­Շու­շա­նիկ ԹԱՄՐԱԶՅԱՆ/ 2022 թվա­կա­նի ախ­տո­րո­շու­մը

Անց­նող տա­րին սոս­կա­լի ծանր էր ու եր­բեմն մղձա­վան­ջա­յին եր­ևա­կում­նե­րի շքերթ էր հի­շեց­նում… Պա­տա­հա­կան ծա­նոթ­նե­րիցս մե­կին՝ հե­րո­սա­բար ըն­կեր­նե­րի հետ մար­տա­կան հանձ­նա­րա­րութ­յու­նը կա­տա­րող Իշ­խան Սարգս­յա­նին, առ­ևան­գե­ցին սե­փա­կան պե­տութ­յան տա­րած­քում և Բաք­վի դա­տա­րա­նում, որ­պես ա­հա­բեկ­չի, դա­տա­պար­տե­ցին 19 տար­վա ա­զա­տազրկ­ման, Ազ­գա­յին ժո­ղո­վի ամ­բիո­նից պե­տա­կան այ­րը, փո­ղո­ցա­յին խոս­ված­քով դի­մե­լով զոհ­ված Հե­րո­սի մո­րը, «բա­ցատ­րութ­յան» կան­չեց նրա ա­մուս­նուն: Այդ ա­մե­նին ա­ռըն­թեր կամ այդ ա­մե­նի լու­սանցք­նե­րում գրվում, հրա­տա­րակ­վում էին գրքեր: Ա­սես ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յու­նը հան­կարծ բա­խեր գո­յութ­յուն չու­նե­ցող ել­քե­րի դռնե­րը, հի­շեց­ներ, որ բու­տա­ֆո­րիա­յի վե­րած­ված ի­րա­կա­նութ­յան մեջ գրա­կա­նութ­յու­նը ոչ թե փա­խուստ է ի­րա­կա­նութ­յու­նից, այլ՝ վե­րա­դարձ ի­րա­կա­նութ­յա­նը, մար­դո՛ւ ի­րա­կա­նութ­յա­նը, մտքի ի­րա­կա­նութ­յա­նը: Հայ գրա­կան դաշ­տում ինձ հա­մար ա­մե­նա­կար­ևոր ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րից էր «Ի­լիա­կա­նի» նոր հրա­տա­րա­կութ­յու­նը՝ Ա­րամ Թոփչ­յա­նի և Գո­հար Մու­րադ­յա­նի սքան­չե­լի թարգ­մա­նութ­յամբ: Հա­մաշ­խար­հա­յին գրա­կան դաշ­տում ա­մե­նա­հու­սադ­րող փաստն Ան­նի Էռ­նո­յին՝ մե­րօր­յա ա­մե­նա­խոր ար­ձա­կա­գիր­նե­րից մե­կին շնորհ­ված Նո­բել­յան մրցա­նակն էր, որ ինձ հա­մար բարձր գրա­կա­նութ­յան հաղ­թա­նակն էր աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան հրա­մա­յա­կան­նե­րի դեմ: Կար­ևոր էին իմ վեր­ջին թարգ­մա­նութ­յան՝ Էքզ­յու­պե­րիի «­Միջ­նա­բեր­դի» հրա­տա­րա­կութ­յու­նը, Կուն­դե­րա­յի «Ան­մա­հութ­յան» թարգ­մա­նութ­յու­նը, որ­տեղ 1988-ին հե­ղի­նակն ախ­տո­րո­շում-կան­խո­րո­շում է այն, ինչ աշ­խարհն ապ­րում է այ­սօր: Եվ վեր­ջա­պես, ՀԳՄ նա­խա­գա­հի նա­խա­ձեռ­նած 4 ան­թո­լո­գիա­նե­րի շնոր­հան­դես­նե­րը, ո­րոնց հեր­թա­գա­յութ­յու­նը նման էր հրա­վա­ռութ­յան: Ինձ հա­մար այս ձեռ­նարկ­նե­րի ու­ղեր­ձը շատ պարզ էր. շեքս­պիր­յան սահ­ման­մամբ՝ «խե­լա­գա­րի բար­բա­ջան­քի» վե­րած­ված ի­րա­կա­նութ­յան մեջ ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յու­նը եր­բեմն նո­րո­գում է վնաս­ված կեն­սա­թա­ղան­թը, ա­պա­քի­նում:
Նույն գոր­ծըն­թա­ցը նկա­տե­լի էր նաև մեր երկ­րի սահ­ման­նե­րից ան­դին: Աշ­խար­հի տար­բեր ծայ­րե­րում ար­վես­տա­գետ­նե­րը կար­ծես ա­սեին, որ ի­րենք ո­րո­շել են հա­վա­տալ բարձր ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յան ընդվզ­մանն ընդ­դեմ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան ա­ճուրդ­նե­րի և կեղծ մար­տիկ­նե­րի՝ թան­գա­րան­նե­րում աշ­խար­հի ա­մե­նաազ­նիվ ար­վես­տա­գետ­նե­րի գոր­ծերն ա­նար­գող «ակ­տի­վիստ­նե­րի»: Եվ որ ի­րեն տրված ա­րարն ի­րա­գոր­ծե­լու հա­մար ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յու­նը պետք է հա­վա­տա­րիմ մնա ի­րեն, մնա իր բար­ձուն­քին՝ հասա­րա­կա­կան-քա­ղա­քա­կան գոր­ծի­քի, պաս­տա­ռի վե­րած­վե­լու փո­խա­րեն: Ի դեպ՝ յու­րօ­րի­նակ այս սթա­փե­ցու­մը զգա­լի էր ոչ միայն գրա­կան դաշ­տում, այլև ե­րաժշ­տա­կան աշ­խար­հում: Կա­ռանձ­նաց­նեմ օ­տա­րերկ­րա­ցի, այդ թվում՝ ռուս ե­րա­ժիշտ­նե­րի՝ Պ­լետն­յո­վի, Ֆե­դո­սե­ևի, Կլ­յուչ­կո­յի, Ս­պի­վա­կո­վի այ­ցե­րը, ո­րոնց ներ­քին բո­վան­դա­կութ­յու­նը շատ խորն էր ինձ հա­մար… Հետ­ևե­լով Վ­լա­դի­միր Ս­պի­վա­կո­վի հա­մեր­գից ա­ռաջ Օ­պե­րա­յին թատ­րո­նի մուտ­քի առջև խմբված թա­փո­րին՝ ես պար­զա­պես տե­սա, թե ինչ­պես այ­սօր էլ սի­րե­լի ե­րաժշ­տի ներ­կա­յութ­յու­նը, հա­կա­դար­ձե­լով քա­ղա­քա­կան օ­րա­կար­գե­րին, մագ­նի­սա­կան ձգո­ղա­կա­նութ­յամբ այդ­տեղ էր բե­րել մարդ­կանց, ինչ­պես 1988-ին: Ո­չինչ չէր փոխ­վել…
2023 թվա­կա­նի կան­խո­րո­շու­մը
Կան­խո­րո­շում­ներ ա­նել չեմ կա­րող, բայց կա­րող եմ ե­րա­զել, որ զար­կե­րա­կը չի լռի: Որ մար­դու ստեղ­ծա­գործ սկզբի ընդվ­զու­մը պար­տադր­վող մղձա­վան­ջի և պաս­տա­ռայ­նութ­յան հաղ­թար­շա­վի դեմ են­թա­գի­տակ­ցա­կան մղու­մից կվե­րա­ճի մտքի՝ մինչև վերջ գի­տակց­ված դի­մադ­րութ­յան: Որ մեզ­նից յու­րա­քանչ­յու­րի հա­վա­տար­մութ­յու­նը սե­փա­կան հի­շո­ղութ­յա­նը կհաղ­թի չհի­շո­ղութ­յան խոս­նակ­նե­րին: