Կարծես թե երեքն էլ երջանիկ էին. երեք երջանիկ կանայք. ուտեստներով ծանրաբեռ ճաշասեղանի երեք կողմերը գրաված երեք քույրեր, որոնցից յուրաքանչյուրն իր մտքում իր երգն էր երգում. մեծ քույրը՝ ուրախ մի երգ, որ իրենց փոքր քույրը եկել ու վերջապես հայրենի երկրում տարիներ առաջ վաճառած (կորցրա՜ծ) տնից ավելի լավն ու շատ ավելի մեծն է գնել (չուզողի ա՛չքը դուրս գա), միջնեկ քույրը՝ ինքն իր նման հանդարտ ու ջինջ մի երգ, որ իրենց փոքր, փխրուն ու նազուկ… թո՜ւյլ քույրը, ում բաժին գործերն էլ էր ինքը՝ նրանից խլելով ու սիրով կատարում, և, վերջիվերջո, ամուսնու հետ՝ իրենց տունը վաճառած ու երկու երեխաներին վերցրած՝ հապճեպ մեկնած (փախա՜ծ) քույրը, որ պիտի տարիներ տևած ծանր աշխատանքով՝ կոպտացած ձեռքերով ու մարմնով (երանի՝ միայն ձեռքերով ու մարմնով)՝ գար ու նյութականացներ հայրենի երկրում տուն ունենալու երազանքը, և տա Աստված, որ տարեկան գոնե մեկ անգամ՝ ամբողջ ընտանիքով, կարողանա գալ ու վայելել այն, և, վերջապես, նույն ինքը՝ փոքր քույրը՝ ուրախ ելևէջներով ընդմիջվող ցավոտ մի երգ, որ (ճիշտ է, ծանր, շատ ծանր աշխատանքով) ի՛նքն էլ, վերջապես, իրենց փոքրիկ հայրենիքում իր բաժին փոքրիկ հայրենիքն ունեցավ…
Եվ ավագ քույրը գոհ էր, շա՜տ գոհ, որ փոքր քույրն իր նոր տան բանալիները վստահելու է իրենց միջնեկ քրոջը. բա ո՜նց, թող նա տեր կանգնի սիրելի քրոջ տանն ու դռանը. հո ինքը՝ մեծը, քաղաքի մի ծայրից չի՞ գալու մյուսը՝ արհամարհելով աչքածակ, մեկ անգամ արդեն ասած և, սովորության համաձայն՝ անընդհատ կրկնվելիք. «Տեսա՞ր, որ քեզ չվստահեց, ու կտեսնես, որ դեռ…», որին ինքը մտքում պիտի. «Լավ արեց՝ աչքդ էլ հանեց՝ քո ի՜նչ գործն է. երեխե՞քդ են մնացել, ա՛յ…»: Եվ ամուսինը՝ կնոջ մտքի… չբարձրաձայնվա՜ծ մտքի պատասխանից կատաղած՝ դրան պիտի հակադարձի ու լրացնի կիսատ միտքը. «Եվ կտեսնես, որ տունն էլ վերջիվերջո… Ա՛յ, կտեսնե՜ս…»,- որին, նորից պիտի կինը նրա՝ «ծակ աչքը հանելով»,- ու սևեռուն նայելով դեմքին. «Գոնե ձենդ կտրիր», որին ամուսի՜նը բարձրաձայն՝ «Ձեր…- հայհոյի,- ձե՜ր…»:
Եվ միջնեկ քույրը՝ հակամարտ զգացողությամբ. բայց ինչո՞ւ իրեն և ոչ թե՝ մեծին… գոնե առաջարկե՜ր. բա որ նեղանա՜ հանկարծ…
Եվ փոքր քույրը. «Բա էլ ո՞ւմ, եթե ոչ միջնեկ քրոջը, և, Փառք Աստծո, որ ամուսնու գնած նորակառույց տունը սիրելի միջնեկի տան, որտեղ և ինքը հանգրվանել է, կողքին է… »:
Եվ կարծես թե…
Բայց ոչ թե՝ «կարծես», այլ երեքն էլ իսկապե՛ս երջանիկ էին. երեք երջանիկ կանայք. ուտեստներով ծանրաբեռ ճաշասեղանի երեք կողմերը գրաված երեք քույրերը, որոնցից յուրաքանչյուրը…
Եվ ուշ մի ժամի, երբ տաքսի հրավիրելով՝ արդեն ճանապարհել էին ավագ քրոջն ու կերակրել միջնեկի՝ աշխատանքից տուն դարձած անդամներին ու մնացել երկուսով՝ փոքր քույրը.
– Տասնհինգ օրից,- էր ասել միջնեկին,- տասնհինգ օրից մեկնում եմ,- որը լավ գիտեր վերջինս ու ցանկանալով ցանկանում էր հետաձգել, մի քիչ էլ հետաձգել արդեն «մի քիչ» հետաձգված պարտադիր լինելիքը, և.
– Գիտեմ,- պատասխանել,- լա՛վ գիտեմ, ու երանի…
– Դա էլ կլինի,- ենթադրելով քրոջ՝ իրենց ընդմիշտ վերադարձի երազանքը՝ ժպտացել,- ամենաուշը՝ մեկ-երկու տարուց՝ դա էլ կլինի,- ասել,- բայց հիմա…- ու հապաղել մի պահ, բայց հիմա՝ այս մնացյալ տասնհինգ օրերից տասնչորսը նվիրելու եմ մեր եկեղեցիներ այցելություններին, կարող է՞…
– Ո՞նց թե,- ընդհատել էր միջնեկը,- ո՞նց թե՝ «կարող է». դա էլ հա՞րց էր, որ…
– Մի՛ նեղանա,- ժպտացել էր փոքրը,- պարզապես, վաղ առավոտվանից սկսվող ու տասնչորս օրում յոթ եկեղեցիներ և՛ գնալը, և՛ վերադառնալը՝ ոտքո՜վ…
– Օ՜,- երեխայի նման ուրախացած՝ ընդհատել էր միջնեկը,-օ՜, ավելի լավ բան անհնար կլիներ մտածել անգամ՝ ոտքո՜վ… Էդ հո ուխտագնացությունների մի ամբողջ ծրագիր է… Թող ընդունելի լինի…
Եվ.
– Ա՛մեն,- կեսգիշերը եզրափակել էին երկուսով,- Ա՛մեն:
Եվ երկու օրից էլ կարճ թվացած երկշաբաթյա տասնչորս օրերը, և նույն այդ՝ տասնչորսերորդ օրվա երեկոյան՝ մարմնով՝ խոնջացած ու հոգով՝ թեթևացած, խզելով աղոթքներով ու ծոմապահությամբ լեցուն օրերի լռությունը, փոքր քույրն ասել էր իրենից ավագին.
– Իսկ հիմա վեր կաց՝ գնանք, որ դու՝ քո արդար ձեռքով, բացես Հովհաննեսի,- այսինքն՝ ամուսնու,- գնած ու իմ՝ դեռ ոտք չդրած տանս դռները:
Ու վերջինս ժպտացել էր մոր նման ՝ իհա՛րկե:
Ու գնացել էին միջնեկ քրոջ տանից ընդամենը մի քարընկեց հեռավորության վրա գտնվող տուն, և քույրը բացել էր տան դարպասների դռան կրկնակի կողպեքները ու ներս թողել տանտիրուհուն, որ մի պահ կանգ առնելով երկու կողմից գեղեցիկ այգիով շրջապատված նորակառույց ու շքեղ երկհարկ տան դիմաց, ճշմարիտ քրիստոնյայի կարգով` խաչակնքել էր տունն ու բակը, պարտեզը, և նրա օրինակին էր հետևել նրանից ավագը, ում տանը գրեթե երկու ամիս հյուընկալված կրտսերը նույնիսկ մեկ անգամ չէր ակնարկել իր նոր տունը տեսնելու ցանկության մասին իսկ, և հիմա՝ մեկնելու նախօրեին, երբ ինքը՝ նրանից մեծը, համոթ իրեն, մոռացել էր, որ…
Ու հանկարծ նրան թվացել էր, թե ինքն ակամա կանգնել է անիմանալի մի գաղտնիքի դիմաց, որին՝ դուռը բացած ու ներս նայած՝ չառնչվելու իր ցանկությունն ավելի մեծ է, քան այն իմանալու գայթակղությունը. «Տե՛ր, քեզ մեղա՜…»,- և ապա, քրոջ խնդրանքով՝ բացել նաև տան դուռը, որի շեմից աջ ոտքը ներս դնելով՝ կրտսերն ասել էր.
– Բարև, տո՛ւն ջան,- և ասել այնպիսի ջերմեռանդությամբ, որ երկուսին էլ թվացել էր, թե լսեցին ինչպես է սրտաբաց տունն էլ իրենց ասել՝ «Բարև,- և ասել,- բարով եկաք»:
Եվ դար թվացող մի պահ լռեցին նրանք բոլորը՝ տունը, տան նորընծա տիրուհին և նրա՝ երեք ամիս առաջ կրտսեր քրոջ ամուսնու և իր՝ միջնեկի որդու հետ այս տան դուռը բացած ու նրան. «Բարև այս տանը»,- ասած քույրը, որ շունչ քաշեց թեթևացած ու. «Չէ՛, ինչ գաղտնիք, ինչ բա՜ն»:
Եվ տունը հայացքով գրկելու նման ժպտացող կրտսեր քույրը.
– Բարև, տո՜ւն ջան,- կրկնեց ու նստեց նոր ու շքեղ (կեցցե նրբաճաշակ ամուսինը) կահույքի բազմոցին, և երրորդելով տված՝ «Բարև, տուն ջան» ողջույնը,- ավելացրեց,- «Ներիր, որ ավելի շուտ չէի կարող ես՝ մեղավորս, գալ ու ներս մտնել…»:
Եվ միջնեկ քրոջ արյունը սառեց երակներում. «Ո՛չ, գաղտնի՜քը կա՛, այն գոյություն ունի, թեկուզ թերասած, բայց… գաղտնիքը, որ ասվում ու չէր ասվում հենց այն պահին, երբ ինքը՝ հանգստացած ժխտել էր դրա գոյությունը, և նրա՝ պապանձված քրոջ փոխարեն, պիտի կարծես լսեին հենց նրա՝ տան. «ինչո՞ւ և ի՛նչ…»,- հարցերը:
Եվ առանց հաշվի առնելու, թե ո՞վ տվեց և ինչո՞ւ տվեց այդ հարցերը, և արդյո՞ք որևէ մեկը տվեց դրանք, կրտսեր քույրը՝ տան ու միջնեկ քրոջ ականջին. «Առանց մաքրվելու,- շշնջաց,- առանց մաքրվելու մեծ մեղքից՝ ես չէի կարող մտնել իմ նոր տուն ու… պղծե՛լ այն»:
Ինչի՞ մասին է խոսում կրտսեր քույրը. մի՞թե նա չի զառանցում, և եթե՝ ոչ, ուրեմն՝ ինքն է՞լ էր նրա հետ՝ նրա ո՞ր մեղքի համար անցել ապաշխարության տասնչորսօրյա ճանապարհներով՝ և… և ո՞ր մեղքի, որն ուր որ է կպայթեցնի իր անտեղյակ ուղեղն ու սիրտը, և որն իր սիրելի քույրը՝ ի՞նչ իմանաս, թե երբվանից է մեն-մենակ տարել, ու ինչպե՞ս է դիմացել դրան, որը՝ չիմանալով էլ է հիմա դողո՜ւմ ինքը… Եվ հիշելով տատի խոսքը. «Այբ-ն ասողը՝ Բեն-ն էլ կասի»՝ ցնցվե՛ց ու կուչ եկավ. եթե նույնիսկ չի էլ հաղորդակցվել կամ հաղորդակցվելու այդ գաղտնիքին, միևնույնն է՝ այն գոյություն է ունեցել և ունի, որ տանջել է անուշ քրոջը, և հուշիկ նստեց նրա կողքին. եթե հարկ համարի՝ որքան էլ ծանր լինի այն լսելը, թող պատմի ու ազատվի հոգում կուտակվածից, որը՝ կանգնել կոկորդին ու ո՛չ ցանկանում է դուրս գալ և ո՛չ էլ՝ կուլ գնալ…
Երեկոն գիշերանում էր, ու երկուսի աչքերից փախած քունը՝ վիրավորված, դուրս թռավ ամառնավերջի բաց պատուհանից դեպի պայծառ լույսերով ողողված քաղաք՝ գտնելու իրեն սպասողներին…
– Երևի հիշում ես,- միջնեկ քրոջը թվաց, թե ջրհորի խորքերից դուրս ցայտած ծանոթ, սակայն շատ հեռավոր ձայնը վեր թռցրեց իրեն ու նետեց փափուկ, շատ փափուկ տարածության վրա, որտեղ չգիտես, թե որտեղից հայտնված և կողքը նստած քույրը՝ չտեսնող հայացքը մխրճած պատուհանից այն կողմ՝ անթափանց խավարի խորխորատները, խոսում էր՝ առանց զգալու որևէ մեկի ներկայությունը, գուցե և՝ ինքն իր հետ,- երևի հիշում ես, թե ես ու Հովհաննեսն ինչպես ընկանք… կամա՜ց-կամաց ընկղմվեցինք արագությամբ ծլարձակող տոկոսների՝ այլևս բաց չթողնող գիրկը…
Եվ այժմ՝ տասնամյակներ անց, միայն իրենց հայտնի դաժան տքնությամբ՝ տոկոսների գերությունից ազատագրված քույրն ինքն էր հիշել, թե ինչպես էր իրենց ավագ քույրը եկել իրենց տուն և իրեն մենակ գտնելով՝ թեթևացած.
– Մարդուդ կասես,- հևացել,- մարդուդ կասես՝ հեռու մնա մեր վաշխառուից ու չընկնի դրա թակարդը…
– Բայց,- անմիջապես հասկանալով, թե ում ու ինչի մասին է խոսքը՝ կրտսերին ընդհատեց միջնեկը,- բայց…
– Էլ ինչ բայց. վաշխառուն… ի՜նչ՝ վաշխառու՝ սա՛րդը… մո՜րմը, ըստ իր սովորության՝ պինդ էր բռնել իր զոհին, ով խնդրանքս ու աղաչանքս… ոչ միայն թողեց անպատասխան, այլև.
– Ախպոր նման մարդ է,- ասաց,- ի՞նչ եք ուզում խեղճից…
Օրերն անցնում էին, ու «ախպոր նման մարդն» ամեն օր գալիս էր – գնում. «Հո օտարներ չե՞նք, մի օր անպայման լույս կբացվի բոլորիս վրա, չվախենաս… չվախենա՜ք»… ու իր «շնորհած» փողերով՝ կուշտ ու կուռ ընդմիջումներ անում «ախպոր» տանը…
Բայց լույսը կամաց-կամաց տամկանում էր, ու մի օր էլ, երբ «ախպոր նման մարդը», որն արդեն ժամանակ չուներ. «Ես էլ եմ խեղդվում,- հայտարարեց,- ես էլ եմ խեղդվում, ախպե՛ր ջան, էլ չեմ կարող սպասել»,- լրի՛վ խավարեց:
Երեկոյան գնացի մեր քրոջ տուն, որտեղ.
– Վա՜յ, էս ում սիրուն քենին է եկել,- ասելով՝ նա ինձ խլեց մեր քրոջ գրկից ու տարավ իր վաշխառուական խուց՝ ցույց տալու համար «իր ախպեր» Հովհաննեսի թանկ ստորագրություններով լեցուն «դավթարները»…
– Բայց մի՞թե մենք…
– Ի՞նչ իմանամ, ա՛յ քենի ջան, ինչ իմանամ՝ դո՞ւք, թե՝ ուրիշները՝ ձեր փոխարեն…
Գլուխս պտտվեց…
Եվ նա, «եղբոր նման բռնելով թևիցս»՝ նստեցրեց:
– Դու քեզ հավաքիր, ա՛յ քենի ջան,- ու ջուր տվեց,- երեխա չլինե՛ս, էդ փողերը հո քեզնից թանկ չե՞ն…
Մի կերպ «ուշքի եկա».
– Բայց ե-րե-խա-նե՜րըս…
– Հա՜,- մտախոհ կանգնեց դիմացս,- հա՜, երեխաներդ… Ես էլ եմ ասում՝ բա երեխանե՜րդ…
Ու լռությունը երկարում էր. իմը՝ անելանելիությունից, նրանը՝ օգնության ձեռք մեկնելու մտահոգությամբ…
Եվ վերջապես.
– Եթե իսկապե՛ս մտածում ես երեխաներիդ մասին…- լփռտաց ու թաց հայացքով կեղտոտելով ամբողջ էությունս՝ ուսերիցս իջավ…
Եվ միջնեկ քրոջ սիրտը՝ բռնված ճնճղուկի նման թփրտաց կրծքավանդակում, ու կրտսեր քույրը՝ զգալով նրա վիճակը,- միջնեկ քրոջ վախի դիմաց փակելով հիշողությունը խեղդել փորձող աչքերը՝ օրորեց գլուխը՝ ո՜չ… ապա՝ շա՜տ հետո բացեց աչքերն ու պինդ սեղմված բերանը.
– Բայց նա՝ այդ սարդը, միևնույն է, ինձ դարձրեց մեղքի տեր, որն այսօր այնքան էլ չի ընկալվում որպես մեղք, այն էլ՝ մե՜ծ մեղք՝ անե՛ծք…
Եվ որոշ չափով հանգստացած քույրը, կրկին լարվեց ու հակվեց դեպի կրտսերը, ով.
– Անիծյա՛լ լինես, շո՛ւն,- նետեցի ատամներիս արանքից,- երիցս անիծյալ, և անիծյալ լինի քո տունը, ու այդ տան մեջ թող երբեք չհնչի ո՛չ սեփական, ո՛չ էլ ձեռքբերովի մի երեխայի լացի ձայն,- ու դուրս վազեցի՝ հետո հասկանալու համար բանից անտեղյակ մեր մեծ քրոջ.
– Ո՜ւր, ախր հաց եմ դրել…- կանչը:
Եվ ամբողջ օրը «պատեպատ խփվելով»՝ երեկոյան ասացի իմ անխոհեմ ամուսնուն.
– Վաճառի՛ր այս տունը, արա՛գ վաճառիր՝ թեկուզ ընդամենը պարտքերդ փակելու և տոմսեր գնելու արժեքով, վաճառի՛ր. գնում ենք՝ թալանվա՛ծ. կորցրա՜ծ մեզ համար, կամ, գոնե ինձ համար, ամենաթանկ բանը՝ մեր ԵՐԿԻՐԸ, ու հիշի՛ր, որ մեզ՝ ինձ ու երեխաներիս, դու ՀԱՅՐԵՆԻ՛Ք ես պարտք:
