Խոսքը ծնունդ է առել լռությունից և ամփոփվում է լռության մեջ։ Լռությունն, այսպիսով, տիեզերական Ոգու սահմանն է։ Անուշ Վարդանյանը «Սիրո լռություն» (Երևան, 2022 թ.) ժողովածուի վերնագրով սերը դիտարկում է իր հավերժական ուղեծրում՝ անմեկնելի ընթացքով և տարընթերցումներով։ Բանաստեղծությունների յուրաքանչյուր բառ միանում է սեփական հոգու՝ սիրուց ծնունդ առած լռությանը։ Բառերը՝ զգացմունքի պայմանանիշերը, այսպիսով, իրենց ծննդյան ավազանում են։
Բանաստեղծուհին հետևում է զգացմունքի շարժմանն ու ծավալմանը՝ ինքն իր ներսում։ Լռության, զգացմունքի և բառի տնօրինումը պատկանում է հոգուն։
Անուշ Վարդանյանը բառի, զգացմունքի շարժումը միավորում է մեկ ընթացքի մեջ, որը և հոգու շարժումն է։
Նա բանաստեղծությանը օժտում է ներամփոփ էներգիայի բացահայտման շնորհներով։ Հանձին յուրաքանչյուր բանաստեղծության, մենք տեսնում ենք հոգևոր հետագծի շարունակականությունը։ Այսպիսով լռությունը հոգեբանական խորք է։
Սերը համեմատվում է «մուժ ու մառախուղի» հետ, որը նոր չէ։ Սակայն պայծառ տրամադրությունների հետ «մուժ ու մառախուղ»-ային գունային միահյուսումները այնքան հաճախակի են, որ դառնում են հոգեվիճակային անբաժան հանգույց։
Ա. Վարդանյանի սիրերգությունը դրամա չէ, թեև ներկա պահին ներկայացվող սերը ունի նաև տագնապի լեզու։
– Ստվերների նմանությամբ//Հոսում է կյանքը//Անորոշ… («Սահող մետաքսի շրշյունից»)
«Անորոշ»-ը տագնապի անվանումն է, առանց որի սերն անիրական է։ Բանաստեղծուհին «անորոշ»-ը հաճախ է հարակցում սիրո ապրումներին՝ թելադրված ճշմարիտ հոգեվիճակով։
Բանաստեղծուհին գլխավոր ուշադրություն է ներկայացնում սիրո ապրումների նրբագծերին.
– Եվ նրբագծերը//Լրացնում են բացը՝//Օրվա, ժամի, պահի… («Խոստովանություն»)
Սիրո ապրումների փոփոխական ռիթմերին հաջորդում են ընդհանրացումները.
– Եվ սիրո չափ ձգվում է դարը…//Համեմատության մեծ եզրը սերն է, փոքրը՝ դարը։
Հանձին Ա. Վարդանյանի պոեզիայի, գրական բարդ տեխնիկայի (երբեմն միայն տեխնիկան արձանագրող) բանաստեղծությանը գալիս է փոխարինելու սրտաբաց ու սիրտ գրավող սիրո երգը՝ հելլենական ժամանակների ազնվական խոսքով ու խոստովանությամբ։ Հելլենական պոեզիայում համատեղվել էին հոգևորն ու մարմնականը, քանզի մարդը նույն հոգին է, ավիշն ու արյունը։
– Սիրո հացը Մարմինն է,//Ավիշը՝ Արյունը։ («Խոստովանություն»)
Շատ են նաև «Երգ-երգոց»-ային պատկերների զուգահեռները «Սիրո լռությունը» գրքում։
– Բաժանումից առաջ թող քայլերդ պատուհանիս տակ,//Իսկ մատներիդ հետքը թող մարմնիս,//Սե՛ր իմ… («Սպասում»)
Քնարական «ես»-ը փոխակերպվում է սիրո քրմուհու։ «Սիրո քրմուհին» բանաստեղծությունը հարուստ է կոլորիտային վառ գույներով։ Հեթանոսական սիմվոլիկան կենդանացնում է զոհաբերությունը սիրո տաճարում։ Ինտուիցիայով վերականգնվում է հնագույն աղոթքը.
– Թող ողջակեզը հոգուս ու մարմնիս//Ընդունելի լինի քո պայծառակերպությանը,//Օ՜, ոսկեմա՛տն Անահիտ։
«Երգ-երգոց»-ի և հայ հեթանոսական սիրերգերի հետ կապերը շարունակական են։ Հեթանոսական ուրվագիծն ու զարդանախշը բանաստեղծությունն անմիջապես մղում են հոգեսիմվոլիկ դաշտ։
Սակայն բանաստեղծուհին առավելությունը տալիս է ներկա հոգեապրումների բացահայտմանը, որը, բոլոր պարագաներում, պոեզիայի կոչումն է։ Բանաստեղծուհին անվերապահ տրվում է սրտի տրամաբանությանը («Սիրտ»)։ Ձգտումը «անպարագիծ» սերն է։
«Համբուրիր» բանաստեղծությունը առաջ է ընթանում պատումային ոճով։ Պրոզայիզմի տարրերը ամրացնում են իրականի վերարտադրությունը։ Այս անգամ պրոզան ինքն է որոշում բանաստեղծական կտրվածքների չափը (բանաստեղծական՝ աչքի համար աննկատ)։ Հուշի վերարտադրության մեջ մխրճվում է բեմադրությունը։ Ժանրային տարրերի խառնուրդը հղկված է։ Անհավատարմությունն ընդլայնում է հոգեբանական շարժումը։
Բանաստեղծությունները տարբերակային խաղի մեջ են։ Խոսքային տարբերակները բացահայտում են հարուստ ապրումներ։ Մե՛րթ ուրախության, մե՛րթ տագնապի ապրումները՝ կողք կողքի, բանաստեղծությունը դարձնում են հուզառատ։ Սիրով ներշնչվածի համար բևեռներ չկան։
Պատկերները իրար են հաջորդում, ինչպես կինոժապավենին։ Ստացվում է համադրական պատկերային արվեստ (խոսք, նկարչություն, կինո)։
Բանաստեղծուհին դիմում է հայտնի նկարների, արվեստի այլ գործերի՝ բանաստեղծությունը հարստացնելով գեղագիտական կողմնորոշումներով, որն անպայմանորեն բարձրացնում է բանաստեղծության դերը։
Կանոնարկել Ա. Վարդանյանի պոեզիան դժվար է, քանզի նրա նպատակը արվեստների համադրման հիմքով պոեզիայի ստեղծումն է։ Մյուս կողմից՝ ապրումները միավորվում են տեսիլների և հայտնությունների հետ։
Նորպլատոնականության հիմնադիր Պլոտինը մարդու մեջ հայտնագործեց ներքին «ես»-ը՝ այն անվանելով փոքր տիեզերք։ Ա. Վարդանյանը իր սիրո ներքին «ես»-ի հետ է, իր սիրո փոքր տիեզերքում։
Մեր օրերի բանաստեղծները որոշակիորեն փորձարարական ուղիով են ընթանում (փորձարարությունը և նորարարությունը հարկ է տարբերել)։ Ունենք և նոր ու նորակազմ պոեզիա։
Անուշ Վարդանյանը հակված է նախ անմիջականությանը, ապա՝ խոհին ու սեփական փորձին։
Նշված օղակները կարող են հանդես գալ կա՛մ միասին, կա՛մ տարանջատ, իսկ բանաստեղծությունը պահպանում է իր նորակազմ հատկանիշները։
Դասական բանաստեղծությանը բնորոշ էր տրոհելի ամբողջականությունը։ Նույնը չենք կարող ասել «սև հումորի», «գիտակցության հոսքի» և կամ Ա. Վարդանյանի՝ սիրող հոգու ներքին «ես»-ի տիրույթում իր ուղեգիծը ամուր ձևով հաստատող պոեզիայի մասին։
Բանաստեղծուհու հրաշալի պատկերավորմամբ սերը փշե պսակ է։ Լավ են գտնված «Ատելությունը որպես մեղմ երգ//Սփոփում է իմ հոգին» տողերը (հոգեբանական գյուտ)։ Հարկ է զգալ, որ «ատելիս»-ն ու «սիրելիս»-ը հումորի ու տագնապի միասնության գծիկով են միավորված։
Առարկայական համեմատությունները բանաստեղծության կենսական ավիշն են, որոնք զգացմունքն ու առարկան մոտեցնում են բանաստեղծության «տեսագրող սարքին»։
Հավիտենականն ու այսրոպեականը «Սիրո լռություն» ժողովածուում կողք կողքի են։ Իշխողը կոնկրետ ապրումն է, վայրկյանը, որոնց հոսքը հավիտենությանը շնորհում է մարդեղություն։
«Հավերժ» բանաստեղծության մեջ գործ ունենք սիրո «բնապատկերի» հետ՝ «Արցունք, անձրևով»։ Թարմություն են բերում «Սիրո հնչյուններն են //բրոնզ ու ոսկի» տողերը («Հարբած երկնքի ներքո»)։
Ա. Վարդանյանը «Սիրո այբուբեն», «Սիրո արտոնագիր», «Սիրո մայրցամաք», «Սիրո պողոտա», «Հարյուր տարի առանց քեզ», «Շարժման արև», «Սիրո լռություն» ժողովածուներով հյուսում է հոգու աչքերով տեսանելի գունեղ շարժանկար։