության) հետևյալ հատվածը. «Ուխտին հավատարիմ՝ զենքին պսակված, նրանցից շատերը փաթաթվեցին իրենց պատանքացու կտավներով և իբրև բրաբիոն ծաղկի հունդեր՝ թաղվեցին սարերում»։
Բանաստեղծը ասպետաքայլ ընթանում է իր բնաշխարհի հայտնի և անհայտ արահետներով, ժամանակի և տարածության միջով, տարաշխարհիկ և հրաշագեղ բացահայտումներին ի խույզ. «…և ես իմացա, որ կենաց սերմը խոսքն է, իսկ ողջ տիեզերքը գետի ափին պառկած էր կողքս, և նրանից կնոջ բույր էր գալիս, և լուսնի չթե զգեստը նրա հագին»…
Եվ բանաստեղծը փորձում է ճշտել երկնքի աստղազարդ քարտեզը իր սրտի աստղադիտակով, աստղապատկերների ծիրերում փորձում է նշմարել աննշմարելին, հեռավոր աստղակերպերի դողն ու թրթիռը. «Եվ ավելին ու ավելին՝ մեր հնագետը վերին տախտակամածներին թառած՝ խավարի որմին կեսգիշերին Օրիոնի մեհենագիրը վերծանեց»…
Եվ ոգեղենի նյարդաթելերը պրկվում են հատվելու աստիճան, և գաղտնազերծումը՝ ուղեկցվում հրավառությամբ։ Եվ հավերժական հարցի հույժ արդիական արծարծումը. «Բայց ի՞նչ եք կարծում, եղբայրներ իմ, մենք միայն երկրային բաներով կբավարարվե՞նք երկրի վրա։ Եվ ահա իմ սեղանին թուղթն ու թանաքը, որոնք դուք դրեցիք, գեղուհիներ գարնան։ Եվ ես ումի՞ց, Շարականների մարագների՞ց, թե՞ Ներբողյանների կալերից վերցնեմ բառերը» (ընդծումը իմն է)…
Իսկ նպատակը, գերխնդիրը բանաստեղծի համար ո՞րն է, հանուն ինչի՞ են նրա ճիգն ու ջանքերը. «Որպեսզի դուք ողողված լինեք լազուրի լարայինների նվագներով, առարկա և իր։ Որպեսզի ես մեջտեղ հանեմ քո սյուները, երկիր։ Եվ որպեսզի ցույց տամ տիեզերքի հացատունը և այնտեղ դարսված համաստեղությունների հացը լուսապատիր»։
Ղևոնդ Ալիշան երանելու նման բանաստեղծը շրջում է Հայոց աշխարհի հանդ ու անդաստաններով՝ մեկ առ մեկ տնտղելով նույն այդ բնաշխարհի տոհմիկ, բնիկ (էնդեմիկ) բույսերն ու ծաղկատեսակները. «Չմոռանամ զաֆրան ծաղկի մասին. երկրի վրա առաջին ձնծաղիկների հայտնությունը փետրվարի սկզբներին է լինում, և լսեք, թե ձեզ էլ ինչ կասեմ. ապա ելնում են այլ ծաղիկներ» (ընդգծումը իմն է)։
Եվ բանաստեղծը վավերագրում, փաստագրում է իր տեսածը, լսածը, զգացածը. «…և այստեղ նա՝ բանաստեղծը, սաստվեց և ասաց. բնակիչներ դուք Սիզավետի, ես գիտեմ, որ դուք հմուտ հնձվորներ եք։ Ես բառերով ձեզ համար մի տեղ եմ պատրաստում, որտեղ ձեզ չեն դիպչի գերանդիները ժամանակի»… (ընդգծումը իմն է)։ Եվ բանաստեղծի անանձնական անխառն բերկրանքը. «Ես կեռմաններին տեսա միջօրեի տասներկու զամբիկներին»… (ընդգծումը իմն է)։ Բանաստեղծը չի մոռանում նաև ծննդավայր Սիզավետ գյուղի երդիկների մասին… «Ես այնտեղ ձեզ հիշեցի, իմ մանկության երդիկներ Սիզավետ գյուղի, տանիքների վրա բացված փոքրիկ պատուհաններ»… Եվ աշխարհի խորանում բանաստեղծի վկայությունը. «Եվ Աստծու ներկայությունը մարդու ներկայութունն է, ինչպես Աստծու բացակայությունը սոսկ բացակայությունն է մարդու… Զի երբ Աստված չկա, նշանակում է մարդը չկա։ Թող սա իմ բերանով ասված լինի»… (ընդգծումը իմն է)։
Եվ մի ջերմեռանդ ցանկություն է առաջանում, և ի սրտե ցանկանում ես, «որ իր բնից մեր ոտքերի տակ ընկած իր կույր ձագին ծղրտալով փնտրող մի ծիծեռնակ» անպայման գտնի իր ունեցածը, իր կորած ձագին։
Եվ թաքնատեսի իր զգայականությունը, «գաղափարների գարշահոտությունից քիթը փակած» բանաստեղծը Ջաջուռ տանող ճանապարհին է։ Եվ Ջաջուռի արտերում (և սարերում) բանաստեղծը փնտրում է բյուրեղյան և մաքրամաքուրը։ Իսկ բյուրեղյան և մաքրամաքուրը բանաստեղծի վաղամեռիկ ընկերոջ՝ Աշոտ Ավդալյանի լուսեղեն կերպարն է՝ հիշատակի լույսով եզերված։ «Ես նրանց մեջ (բառի-պատկերի-որսորդների) իմ վաղամեռիկ ընկերոջը նկատեցի, որի ոտքերը կոնքի մեջ լվացի և ուղարկեցի։- Ասա, ընկեր իմ, ճի՞շտ է, որ առատ որսը նույնն է, ինչ եթե քեզ ոչ մի որս չհանդիպի, և մի խնայիր ինձ, ճի՞շտ է, ճի՞շտ է, որ որսն այստեղ՝ պարզապես օդկրակոցի է»…
Եվ պիտի քաղաբերեմ բանաստեղծի ասած «Լոռվա կուսակալի» հանրահայտ քառատողի հետևյալ երկտողը. «Որքան շատ են ավեր-ցավերն իմ սրտում,// Էնքան տրտում կորած լավերն իմ սրտում»… Ապրող-ննջեցյալ բաժանարար նշանախեցերը զանց արած, փնտրում ու գտնում ենք նրանց, ովքեր այլևս այս աշխարհում չեն բնակվում… Փնտրում ենք մեզ համար տակավին թանկ ու անմոռանալի մարդանց, որոնում ենք մեր «կորած լավերին»։
Իր ճանապարհին Մարալիկի դաշտերում բանաստեղծը նկատում է օդում սլացող Զենոնի նետը (Զենոն Ստոիկ, 335-264 Ք.ծ.ա., թարգմանված երկերից արժեքավոր են հատկապես այն աշխատությունները, որոնց հունական բնագրերը չեն պահպանվել և գիտական հանրությանը հայտնի են միայն հայերեն ընդօրինակություններով։ Երևանի Մատենադարանում պահպանվում է Զենոն Ստոիկի «Բնության մասին» աշխատանքը.- Հաղագս Զենոնի նետի. «և բանաստեղծն ինքն իրեն հարց տվեց. ինչո՞ւ պիտի մեր մեռյալները սահմանն անցնելիս մաքսատուրքերը մարմնով վճարեին»)։
Պեղելով հայ հոգևոր-մշակութային դաշտը՝ բանաստեղծը առնչվում, հպվում է նրբենագույն շերտերին և աննախադեպ եզրահանգումներ է անում. «Եվ ես այն էլ ասեմ, թե ինչու եմ այսպես հնչեղ. մարդը բախվում է գոյությանը, ինչպես կռփամարտի ասպարեզներում մուրճն է բախվում գոնգին՝ տարածելով զնգոցները չորս դին»…
Բանաստեղծը ստուգապես գիտի իր առաքելության նպատակը և երբեք պարտազանց չի լինելու. «Անգոսնողները շատ են, իսկ ես եկել եմ, որ ձեզ համար կյանքը իբրև բերկրություն ազդարարեմ»…
Բանաստեղծի համար բնաշխարհի նախանշաններն իբրև ուղեցույց են ծառայում և երաշխավորում են, որ բանաստեղծը իր գալիք դեգերումների ընթացքում նշված ճանապարհից չի շեղվի, չի ընկրկրի… «Ես կարող եմ ուրիշ նշաններ էլ տալ։- Նրա հոնքերին արդեն ժամանակի խարտվող մետաղի խարամը կար։ Այն նրա մազերին գդալնեով լցնում է արծաթաջուրն սպիտակ։ Եվ նա, ով բազումների մեջ կանգնած՝ հանապազօր հացն է ուզում հանել փռից… և երբ մի անգամ ներս մտանք՝ նրա ոտնաթաթերին ու դաստակներին տեսանք հիշողությունների արնածոր յոթ գամերը և բառերի թասը՝ նրանց տակ»։
Եվ բանաստեղծը դարձյալ տագնապի, զգոնության և զգաստության իր կոչնակն է հնչեցնում. «Ժամանակը շատ խառն էր, հացկատակներն ու պնակալեզները շրջում էին փողոցներում, հուղկահար ու ասպատակ մուրճերն ու քլունգներն առած ուրախ-զվարթ զվռնում էին չորս դին… ալան-թալանի ելած՝ վխտում ու զեռում էր հրոսակը, մսի պատառները ճենճերում էին կրակներին, ամբոխը հռհռում էր»…
Բայց կայծկլտում են լավատեսության կանթեղները, և անապակ լույսով վիրակապվում են ժամանակի վերքերը։ Եվ «ճերմակին տվող վսեմական ոճի փքված առագաստներով» «Հայկ Դյուցազն» առագաստանավի «մեր մեծ ծովակալ» Արսեն Բագրատունու առաջնորդությամբ բանաստեղծը ժամանակի և տարածության «Պոեզիայի հինգերորդ օվկիանոսում» նավարկության է ելնում։ «Եվ այստեղ տեղն է, որ ձեզ ասեմ ծովում դեգերող մեր ծովակալի մասին… նրա ծեր մայրը, ապուրը դրած, նրան տուն է կանչում հացի, սակայն նա գերադասում է սոված թափառումները իր։ Նա տիրապետում է ծովային ռազմարվեստի բոլոր գաղտնիքներին՝ նա իր հածանավը զույգ ժայռերի միջով ի՜նչ հմտությամբ տարավ… նրա հրամանատարությամբ հակածովային պաշտպանությունը մեր երկրի զմրուխտ բլուրներին առափնյա ողջ համայնապատկերը հսկող դիտակետերը դրեց»…
Բանաստեղծի հերթական կանգառը Կաթնաղբյուր գյուղում է. «Մտա Կաթնաղբյուր գյուղ, որ ողջույնս հղեմ նրա հրեշտակին (վստահաբար կարելի է ասել, որ գյուղի հրեշտակը բանաստեղծի ողջույնին պատասխանել է պատշաճ ջերմությամբ և հյուրընկալության արարողակարգը պահպանելով)։ Բայց գյուղ է,- ասում եմ,- աստղադիտարան… Սրտի դողով պիտի հայտնեմ, որ գյուղի վերջին տանը մեղր էին քամում»։
Եվ բանաստեղծն իր անաբասիս-երթի ընթացքում գտնում է իր բանաստեղծին և ակնածանքով ապավինում նրա բառի գեղագիտական օրենսդրությանը։ «Կիրակի էր, և ես աղերսեցի, որ մեր միջից նա՝ Ակնա եկեղեցու արարողապետ Միսաք Մեծարենցը ինձ համար կիրակի օրվա արարողակարգը կազմի։ (Ես հավատում եմ սրբին. նա է կազմել չվացուցակը քամիների։ Եվ ամեն օր սրնգի նշտարը ձեռքին գալիս և փոխում է վիրակապն իմ վերքի»)։
Բանաստեղծը կարողացել է իր «Գործքի» պատումային հենքի վրա համադրել (ընդելուզել) հոգևոր-մշակութային տարբեր շերտեր։ Խլության (համրության) և Ձայնի (հնչույթի) բառի մրցավազքում հաղթում է լսելու, ունկնդրելու արարչապարգև շնորհը, և բանաստեղծը շարունակում է հյուսել իր Ասքը, իր խոսքի դիպակը. «Եվ ես իջա՝ իմ բառերի ցանցն ու վարմը ուսիս… Այդ ո՞ւր, Բառի Որդի,- միայն դու կարող ես ասել, մենք ո՞ւր ենք այսպես գնում… Եվ իմ սիրտը ինչ հույսերով է ծանրաբեռնված… Եվ ես ոչ մի կործանում չեմ ակնկալում»…
