Նեկ­տար  ՍԻՄՈՆԻ / ՉԿԱՅԱՑԱԾ  ՃԱՄՓՈՐԴՈՒԹՅՈՒՆ

– Ա­դե՛ ջան, ա­մե­նից շատ ի՞նչ կու­զեիր տես­նել, որ­տե՞ղ կու­զեիր լի­նել,- հարց­րի մի օր։

– Ա՛յ բա­լա, ըն­չի դու չի­դե՞ս՝ ես ինչ գու­զեմ տես­նիմ. իմ Ա­րազ­գե­ղից սա­վայ հեչ բան չեմ ու­զե. իմ տու­նը գու­զեմ, իմ ազգ ու է­րա­մին, օր ըդ­պես էլ չի­մա­ցանք՝ ուր կո­րան. իմ ախպր­դոն­ցը գու­զեմ, էն լա­լա­յի խաս սա­րը, օր ցա­ծից ա­ռուն կեր­թար. ոդ­ներս մե­ջը լվա­նա­յի  ու նո­րից բո­բիկ քե­լեի, օր հո­ղոտ­վեր։ Պա­պը (ա­մու­սի­նը) դաշ­տից գար՝ ձե­ռը սա­րի ծա­ղիկ­նե­րի մե պսդիկ փուն­ջըմ…  Կը­սէր՝ Եղ­սո՛, հլը տես՝ քե­զի ինչ եմ բե­րե՝ կո­կոն լա­լա­ներ, տա՛ր դիր բա­ժա­կի մեջ, թող մեր տան մեջ բաց­վին։ Ա՜խ, աչ­քերս քոռ­նա. Ա­նիիս ա­վե­րակ­նե­րի մեջ կու­զեմ է­լի քե­լեմ, էն կար­միր խաչ­քա­րին պա­պը մե ան­գամ պզդիկ խազ է­րավ, ը­սավ՝ Եղ­սո՛, է­սիկ մեր տան պա­հա­պան խաչ­քա­րը թող էղ­նի, մե­զի ու մեր է­րե­խե­քին պաշտ­պան էղ­նի։ Է­րե­խա վախտ­ներս էն­քան ենք խաղ­ցել ա­վե­րակ­նե­րի մեջ. մե­րըս կը­սեր՝ հան­գարծ ոտ­ներդ չդնեք խաչ­քա­րե­րին, մի­նակ չո­քեք ու ա­ղոթք է­րեք։ Չի­դեմ՝ ին­չըղ է­ղավ, մե ան­գամ ըն­գա, գլուխս տվի խաչ­քա­րի ծե­րին, ա­րունս կա­թաց վրեն, մերս գլխի լա­չա­գով սրբեց ա­րու­նը, ը­սավ, օր խաչ­քա­րի վրա ա­րուն բդի չեղ­նի, է­դի ա­նեծք է. ի՞նչ ի­մա­նա­յինք, օր մե օ­րըմ սաղ խաչ­քա­րե­րը բդի հա­յի կար­միր ա­րու­նի մեջ լող տան, լան ու ող­բան։

Ա՜խ, մե­րի՛կ ջան, էդ ինչ լավ էր, օր դու ու հե­րըս էդ կո­տո­րա­ծը չտե­սաք, ի՞ն­չըղ է­րե­խե­քիդ գո­մի մեջ կրա­կը տը­վին, ըդ­պես էլ չի­մա­ցաք, օր ձեր տաս­ներ­կու բա­լե­քից մի­նակ ես ու Վար­սոն (փոքր քույ­րը) մե կեր­բըմ փրգվանք։

Լ­սում էի ա­դեիս ա­ղիո­ղորմ պատ­մութ­յու­նը, նրա հա­ռա­չան­քը, կսկի­ծը, ցա­վը ու հաս­կա­նում էի, որ հա­մար­յա թե ո­չինչ չի սպիա­ցել ժա­մա­նա­կի մեջ։ Ափ­սո­սանք զգա­ցի, որ հու­շե­րի խա­ղաղ ջրհո­րի մեջ մի մեծ քար նե­տե­ցի։ Հան­կարծ ա­դես շատ հե­տաքր­քիր հա­յաց­քով նա­յեց դեմ­քիս ու մի քիչ նեղսր­տե­լով՝ ա­սաց.

– Ախ­չի՛, Նեկ­տա՛ր, գի­դես թե չի­դե՞մ, օր հո­րըդ կը­սեիր՝ գու­զեմ էր­թամ Ֆ­ռան­սան տես­նիմ. հլը պատ­մե՛, էդ ի՞նչ է, օր ըդ­ման սիրտդ կմա­րի։

Ես բազ­մի­մաստ ժպտա­ցի։

– Ա­դե՛ ջան, Ֆ­րան­սիան մի չքնաղ եր­կիր է, ու­զում եմ գնալ Փա­րի­զը տես­նել,  հա­րուստ պատ­մութ­յուն ու­նի, Էյ­ֆել­յան աշ­տա­րա­կը, Նա­հա­տակ­նե­րի լե­ռը, Մոն­մարտ­րը, Լուվ­րի թան­գա­րա­նը, Փա­րի­զի Աստ­վա­ծա­մոր տա­ճա­րը։ Ա­դե՛ ջան, ա­մե­րի­կա­ցի գրող Հե­մին­գո­ւե­յը ա­սել է.  «­Փա­րի­զը տոն է, որ միշտ քեզ հետ է»։

– Աղ­չի՛, հլը կայ­նի՛, հե­րիք է լիզ­վիդ տաս, ի՞ն­չըղ թե տոն է։ Իմ Ա­րազ­գե­ղը տոն չէ՞ր։ Ա­ռա­վոտ շուտ գառ ու օչ­խը­րի ա­նուշ ձե­նը, խո­րո­զի ծուղ­րու­ղուն ու հա­վե­րի կչկչո­ցը, դո­խե­րի ղուն­ղու­նը, առ­վի ա­նուշ քչքչո­ցը, մեր հար­ևան շա­շո Ն­վար­դի եր­գը, նախր­չի Համ­բի­կի կան­չը. ը­սիգ տոն չէ՞։ Քա­մին օր կու­դար, լվաց­քի թո­գի վրա շո­րե­րը գը ֆըռ­ֆը­ռա­յին, ին­չըղ օր պա­րեին։ Կը­սե՝ գու­զեմ էր­թամ եր­կը­թե աշ­տա­րա­կը տես­նիմ. դու չե՞ս ամ­չը­նա, հլը գնա մեր գե­ղի՝ ա­բու­պա­բե­րիս սար­քած կար­միր քա­րե ծի­դի­կի բնե­րով աշ­տա­րա՛­կը տես. սաղ տա­րին մե­ջը հով էր, շո­գից գը փախ­նեինք, կեր­թա­յինք մե­ջը կնստեինք. օր կեր­գեինք, մեր ձե­նը սաղ գե­ղը կը բռներ։  Աշ­տա­րա­գի  քա­րե  պա­դե­րին թռչնի բներ էին, էդ ի՜ն­չըղ կը ծլվը­լա­յին ա­ռա­վոտ մու­թու­լու­սին։ Կը­սե՝ Փա­րիզ գու­զեմ էր­թամ, հին պատ­մութ­յուն ու­նի. հլը ըն­ձի ը­սա տես­նիմ՝ ը­դեղ Վա­նա լիճ կա՞, ձգնե­րը գը լո­ղա՞ն  մե­ջը, բա­դե­րը շո­րոր գու­կա՞ն ի­րանց ձա­գե­րի հետ, իմ  ախ­պըր­դոն­ցըս պես կեր­թա՞ն ձուկ բռնե­լու, հե­տո կար­միր կրա­կի վրա կրնան խո­րո­վեն, մադ­ներդ հե­տը կու­դեիր…  Ը­դոնք  գի­դե՞ն՝  ինչ  համ  ու­նի  Վա­նա  լճի  ձու­կը…

Ինձ հա­մար կռա­հե­լի էր ա­դեիս բար­կութ­յու­նը։ Բայց ե­ղա­ծը ե­ղած էր։

– Կը­սէ՝ գու­զեմ էր­թամ Ֆ­ռան­սա, օր թան­գա­րան տես­նիմ. աղ­չի՜, ա՛յ ան­խելք, իմ գե­ղըս ո­տից  գլուխ  թան­գա­րան էր. էն­բես ձո­րեր կա­յին, ժեռ քա­րե­րի քթե­րը սուր, ա­մեն քա­րի վրա ա­ղոթք կար, ա­մեն քա­րի վրից խա­չը կա­շեր։ Սա­րե­րը ին­չըղ օր շնչա­վոր էղ­նեին. կխո­սա­յին մեր հետ, կը­սեին՝ ա­րե՛ք, ծաղ­կել ենք, ծա­ղիկ­նե­րով ձեր գլխին պսակ հու­սեք, փառ­փառ լա­լան ձեր մա­րիկ­նե­րի՛ն տա­րեք։ Ը­բը կա­նանչ դաշ­տե­րը. կո­րըն­գա­նը կշո­ղար, քի­չըմ էն կողմ սին­ձը գել­ներ, կա­թը կհա­նեինք ցո­ղու­նից, ձեռ­նե­րիս վրա գը շա­րեինք ու ձութ (ծա­մոն) կսար­քեինք։ Դո՜ւ, Սի­մո­նիս պստի՛կ աղ­ջիկ, ի՞ն­չըղ չես ամ­չը­նա, կը­սես՝ Փա­րիզ գու­զեմ տես­նիմ։ Ես ըն­ձի գու­զեմ հարց տամ. օր մարդ կա­շե էդ Փա­րի­զին, սիր­դը կը թփթփա՞, լա­ցը գու­կա՞, չո­քե­րը կծալ­վի՞ն, ի­րա ա­վե­րակ աշ­խար­հը կհի­շե՞, ի­րա հորն ու մո­րը կհի­շե՞, նկա­րի պես կյան­քը գու­կա՞ աչ­քի ա­ռա­ջը…  Օր  բդի  հեչ  բան չհի­շե, մի­նակ ը­սէ, օր Փա­րի­զը տե­սա, ըն­չի՞ կեր­թա։  Համ էլ գու­զեմ հարց­նեմ՝ ը­դեղ մարդ կա՞, օր հո­ղոտ ու բո­բիկ  ոտ­նե­րով կքե­լա, շո­րե­րից ցոր­նա­հոտ գը փչէ, ա­ռա­վոտ շուտ պղին­ձը կդնե թընդ­րի կրա­կին, օր պա­նիր քա­շե՝ ճեր­մակ թել-թել պա­նիր: Ձեռ­ներս կֆռցնեի տաք ճի­ջու­կի մեջ, ու պա­նի­րը կհաս­տը­նար թևե­րիս վրա, հե­դո կեր­թար ի­րա կա­վե կճու­ճը ու կքներ  հո­ղի տակ, մինչև ձմե­ռը գար…  Ո՞վ  է  ըդ­պես  բան տե­սե։ Ո՞ր մե թան­գա­րա­նում դու կտես­նիս ա­դեի կա­վե կճու­ճը՝ մե­ջը լի­քը սրսուռ պա­նիր, օր ձմե­ռը կբա­ցեի, հո­տը աշ­խարհ  կըբռ­ներ։

Ես  չէի  ընդ­մի­ջում ա­դեիս, ինքս էի զրկվել խո­սե­լու ըն­դու­նա­կութ­յու­նից, կար­ծես ժա­պա­վեն էր պտտվում, և­ ես տես­նում էի մի ֆիլմ, որ­տեղ ա­դես էր՝ իր զար­մա­նահ­րաշ կեր­պա­րով։ Ինձ թվաց, նա դեռ այն­տեղ է՝ իր Ա­րազ­գե­ղում.  խմոր է հուն­ցում, պա­նիր է քա­շում, ձա­վար է ա­ղում, իր գա­թան է թխում, լվացք է ա­նում, ձեռ­քը ճա­կա­տին դրած՝ ա­մուս­նուն է սպա­սում, և գի­տի, որ հա­ցի ժա­մը չպի­տի ու­շա­նա, ու ա­ռանց Գիր­քո­րի սե­ղա­նի մոտ նստել չկա։ Բայց ժա­պա­վե­նը հան­կարծ կտրվում է ա­դեիս քննա­խույզ մկրա­տով։

– Ախ­չի՛,  Նեկ­տա՛ր,  իմ  բա­լա՛, հը­լը ըն­ձի ու­շա­դիր լսէ՛, էդ Ֆ­ռան­սան կար­ևոր չէ, նկար­նե՛­րը  ա­շե՝  հե­րիք  է։  Ես  քե­զի կը­դակ կե­նեմ ու կա­ղեր­սեմ, ո՛վ գի­դե, կա­րող է մե օ­րըմ շուն թուր­քը ճամ­փեն բա­ցե ու թող­նե, օր էր­թաք մեր էր­գի­րը։ Է­դի ես չեմ տես­նի, մե­ռած կեղ­նիմ…  Էն իմ կա­պուդ  լա­չա­կը  քե­զի  կթող­նիմ, օր ի՛ն­չըղ կեղ­նի, հալ­բաթ մէ օ­րըմ էր­թաս  Ղարս, մտնիս մեր գե­ղը, էն բա­րակ ա­ռուն մեր դռան դե­մով գիջ­ներ, քի­չըմ էլ հե­ռու, դե­բի  սա­րե­րի յա­նը  մե  բարձ­րիկ ծա­ռըմ կար, կես­րարս էր տըն­գե, հը­մը ը­դեղ մեր տունն էր,  էր­կու  հատ  էլ  խո­տի  դեզ  կար դե­բի գո­մի կող­մը… Էդ իմ կա­պուդ լա­չա­կի մեջ մե բու­ռըմ հող կլցնես, կբե­րես շաղ կու­դաս քու տանջ­ված, չար­չըր­ված սևսիրտ ա­դեիդ գե­րեզ­մա­նին։ Չ­մոռ­նա՜ս, բա­լե՛ս, աչքս ճամ­փիդ կմնա: Երփ օր դու հո­ղը շաղ տաս, ես խա­բար կեղ­նիմ, ծո­ցիս մեջ խլվրտոց գընգ­նի, իմ գե­ղի քա­մին գու­կա, իմ տան դըռ­նե­րը կբաց­վին, մո­րըս գոր­ծած խա­լին կը ժպտա, է­րե­խեքս կթռվռան, ա­դեի ա­նա­րատ կա­թը գը լըց­վի բա­ժակ­նե­րը, պա­պի ջա­ղա­ցի քա­րը նո­րից կպտտվի, Աստ­վա­ծած­նի ա­ռաջ մո­մերս կվա­ռեմ  ու  կեր­թամ  իմ  հա­զար  ու  մե  գոր­ծին…

Ա­դես  լաց էր լի­նում իր կորց­րած, իր ա­վեր­ված մի բուռ աշ­խար­հի հա­մար։  Ն­րա տա­ռապ­յալ դեմ­քին  մի  փոք­րիկ  ժպիտ հայտն­վեց, երբ ա­սա­ցի. «Ա­դե՛ ջան, այդ օ­րը ան­պայ­ման կգա, և­ ես՝ Սի­մո­նի փոք­րիկ աղ­ջիկ Նեկ­տարս, քո շի­րի­մը Ա­րազ­գե­ղի հո­ղով կծած­կեմ»:

Ա­դես սրբեց աչ­քե­րը գլխա­շո­րի ծայ­րով. «Կ­հա­վա­տամ, բա­լա՛ ջան, օր ըդ­պես կե­նես, քե­զի կհա­վա­տամ…»:

Տա­րի­ներ հե­տո, երբ քայ­լում էի Ղար­սի ճամ­փա­նե­րով, ինձ թվում էր՝ այն­տեղ լսում եմ իմ ա­դեի շնչա­ռութ­յու­նը՝ հա­ռա­չան­քի հետ խառն­ված, թվում էր՝ քայ­լում էի նրա ոտ­նա­հետ­քե­րը տրո­րե­լով, նրա լույ­սի ու­ղեկ­ցութ­յամբ։ Ա­դեիս ուր­վա­կա­նը ինձ եր­բեմն ստի­պում  էր  զգալ,  որ հի­շո­ղութ­յան ա­ղը ի վեր­ջո ար­ցունք է դառ­նում։  Պա­յու­սա­կիս մեջ մի  կա­պույտ  լա­չակ  էր  լա­լիս. նրա մեջ մա­սուն­քա­ցել էր ա­դեիս հայ­րե­նի տաք սևա­հո­ղը, որ  պի­տի  ջեր­մաց­ներ  ա­րազ­գեղ­ցի  Եղ­սո­յի  սա­ռած  գե­րեզ­մա­նը։