Ֆե­լիքս Բախ­չին­յա­նի «Իմ Կոն­ֆու­ցիու­սը»

 

Մարդ­կութ­յան, մարդ­կա­յի­նի, աշ­խար­հի, լա­վի ու վա­տի մա­սին խո­հա­կա­նութ­յան խտա­ցու­մը «Իմ Կոն­ֆու­ցիու­սը» էս­սեն է, որ դի­ման­կա­րա­յին փոր­ձի ու հու­շագ­րութ­յան գե­ղար­վես­տա­կա­նա­ցում է: Այս­տեղ հե­ղի­նակն ամ­բող­ջաց­րել է իր ու­սուց­չի բա­րո­յա­կան դի­մա­գիծն ու աշ­խար­հա­յաց­քա­յին ար­տա­սո­վո­րութ­յու­նը, որն իր հա­մար ե­ղել ու մնում է որ­պես Ա­լեֆ: Այն ա­մե­նը, ինչ տե­սել և զ­գա­ցել է իր ու­սուց­չի հո­գե­կերտ­ված­քում, ինչ կեր­պա­վո­րել է այս էս­սեում, ուղ­ղա­կիո­րեն զու­գա­միտ­վում է հե­ղի­նա­կի հա­վա­տամ­քա­յին ընդգրկում­նե­րին:
Հատ­վա­ծա­յին կա­ռուց­ված­քի մի­ջո­ցով զար­գա­նում են սյու­ժե­տա­բո­վան­դա­կա­յին մի քա­նի ճյու­ղեր, ո­րոնք ձևա­վո­րում են հե­ղի­նա­կի ու նրա ու­սուց­չի՝ Վի­գեն Ա­վագ­յա­նի մա­սին պատ­մող հա­տույ­թը: Շ­տա­պո­ղա­կա­նութ­յուն չբնո­րո­շենք ան­հան­գիստ խառն­ված­քով հե­ղի­նա­կին բնո­րոշ մի երևույթ, որ նկա­տե­լի է նաև այլ գոր­ծե­րում: Ին­չի՞ մա­սին է խոս­քը: Ֆ. Բախ­չին­յա­նը կար­ծեք թե շատ դեպ­քե­րում չի վստա­հում ըն­թեր­ցո­ղի ըն­կալ­մա­նը և փոր­ձում է սլա­քա­վո­րել դե­պի բուն ա­սե­լի­քը: Սա, ան­շուշտ, թու­լաց­նում է ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յան ա­ռեղծ­վա­ծայ­նութ­յու­նը, ըն­թեր­ցո­ղա­կան ըն­կալ­ման հա­ճույ­քի չա­փը, սա­կայն չենք կա­րող հաշ­վի չառ­նել, որ գրողն ինքն էլ «փոր­ձա­ռու ըն­թեր­ցող» է, ո­րին հե­տաքր­քիր է ոչ միայն իր տեքս­տի հու­զազ­գա­ցա­կան ըն­կա­լու­մը, այլև գնա­հա­տո­ղա­կան ճիշտ վե­րա­բեր­մուն­քը, տեքս­տի ա­ռա­վե­լա­գույն հաս­կաց­ման խնդի­րը: Ա­հա թե որն է նման մո­տեց­ման գաղտ­նի­քը: Նա փոր­ձում է օգ­նել ըն­թեր­ցո­ղին՝ բա­ցո­րո­շե­լով հե­տաքր­քիր զրույ­ցի այլ մա­կար­դակ­ներ ևս:
«­Կան պա­հեր, երբ ինչ­պի­սին էլ լի­նի մար­դու մարմ­նի դիր­քը, հո­գին ծնկա­չոք է: Այդ­պի­սին է իմ հո­գին այս պատ­մութ­յու­նը գրե­լիս, քան­զի կան մար­դիկ, որ թեև քիչ ժա­մա­նակ են ներ­կա լի­նում քո կյան­քում, բայց անջն­ջե­լի հե­տա­գիծ են թող­նում ամ­բողջ կյան­քիդ վրա»: Հ­յու­գո­յի մտքի միջ­տեքս­տա­յին խա­ղարկ­մամբ հե­ղի­նա­կը սկսում է արժևո­րել ու հիմ­նա­վո­րել իր աշ­խար­հա­տե­սութ­յան հիմ­քը հան­դի­սա­ցող ու­սուց­չին: Այս արժևո­րու­մը հիմ­նա­վոր է հենց նրա­նով, որ հե­ռա­հար դիր­քա­վո­րում ու­նի, ին­չը հնա­րա­վո­րութ­յուն է տա­լիս եր­ևույ­թի չափն ու խո­րութ­յունն ա­վե­լի սթափ ու ոչ զգաց­մուն­քա­խեղդ պատ­կե­րաց­նե­լու:
«­Կոն­ֆու­ցիու­սը հա­վա­տում էր աստ­ղա­գու­շա­կութ­յա­նը և­ իր ա­շա­կերտ­նե­րին խոր­հուրդ էր տա­լիս հա­ճախ նա­յել երկն­քին: Իմ Կոն­ֆու­ցիուսն էլ էր ա­սում. «Ե­թե պա­տաս­խան­ներ եք ո­րո­նում, նա­յեք երկն­քին, այն­տեղ շատ բան կա թաքն­ված»: Ու­շագ­րավ միտք է բա­ցում, քա­նի որ իր ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յան հա­մա­տեքս­տում բազ­միցս շրջա­նառ­վում է թաք­նա­գի­տա­կան գի­տե­լիք­նե­րին ոչ միայն հա­վա­տա­լը, այլև ի­րա­զեկ լի­նե­լը՝ բա­ցի այն, որ այդ ա­մե­նը հան­դի­սա­նում է աշ­խար­հի հնա­գույն փի­լի­սո­փա­յա­կան ուս­մունք­նե­րի հիմ­նա­քա­րը: «­Գի­շե­րա­յին երկն­քի հետ մար­դու գի­տե­լի­քի, ի­մա­ցութ­յան գե­ղե­ցիկ ու պատ­կե­րա­վոր հա­մե­մա­տութ­յու­նը Կոն­ֆու­ցիու­սի հո­գեմ­տա­վոր ար­ժե­հա­մա­կար­գի հստակ հա­յե­լին է: Ի՞նչ բա­նա­կան մարդ՝ ա­ռանց գի­տե­լի­քի, ա­ռանց մտքի խո­րութ­յան: Իսկ ո՞րն է իմ տե­ղը այդ ար­ժե­հա­մա­կար­գի սանդ­ղա­կի կամ թվա­ցույ­ցի վրա: Վի­գեն Ա­վագ­յա­նը ստի­պում էր մեզ մտա­ծել այդ մա­սին. ստի­պում էր՝ ա­ռանց ստի­պե­լու: Սո­վո­րել կա­րող են բո­լո­րը, հար­կա­վոր է նաև մտա­ծել կա­րո­ղա­նալ, իսկ ի՞նչ հա­րա­բե­րակ­ցութ­յամբ են ներ­դաշ­նակ­վում մար­դու մեջ մտա­ծելն ու սո­վո­րե­լը»: Փի­լի­սո­փա­յա­կան խորհր­դած­մամբ այս գոր­ծը բազ­մա­մաս կազ­մա­կա­ռույց է: Ո­րի երկ­րորդ մա­սը «­Փա­կագ­ծե­րի մեջ» վեր­նագ­րով սկսում է երկ­խո­սութ­յան ո­ճա­վոր­մամբ. «­Պատմ­ված­քիս վեր­նա­գի­րը հաս­կա­նա­լի և պատ­ճա­ռա­բան­ված լի­նե­լու հա­մար կար­ծում եմ դի­պա­շա­րի մեջ պի­տի դրվի մի փոք­րիկ մի­ջուկ: Թող նե­րի ինձ մեծն Րաֆ­ֆին՝ իր հայտ­նի պատ­մա­վե­պի են­թա­վեր­նա­գի­րը վերց­նե­լու հա­մար, բայց խոս­տո­վա­նում եմ, որ այն շատ հար­մար է նաև իմ «պատ­մա­վե­պին»…»: Հետ­հի­շա­տակ­ման օ­րի­նա­կով սկսում է խո­սել Կոն­ֆու­ցիու­սի մա­սին. «­Փի­լի­սո­փա, ու­սու­ցիչ, խմբա­գիր, քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ Կոն­ֆու­ցիու­սը ապ­րել է Ք.ա 5-4-րդ դդ.: Ն­րա փի­լի­սո­փա­յութ­յան՝ կոն­ֆու­ցիա­կա­նութ­յան հիմ­քում ըն­կած է մարդ­կա­յին և կա­ռա­վա­րա­կան բա­րո­յա­կա­նութ­յու­նը, ար­դա­րա­դա­տութ­յու­նը և­ ան­կեղ­ծութ­յու­նը»: Իսկ ին­չո՞ւ է գրա­վում մեր ու­շա­դ­րութ­յու­նը, ո­րով­հետև այն բա­ցում է Ֆ. Բախ­չին­յան մտա­ծո­ղի փի­լի­սո­փա­յա­կան դա­վա­նան­քը, ին­չը հիմքն է նրա աշ­խար­հայտ­նութ­յան, ո­րը՝ իբրև գե­ղար­վես­տա­կան մտա­ծո­ղութ­յուն, տա­րաբ­նույթ փո­խաձ­ևում­նե­րով ըն­թեր­ցո­ղի դա­տին է հանձ­նել: «Ըստ Կոն­ֆու­ցիու­սի՝ մար­դուն պետք է ա­ռաջ­նոր­դեն հինգ ա­ռա­քի­նութ­յուն­ներ՝ լրջութ­յու­նը, ա­ռա­տա­ձեռ­նութ­յու­նը, ան­կեղ­ծութ­յու­նը, ջա­նա­սի­րութ­յու­նը և բա­րութ­յու­նը: Մար­դիկ ու­նեն պար­տա­կա­նութ­յուն­ներ մե­կը մյու­սի հան­դեպ, և դ­րանց կա­տար­յալ ի­րա­գոր­ծու­մը հենց բա­րե­գոր­ծութ­յունն է կամ մար­դա­սի­րութ­յու­նը: Կոն­ֆու­ցիու­սի բա­րո­յա­գի­տա­կան հա­մա­կար­գը հիմն­ված է զգաց­մունք­նե­րի և միմ­յանց հաս­կա­նա­լու վրա, այլ ոչ թե աստ­վա­ծա­յին կար­գադր­ված օ­րենք­նե­րի»: Ա­հա բախ­չին­յա­նա­կան գրա­կա­նութ­յան սլա­քա­յին ուղղ­վա­ծութ­յու­նը, որ այս հե­ղի­նա­կի գրա­կան ժա­ռան­գութ­յան ար­ժե­հա­մա­կար­գա­յին ա­ռանցքն է ձևա­վո­րում: Շա­րու­նա­կե­լով իր հու­շը՝ գրում է. «­Գի­շե­րա­յին երկն­քին ծնրա­դիր հայ քուր­մին՝ Մե­ծա­րենց ա­նու­նով, մենք բա­ցա­հայ­տե­ցինք իմ Կոն­ֆու­ցիու­սի շնոր­հիվ: Մե­ծա­րեն­ցի գի­շե­րեր­գութ­յան դա­սը մենք անց­կաց­րինք մա­յիս­յան մի գի­շեր, բաց երկն­քի տակ, երբ իս­կա­պես Լոռ­վա «գի­շերն ա­նույշ էր, գի­շերն հեշ­տա­գին, հա­շի­շով օ­ծուն ու բա­լա­սա­նով»… Գ­յու­ղում դա դժվար չէր կազ­մա­կեր­պել, հար­կա­վոր էր ե­րե­կո­յան հա­վաք­վել դպրո­ցի մոտ ու ոտ­քով գնալ ան­տա­ռի կող­մը…
Ըն­կեր Ա­վագ­յա­նը գնաց այդ հա­մար­ձակ քայ­լին՝ ի­մա­նա­լով, որ դա­տա­պար­տե­լու են որ­պես հան­ցա­գոր­ծի: Ախր ոնց հաս­կա­նա­յին, որ նա չէր սո­վո­րեց­նում կար­դալ կամ ան­գիր ա­սել Մե­ծա­րեն­ցի բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նը, նա սո­վո­րեց­նում էր զգալ, մտա­ծել, գլխի ընկ­նել, թե գի­շեր­վա լռութ­յան ու ձայ­նե­րի մեջ ինչ­պես է ծնվում բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նը»: Փաս­տո­րեն նաև վեր­լու­ծա­կան մտքի, գրա­կա­նութ­յան նկատ­մամբ սի­րո և հաս­կաց­ման հա­մար հե­ղի­նակ-պատ­մո­ղը շնոր­հա­կալ է իր գրա­կա­նութ­յան ու­սուց­չին, ո­րին ժա­մա­նա­կը հա­կա­ռակ էր, ո­րով­հետև խորհր­դա­յին գա­ղա­փա­րա­խո­սութ­յամբ հա­կած­րագ­րա­յին էր նման ու­սու­ցու­մը: Խոս­քի ու մտքի թե­լը կծկում է՝ տրա­մա­հան­գե­լով նրան, որ հայ մար­դու կեն­սամ­տա­ծո­ղութ­յան մեջ ա­մե­նաէա­կան մտա­հո­գութ­յու­նը պի­տի լի­նեն հա­յե­ցի դաս­տիա­րա­կութ­յու­նը, հայ ըն­տա­նի­քի բա­րո­յա­կան նկա­րա­գի­րը՝ իբրև ազ­գա­պահ­պան­ման կար­ևոր դրույթ­ներ:
Այս էս­սեում ևս ս­տեղ­ծում է ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի նկա­րա­գի­րը՝ հետ­պա­տե­րազմ­յան գյուղն ու ստա­լին­յան ռե­ժի­մը, որ ար­տա­ցոլ­վում է ան­հատ­նե­րի ու նաև մի ողջ սերն­դի ու նրանց սե­րունդ­նե­րի ճա­կա­տագ­րե­րում:
Փոր­ձե­լով գե­ղա­կեր­պել իր ու­սուց­չի բա­րո­յա­հո­գե­բա­նա­կան ու ֆի­զի­կա­կան դի­ման­կա­րը՝ հե­ղի­նակն իր հի­շո­ղութ­յան սար­քը գցում է գոր­ծի և փոր­ձում վե­րար­տադ­րել ու­սուց­չից լսած այն­պի­սի տրա­մա­խո­սութ­յուն­ներ, ո­րոնք լու­սա­վո­րել են իր մտքի բո­լոր հնա­րա­վոր խո­ռոչ­նե­րը՝ դառ­նա­լով կեն­սամ­տա­ծո­ղութ­յան հիմ­նա­կան բջջան­յու­թը: Նա իր ո­րո­նում­նե­րի, իր ճա­նա­պար­հի փա­րոսն է հա­մա­րում հենց այս գիտ­նա­կան-ման­կա­վար­ժին, ո­րի կեր­պա­րը է՛լ ա­վե­լի ընդգծ­ված վե­րա­բեր­մուն­քի է ար­ժա­նա­նում հա­մե­մա­տա­կա­նութ­յան մեջ պատ­կեր­ված լի­նե­լու հաշ­վին:
«­Կիրթ լի­նե­լը կրթութ­յուն ստա­նա­լը չէ, կիրթ լի­նե­լը հո­գե­վի­ճակ է, մշա­կույթ, ներ­քին կար­գու­կա­նոն, գե­նե­տի­կա, այն­քան բնա­տուր ար­ժա­նիք, որ դրա­նով կա­րող են օժտ­ված լի­նել ան­գամ կրթութ­յուն չստա­ցած մար­դիկ: Ինձ հան­դի­պել են շա­տե­րը, ով­քեր պար­ծե­ցել են ի­րենց ըն­թեր­ցա­սի­րութ­յամբ, շատ գրքեր կար­դա­լու ա­ռա­վե­լութ­յամբ: Բայց դրանց մեջ քչե­րին եմ ճա­նա­չում, որ ի­րենց կար­դա­ցած գրքե­րից ինչ-որ բան են սո­վո­րել: Ե­թե կրթութ­յու­նը և կար­դա­ցած գրքե­րը չեն կրթել մար­դուն, չեն բարձ­րաց­րել նրա ի­մա­ցա­կա­նութ­յան մա­կար­դա­կը, չեն հղկել միտքն ու հո­գին, չեն փայ­լեց­րել վար­վե­ցո­ղութ­յան մշա­կույ­թը, նրան չեն դարձ­րել ա­վե­լի կար­գա­պահ, հար­գա­լից, հո­գա­տար ու մար­դա­սեր, ու­րեմն՝ ժա­մա­նա­կի ա­վե­լորդ վատ­նում է ե­ղել, ու մար­դը ստա­ցել է դիպ­լոմ և­ ոչ թե կրթութ­յուն»: Կա­րե­լի է ան­վերջ մեջ­բե­րում­ներ կա­տա­րել, ո­րոնք բա­րո­յախ­րա­տա­կան, հո­գե­բա­նա­փի­լի­սո­փա­յա­կան ա­ֆո­րիս­տիկ մտքեր ու կա­ռույց­ներ են, որ տեքս­տը հա­գեց­նում են խո­հա­փի­լի­սո­փա­յա­կան մտա­ծում­նե­րով: Այդ ար­ժե­հա­մա­կար­գա­յին ձևա­կեր­պում­նե­րը հնչում են մե՛րթ ու­սուց­չի, մե՛րթ հենց հե­ղի­նա­կի կող­մից: Բախ­չին­յա­նը կեր­տել է ու­սուց­չի ձգտե­լի կեր­պար. «Ն­րա քայլ­ված­քը ար­տիս­տիկ էր ու խրոխտ. քայ­լում էր՝ ձախ ձեռ­քը գրպա­նում, պի­ջա­կի կո­ճակ­ներն ար­ձա­կած, իսկ աջ ձեռ­քին մատ­յանն էր, ո­րը նա պա­հում էր հպարտ: Ես էլ էի փոր­ձում քայ­լել նույն ձևով, միայն մատ­յա­նի փո­խա­րեն ձեռ­քիս պա­յու­սակ էր»: Այս ի­դեա­լա­կան կեր­պա­րի հա­ջո­ղութ­յան գրա­վա­կա­նը ներ­քին ան­բա­ցատ­րե­լի է­ներ­գիան է՝ ի­րոք, ար­ժե­քա­յին կու­տա­կու­մով, որ ամ­բող­ջա­պես կլա­նել է իր ա­շա­կեր­տին: Բախ­չին­յանն ընդ­հան­րաց­ման է գնում` բա­ցատ­րե­լով, որ ան­գամ 21-րդ դա­րում նման ու­սու­ցիչ­նե­րի կա­րիք կա: Սա հենց բա­նաձ­ևա­յին է, որ նշա­նա­կում է, թե մարդ­կա­յին մտա­ծո­ղութ­յու­նը և­ ին­տե­լեկ­տը ա­վե­լի վեր են ժա­մա­նա­կից, որ ի­րենց ժա­մա­նա­կի մեջ չգնա­հատ­ված­նե­րը կամ «ար­տա­սո­վոր­նե­րը» մեծ են ի­րենց ժա­մա­նա­կից:
«­Բայց նա կա­րո­ղա­ցել է սո­վո­րեց­նել հա­մո­զիչ ու փաս­տարկ­ված, դի­մա­ցի­նի կար­ծի­քը հար­գե­լով բա­նա­վի­ճե­լու մշա­կույթ: Այդ նուրբ ար­վես­տին տի­րա­պե­տե­լու կա­նոն­նե­րը որ­ևէ դպրո­ցում սո­վո­րեց­նո՞ւմ են: Ո՛չ՝ կա­սեք, դա դպրո­ցա­կան ծրագ­րում չկա. ու ես հի­մա եմ մտա­ծում՝ տես­նես ըն­կեր Ա­վագ­յա­նը շրջա­նա­յին ժողկրթ­բաժ­նից քա­նի՞ նկա­տո­ղութ­յուն է ստա­ցել ծրագ­րից այդ­պես «կոպ­տո­րեն» շեղ­վե­լու հա­մար…»: Ինչ խոսք, եր­ևույթն ար­դիա­կան է: Այ­սօր էլ անհ­րա­ժեշտ է, որ մար­դուն սո­վո­րեց­նեն մտա­ծել, վեր­լու­ծել, հա­մադ­րել, եզ­րա­կաց­նել, ին­չը կրթա­կան հա­մա­կար­գի լրջա­գույն խնդիր­նե­րից է: Թե՛ հայ, թե՛ հա­մաշ­խար­հա­յին գրա­կա­նութ­յանն ու պատ­մա­կան ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րին հե­ղի­նա­կը ծա­նո­թա­ցել, գո­նե լսել է Վի­գեն Ա­վագ­յա­նի մի­ջո­ցով: Ե­ղեռ­նա­զարկ ըն­տա­նի­քի զա­վա­կը գրում է. «1915 թվա­կա­նի Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նութ­յան մա­սին էլ ա­ռա­ջին ան­գամ լսել ենք Վի­գեն Ա­վագ­յա­նից: Այն ժա­մա­նակ Լ­ևոն Շան­թի, Կոս­տան Զար­յա­նի, Շա­հան Շահ­նու­րի և շատ ու­րիշ գրող­նե­րի ա­նուն­նե­րը և գոր­ծե­րը դպրո­ցա­կան ծրագ­րում չկա­յին: Բայց նա ժա­մա­նակ էր գտնում մեզ պատ­մե­լու նրանց մա­սին՝ այդ­պի­սով մեզ կա­պե­լով մեր ար­մատ­նե­րին ու մեր պատ­մութ­յա­նը»:
«­Մի ան­գամ հա­մար­ձա­կութ­յուն ու­նե­ցանք հարց­նել՝ Աստ­ված կա՞. նա նե­րո­ղամ­տո­րեն ժպտաց, ինչ­պես ժպտում է մե­ծը՝ ե­րե­խա­յի տված միա­միտ հար­ցին: Հա­վա­նա­բար նա չէր ցան­կա­նա ժողկրթ­բաժ­նին նո­րից բա­ցատ­րութ­յուն­ներ տալ (ի՞նչ ի­մա­նար, որ տեղ չեն հասց­նի ա­սա­ծը), բայց չէր էլ կա­րող չպա­տաս­խա­նել… Ու նա կրկին ան­ցավ իր վար­պետ մե­թո­դին՝ պա­տաս­խա­նը դուրս բե­րե­լով, «կոր­զե­լով» մեզ­նից: «Իսկ ձեր կար­ծի­քով Աստ­ված երկն­քում ապ­րող ծեր պա­պի՞կ է»: Չ­գի­տեինք՝ ինչ պա­տաս­խա­նել: «­Լավ, իսկ մեր մեջ կա՞ խիղճ, բա­րութ­յուն, սեր, գթասր­տութ­յուն»: «Ա­յո՛»,- պա­տաս­խա­նե­ցինք: «Աստ­ված ա­մեն մե­կիս մեջ ապ­րող խիղճն է, բա­րութ­յու­նը, սե­րը: Հի­մա դուք ա­սեք՝ կա՞ Աստ­ված»: Ա­հա այս­պի­սին է Ֆ. Բախ­չին­յա­նի հա­վատ­քի ու աստ­վա­ծա­հայտ­նութ­յան թե­զը՝ Աստված կա­մե­ցում է, և սա ժա­ռան­գել է գե­նե­տի­կո­րեն, ճա­կա­տագ­րի սահ­մա­նու­մով և գ­նա­հա­տել է ու արժ­ևո­րել սե­փա­կան փոր­ձի ու ի­մա­ցութ­յան հա­մա­գու­մա­րում: Այս հու­շագ­րութ­յուն-փոր­ձագ­րութ­յան մեջ կա­րե­լի է ա­նընդ­հատ ա­ռանձ­նաց­նել հո­գե­բա­նա­կան, պատ­մա­կան, մշա­կու­թա­յին մեկ­նա­բա­նե­լի հատ­ված­ներ, ո­րոնք, ան­կախ գրո­ղի նախ­նա­կան մտադ­րութ­յու­նից, ի­մաս­տա­յին դաշ­տեր են ստեղ­ծել: Վի­գեն Ա­վագ­յա­նի կեր­պար-գա­ղա­փա­րա­յին ա­ռանց­քի շուրջ հե­ղի­նա­կը պտտում է մտքի ըն­թաց­քը տե­ղա­ժա­մա­նա­կա­յին վայ­րի­վե­րում­նե­րով, տա­լիս է ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի բա­րո­յա­հո­գե­բա­նա­կան նկա­րա­գի­րը, ո­րը բեկ­ված է մտա­ծող մար­դու և­ առ­հա­սա­րակ այդ սերն­դի ճա­կա­տագ­րում:
Այս­պի­սով՝ էս­սեի գա­ղա­փա­րա­կան նպա­տա­կադ­րու­մը դուրս է գա­լիս սո­վո­րա­կան դպրո­ցա­կան կյան­քի ոչ սո­վո­րա­կան ու­սուց­չի կեր­պա­րաս­տեղծ­ման շրջա­ծի­րից՝ մե­ծաց­նե­լով մնա­յուն հա­յե­ցա­կեր­պե­րի քննութ­յունն ու դրանց հնա­րա­վոր վա­րիա­տիվ տար­բե­րակ­նե­րի պե­ղու­մը հե­ղի­նա­կի նե­րաշ­խար­հա­յին տի­րույթ­նե­րում:

 

­Լի­լիթ ՂԱԶԱՐՅԱՆ
Բան. գիտ. թեկ­նա­ծու

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։