Եվ բանաստեղծը «թաքնատեսի» պես անկանգ ու վստահաքայլ առաջ է ընթանում՝ բնավ չկասկածելով, որ հաջորդ կեռմանի վրա իրեն սպասում է իր հին օրերի ընկերը՝ հայոց բանաստեղծության անվրեպ «որսորդներից» մեկը՝ Ղուկաս Սիրունյանը։ Եվ բանաստեղծը ուխտի է գնում իր գրչակից ընկերոջ շիրիմին. «Այն էլ ասեմ, որ Ուջան իմ ճանապարհին, որով ես պատկերների հետևից էի գնում… գնա գերեզմանոց և մոտեցիր Ղուկաս ծառայի (ասել է թե՝ մեծարվեստ բառի հավատավոր նվիրյալի) գերեզմանին»…
Ծեսը, ծիսականությունը, ոգեղենի անանց հանդիսանքը. «Եվ բանաստեղծը գրիչը թաթախում է թանաքի մեջ և մեջտեղ է հանում պոեզիան իբրև մարմնի վարկած»… (ընդգծումը իմն է)։
Սքանչելի բացահայտումների դրվագազարդ, դաջազարդված շարքեր. «Երեկ ես կռահեցի և հավաստման մի թերթիկ ուղարկեցի, որ Տիեզերքը գոյության խաչ է հանված, և լույսը արյունն է, որը ծորում է նրա կողից»… Տիեզերք-Քրիստոս սույն զուգահեռը տարակուսանքի չնչին հնարավորության աննշան տեղ իսկ չի թողնում… Եվ իբրև անհերքելի, իրեղեն ապացույց. «Բայց համարեք, որ Սատուրնը դուք չեք տեսել, եթե այն չեք տեսել Գորիս քաղաքի գողտրիկ տանիքների սկահակին կախված»…
Եվ բանաստեղծի (Երկրի Զավակի) ազնվագույն ճիգ ու ջանքով լրվում, ամբողջանում է երկրի պատկերը, և լսելի է նույն այդ հողի տագնապած սրտի ահագնազարկ բաբախը, տրոփը. «Երբ ասում եմ օդ, նկատի ունեմ չգրվող մի գիրք, իսկ երբ ասում եմ՝ Հայաստան Աստծու մի առաջնադիրք»… «Բայց ես հույս ունեմ, Տե՜ր, որ չի անտեսվի և զուր չի համարվի Հայաստանը բառերով փրկելու իմ այս ջանքը»…
…Ես այստեղ չեմ ավարտում իմ խոսքը, այլ՝ տեղի սղության պատճառով ընդհատում եմ՝ մնացյալը թողնելով այսօրվա և գալիք ընթերցողների «ներսուզումներին» ու «կռահումներին»։ «Եվ ամենուրեք դուք դարձյալ կտեսնեք նաև նրան՝ բանաստեղծին։ «Նույն ինքը նա, ով լեռների գագաթներին նետաձիգ է՝ աչքը հեռու-հեռավոր թիրախներին»… «Բայց դուք բավարարվեք նրանով, ինչը ես ձեզ պատմեցի, ինչը երկրի վրա անսպասելիորեն ինձ հետ եղավ»… «Նա կեսգիշերին երեք անգամ թակոց է լսում և բացում է փեղկը։ Եվ ներս է թողնում բառը՝ Աստծու և մարդու կապավորին»։ «Եվ ահա երգելով՝ այս մի բուռ ընդեղենը հավաքեցի՝ իմ ոսկյա թասերով մեր համայնքի սեղանին աստ դնելու համար»… «Ես ձեզ ուզում եմ երևալ և ձեր նայվածքն եմ երազում, հեռվում նորանոր բացված աչքեր, ես ձեզ համար եմ խոսում, հեռու-հեռվից պարզված ունկեր»… «Ժամանակը սահում էր առաջ, բայց մի՞թե առաջ կա։ Եվ դու ահավասիկ ցօրս քո քարկոծողների քարերի տակ անգնած ու կանգնա՜ծ ես, Հայաստան Նախավկա»…