Ռուս թարգմանիչ Լև Օզերովը, որ Համո Սահյանի գործերի թարգմանությամբ էր զբաղված, Հայաստանում իր ընկեր Լևոն Մկրտչյանին Մոսկվայից գրում է, թե՝ Սահյանի գործերում պատկերներ կան, որ չեմ կարողանում ըմբռնել: Օզերովը նկատի ուներ.
«…Կծիկ-կծիկ սարեր, կիճեր պարան-պարան,
Շարան-շարան ժայռեր, քարափ ու քերծ»:
Լևոն Մկրտչյանն այս մասին հայտնում է Սահյանին: Վերջինս ասում է. «Դու նրան հրավիրիր Հայաստան»:
Օզերովը գալիս է: Երեքով մեկնում են Սիսիան: Որոտնաբերդի մոտ Սահյանը Օզերովին ցույց է տալիս հանդիպակաց սարերն ու կիրճերը.
– Հիմա Ձեզ հասկանալի՞ են իմ նկարագրած պատկերները:
– Արդեն պարզ է,- պատասխանում է Օզերովը՝ գոհ այդ հանդիպումից:
Անցնում է որոշ ժամանակ, Օզերովը Լևոն Մկրտչյանի միջոցով նամակ է ուղարկում Սահյանին:
Պատմում է Լևոն Մկրտչյանը. «Համո Սահյանին տարա Լև Օզերովի «Խաչիպապի իմաստուն ժպիտը» հոդվածը, որ ստացել էի առավոտյան: Հոդվածը գրված էր Սահյանին ուղղված նամակի ձևով: Համոն ասաց, որ իր մասին գրված լավագույն հոդվածն է:
– Տե՛ս, Լևոն, թե ոնց է գրել թվերի մասին… Կամ թե` քամու մասին: «Ձեր մի բանաստեղծության մեջ քամին սկզբում կանաչ է, ինչպես Լորկայի մոտ, հետո` շիկավուն, ապա` թուխ, իսկ հետո` ճերմակ…»: Ահա ինչ է գրում Սայաթ-Նովայի «Հոտով` հիլ, դարչին, մանուշակ, վարթ սուսամբար իս ինձ ամա,// Կարմրագույն` դաշտի ծաղիկ, հովտաց շուշան իս ինձ ամա» տողերի մասին. «Այդ անծանոթ հիլն ու սուսամբարն այնքան չքնաղ են, որ նույնիսկ առանց բառարան նայելու կարելի է այդ տողերով ժամադրության գնալ սիրելի կնոջ հետ…»:
Օզերովի նամակը ընկերոջ, մտերիմի, Սահյանի պոեզիայով հմայված մարդու նամակ է՝ շատ ջերմ ու շատ բնութագրական:
«Պոեզիան: Ձեր պոեզիան, Համո Սահյան, ինձ` ընթերցողիս հետ անձնական խոր կապի տպավորություն է թողնում: Չիմանալով քնարերգուի անկետային տվյալները` ես ամեն ինչ կամ էլ գրեթե ամեն ինչ գիտեմ նրա հոգեկան աշխարհի մասին: Տաղանդի ուժով և վարպետությամբ Դուք ինձ ստիպում եք հետևել Ձեր հոգեկան աշխարհին: Մենք նստած ենք դեմ դիմաց և զրուցում ենք: Մեջտեղում` մեր միջև, Ձեր գիրքն է:
…Համո Սահյան, հասկացեք իմ ուրախությունը և սրտնեղությունը: Դուք գրել եք բանաստեղծություններ, որոնք ես պետք է գրեի:
…Դուք վերցնում եք առօրեական փաստը, արտաքինից ոչնչով աչքի չընկնող փաստ, որի կողքով անտարբեր կանցնեն շատերը: Դրա հետ բան եք անում, որից հետո փաստը ներկայանում է կերպարանափոխված: Ես կավելացնեմ նաև` ոգեշնչված: Դուք այն գուրգուրանքով պահել եք Ձեր սրտի մեջ, շփել եք ձեռքերով, տաքացրել: Քար: Եզ: Քարափ: Մասրենի: Թռչուն: Ամպ: Արևմուտ: Ճանապարհ: Երգ: Այգաբաց: Ես դիտմամբ եմ առանձնացնում այս գոյականները: Դուք վերցնում եք դրանք իբրև բնության պարգև: Եվ սովորական առարկայի մեջ բացում եք նրա աշխարհը: Բայց առարկայի աշխարհը չէր բացվի, եթե միաժամանակ չբացվեր Ձեր աշխարհը, պոեզիայի աշխարհը… Քարափը շնչավորված է, իսկ մարդը հավերժացվել, դարձել է նույն ինքը՝ բնությունը, ձուլվել նրա հետ»:
…Ինձ հմայեց Ձեր Խաչիպապ պապը: Ինչպիսի ծերունի: Ինչպիսի հարազատությամբ է մարմնավորել ժողովրդի գծերը: Ամեն ինչի վարպետ, նա ստեղծվել է բնության կողմից, որպեսզի, կատարելով իր բոլոր բարի գործերը, նորից ձուլվի բնությանը… Դուք քնարերգության մեջ որմնանկար եք արել: Այժմ ես այնպես եմ ծանոթ Խաչիպապին, որ եթե հանդիպեի նրան փողոցում (իսկ նա ժողովրդի մեջ միշտ էլ կենդանի է, քանի որ հենց ինքը ժողովուրդն է), կբարևեի և կխոնարհվեի նրա առաջ: Մինչև գետին կխոնարհվեի, որովհետև նա ինքը Հայաստանն է:
Դուք, Համո Սահյան, խոսքի նկարիչ եք: Բնանկարի մեջ Դուք կարողանում եք տալ դիմանկար, դիմանկարի մեջ` բնանկար: Այստեղ բնանկարը և խմբանկարը (մայրը և երեխաները օրորոցում) ձուլվում են իրար:
Խոսելով կտավի մասին` ես պետք է խոսեմ նաև գույների մասին: Դուք գույների վարպետ եք: Ձեր ներկապնակի շռայլությունը պետք է զգա յուրաքանչյուր անկանխակալ մարդ: Քամին Ձեր մի բանաստեղծության մեջ նախ կանաչ է, ինչպես Լորկայի մոտ, հետո` կարմիր, հետո` դեղին, իսկ հետո` սպիտակ: Քամիների մի ամբողջ գամմա: Եվ դա խաղ չէ: Ձեր քամին կապույտ է: (Այնուամենայնիվ, կապույտը Ձեր սիրած գույնն է):
…Կարդալով Ձեզ` ես ուրախացա, որ Հայաստանում, տաղանդներով աներևակայելիորեն հարուստ Հայաստանում կա այնպիսի բանաստեղծ, ինչպիսին Դուք եք»:
