Կայարան… Սպասում-սպասում, հանդիպումներ և բաժանումներ: Մեր կյանքերի նման: Կանգառներն հայտնի են, բայց հետդարձն է անորոշ-անակնկալ: Կայարան… միշտ լեցուն ուղևորներով, որոնց հանդեպ երբեմն անտարբեր ես լինում, երբեմն էլ հարազատանում ես: Հարազատանում ու կրում ես քո մեջ՝ քեզ հետ տանելով կանգառը վերջին:
Իմ հաջորդ կանգառն Ախուրյանի տպարանն է, որտեղ սպասեցի հինգ տարի՝ նոր ուղետոմս ձեռք բերելու համար: Այդ տարիներն այսօր եկել են ինձ այցի ու կամացուկ, վախվորած թակում են հիշողության պատուհանը՝ իրար խանգարելով.
– Հիշի՛ր, հիշի՛ր մեզ:
Ժպտում, ամուր գգվում եմ նրանց:
– Ես էլ ձեզ եմ շատ կարոտել, եկե՛ք, եկե՛ք ներս:
Կավե գավաթներով սուրճ եմ դնում սալօջախին: Հաճելի բույրով, անկրկնելի համով սուրճ է ստացվում:
– Խմե՞նք:
– Խմե՜նք:
«Շիրակ» թերթի խմբագրությունից գալիս է Աիդան: Գառնիկը շուրջն է պտտվում, բոլորի ներկայությամբ փորձում է ժամադրել:
– Գնա՛ քո Ելենային տար ման գալու:
Չգիտես՝ մերժո՞ւմ, թե՞ խանդում է Աիդան:
– Ելենայի հե՜տ, Ելենայի հետ մինչև աշխարհի ծերը կերթամ,- չի հերքում իր սիրային կապը ռուս հաշվապահուհու հետ Գառնիկն ու ավելացնում,- քեզ համար կըսեմ, թե չէ՝ սաղ յալվար են:
– Բաբնի՛կ,- «հաճոյախոսում» է Աիդան և հեռանում:
– Գիտեք չէ՞, ինքն էլ է յալվար, էնքան օր ձևեր կթափե: Ման գալ չի ուզե, բայց ամուսնության առաջարկություն օր էնեմ, վռազ գիրկս կընկնի: Լավ է՝ շուտ գնաց: Թե չէ՝ լեզվի սայթաքում՝ կյանքի կործանում: Արի՛, արի՛, Ա՛նժ ջան, արի՛ հնդկական երգենք ու պարենք, Թադևոսյանը տեղում չէ:
Անժոյին էլ բան է հարկավոր քիչ աշխատելու համար: Անջատում է տպագրական մեքենան: Համերգն սկսված է:
– Շախով երգըմ երգեք, մենք էլ ծափ տանք,- ուրախությունից չի ուզում անմասն մնալ Գոռը:
Սերս ես պատմեցի համայն աշխարհին,
Երգ հյուսելով ասացի՝ տվեք իմ յարին,
Դառն է կյանքս, ամայի, արևս չկա,
Յա՛ր, սերս ո՞ւր է, որ Աստված էր վկա…
Այնքան բարձր ու շախով են երգում, որ տառաշարերի բաժնից հանդիսատեսներ են գալիս: Եվ այդ պահին.
– Թադևոսյա՜նը…
Մինչ Թադևոսյանը մեքենան կկանգնեցնի և ներս կմտնի, բոլորն իրենց տեղերում են:
– Ո՜ւխ, Մկոյին վերցրեց ու էլի գնաց:
Աշխատանքն ընդհատվա՛ծ է:
– Գառնի՛կ, օր մեռնիմ, վրես գուլա՞ս:
– Վա՜յ, Անժո՛ ջան, դու մեռի, ես ընպես լամ, օր սաղ աշխարհը իմանա: Չե՞ս հավատա, գուզես՝ փորձենք:
Անհոգության մեջ ամեն ինչ խաղ ու զվարճանք է: Երբ երիտասարդ ես, մահն այնքա՜ն հեռու է թվում, կյանքն՝ անվերջանալի… Եվ մահվանն էլ լուրջ չես վերաբերվում:
Անժոն փոշոտ փայտե պատգարակն ազատում է հին ու նոր թղթերի ծանրությունից, այն դնում է աշխատասենյակի կենտրոնում, պառկում ու ձեռքերը ծալում է կրծքին: Գառնիկը բարձրաձայն, անասելի՛ բարձրաձայն ողբում է և ընկնում Անժոյի վրա՝ չդադարեցնելով լացը:
– Խուժա՛ն, ելի՛ վրայիցս,- զայրանում է Անժոն:
– Ձենդ կտրե՛, քու գործդ չէ, դու մեռած ես: Լացողը ես եմ: Չե՞ս հասկնա՝ ուշքս անցավ, վրեդ ընկա:
Է՛հ, Գառնիկից ո՞վ կնեղանա: Ի ծնե մեծ դերասան է, պարզապես այլ մասնագիտությամբ է աշխատում:
Տպարանում առնետներ են հայտնվել: Գառնիկը սատկած առնետը բահի մեջ դրել ու գնդակի պես վեր-վեր է թռցնում: Կանայք ու աղջիկները զզվանքով ու վախով ճվճվում են:
– Լա՛վ, տանիմ տառաշարերի մոտ:
Չար կատակը չի կարողանում վերջացած համարել: Ճվճվոցների ձայնը մյուս բաժնից է լսվում: Փաթեթավորված առնետը տալիս է Արևիկին:
– Արև՛ս, կոֆե է, քիչըմ աղա, խմենք:
Արևիկը ոչինչ չի կասկածել, բացել է փաթեթը, ուշաթափվել…
– Թադևոսյանին կըսե՛մ:
Սպառնալիքը հաստատ է, անբեկանելի: Ամեն ինչ իր սահմանն ունի: Պետք չէր չափն անցնել: Շա՜տ խնդրեցինք Արևիկին: Զիջեց:
Այսպես. աշխատանքային օրերը զուգորդվում են բարի ու չար կատակներով, ծիծաղներով, երգերով, երբեմն էլ՝ անհաշտությամբ ու վեճերով:
Ղուկասը «բուտկա» մոսկվիչով գալիս է տպարան: Անժոն շողշողալով դուրս է վազում: Բոլորը գիտեն նրանց սիրո պատմությունը՝ մեծից փոքր:
– Ա՛նժ, հեչ լավ բան չես էնե, տուն կքանդես,- իր տեսակետն է հայտնում ավդիբեկցի Ջուլիկը:
– Վա՜յ, այ հողերս գլխիդ, ստոլբա՛, հայելու մեջը քեզի տեսե՞լ ես: Էդ ընչի՞ քեզի պեսին մարդ կհասնի, ընձի չի՞ հասնի:
Երևի վրդովմունքը տեղին է: Իրոք, գեղեցկուհի է, խոսք չկա:
– Ես ի՞նչ մեղավոր եմ, օր իրար կսիրենք:- Շրջվում է դեպի ինձ:- Տասնվեց տարեկան էի, փախցրեցին կողքի գեղը: Զոռով տարան: Մարդս խոպան գնաց, չեկավ, ռսի հետ կապվավ: Գոմի պես մե սենյակըմ տվեցին: Երկու էրեխես սոված ու ծարավ, առանց վառելիքի կդողդողային: Ետ եկա: Ղուկասը գուկար, լուսամուտիս տակը կկանգներ ժամերով: Անձրև ու ձյուն չէր հարցնե… Սիրեցի՜նք, շա՜տ սիրեցինք իրար: Ծնողները դեմ էին, օր ես երկու էրեխա ունիմ: Ինքը հենց դիտմամբ էլ հորքուրի ուզած աղջկա հետ ամուսնացավ: Հարսանիքի առաջին գիշերը տնից փախավ, մոտս էկավ: Լաց կեղնիր: Չէր սիրե էդ կովին, ու վերջ:
Որոշ ժամանակ անց Անժոն արձակուրդ վերցրեց: Ղուկասի հետ ծով գնացին: Ուշ վերադարձան: Լենինականում տուն վարձեցին ու միասին ապրեցին:
– Լա՛վ էրի: Ես իմի՛ս հասա: Կարևորը մեր սերն է: Հըմի թող էրթան, ինչքան կուզեն՝ բամբասեն:
Պայքարեց ու հասա՞վ, թե՞ վերուստ այդպես էր կանխորոշված: Շա՜տ պայքարողներ կան, ովքեր ոչ մի բանի չեն հասնում:
Աշխատավայրում մի քանիսով մտերմացանք, հարազատացանք և նվիրվեցինք… Հարութը հետո ընդունվեց աշխատանքի: Սկզբում բաժնի վարիչի հետ էր գալիս ու գնում: Ոչ մեկս չէինք համակրում նրան՝ մտածելով, թե… «Շատ մի՛ ատե, սիրել կան» մեզ պետք է, որ մեկը հիշեցներ: Մեզ հետ մտերմանալու առաջին քայլերն ինքն արեց: Ոչ թե գոռոզ էր, այլ՝ ինքնամփոփ: Հետո այնքան մտերմացավ, որ սիրտը բաց արեց:
– Հայրս ուշ երեկոյան զանգեց: Բանակում էի: Ասաց՝ շա՜տ եմ կարոտել, չեմ դիմանում: Վաղը հեռագիր կտամ, որ հայրդ մեռել է, բայց չվախենաս հանկարծ, հանգիստ տուն արի: Ուզում եմ մեկ անգամ գրկել քեզ:
– Քիչ է մնացել, հեռագիր մի՛ տուր: Կգամ էլի՛:
Հաջորդ օրը հեռագիրն ստացա: «Չի համբերել, իր ասածն արեց»,- մտածեցի: Սիրտս դողում էր, բայց ինձ հանգստացնում էի՝ հիշելով հորս խոսքերը: Տաքսին մոտեցավ մեր տանը: Պատուհանները բաց էին, բակում ամբոխ էր հավաքված: Ինձ հետ հեռախոսով խոսելուց հետո ինֆարկտ էր տարել…
Էլ բաժնի վարիչի «պոչից կախված» չէր վազվզում Հարութը: Ամեն օր արևածաղկի սերմերով բեռնված էր գալիս: Բոլորին բաժանում է: Միայն Անյուտային չի տալիս: Նրանց ներքին համակրանքը իրար հանդեպ միշտ քողարկվում էր կսմիթներով:
– Հարո՛ւթ, ինձ էլ տո՛ւր:
– Քեզի չի հասնի:
– Բայց ինչի՞:
– Պարտավոր չեմ հարցերիդ պատասխանել:
– Լա՜վ, մի քի՜չ:
Փորձում եմ իմ բաժնից մի քիչ Անյուտային տալ:
– Չտա՛ս հանկարծ, տվեցիր, հետդ չեմ խոսա:
Հետո գնում է ամենահեռու տպագրական մեքենայի վրա ընդամենը երեք հատիկ է դնում:
– Արի՛, վերցրո՛ւ: Կտեսնիմ՝ շա՜տ կուզես:
– Չեմ ուզե, ցիգա՛ն, մի՛ տուր, պետք չէ:
– Լա՜վ էլ պետք է, տվող չկա:
Անյուտան խռով տեսքով լուռ աշխատում է: Հարութն աչքը չի կտրում նրանից: Մոտենում է, արևածաղկի սերմեր է լցնում Անյուտայի աշխատասեղանին.
– Ա՛ն, կուլակի՛ թոռ, քեզի օր խելոք պահես, ամեն ինչ կստանաս: Տածիկիդ ըսա, թող պադվալից մեշոկներով փողը մեկ-մեկ արևին փռե: Ափսոս է՝ կնմշի:
– Մենք կուլակ չենք:
– Հըմի կուլակ չեն ըսե, հըմի հարուստ կըսեն: Ձեր տուն բըդի գամ՝ հատուկ տածիկիդ հետ ծանոթանալու: Չես պատկերացնե՝ ինչըղ կերազեմ էդ օրվան:
Հարութի երազանքն իրականացնելու համար Անյուտայի համաձայնությունն էր պետք և նվիրված ընկերների աջակցությունը:
– Ախպե՜րս, քո խաթերդ՝ ես էլ գուկամ հետներդ, օր ամեն ինչ ուրախ անցնի,- միջամտում է Գառնիկը:
– Մամայիս ըսել եմ՝ յոթ աշխատանքային ընկերներով ենք գալու:
– Հա՛ էլի. չորս աղջիկներդ, ես, Գոռը, Հարութը: Բայց մե բանըմ չեմ հասկնա: Քեզի՞ ընչի հյուրերի հետ կխառնես: Օր աթոռներն ու ափսեները համընկնի՞ն: Հա՛, թե չէ Անյուտային սեղանի մոտ տեղ չեն տա: Կեսըս Գոռի ավտոն կնստինք, կեսըս՝ Հարութի «քսանչորսը»: Հարո՛ւթ, ավտոների վրա բեր արջուկ ու կուկլա դնենք:
– Չէ՛, խնամախոս չենք էրթա: Մենակ գուզեմ Անյուտայի տածիկին տեսնիմ:
Արմիկն ու Նարինեն այս տարի են ավարտել դպրոցը: Բուհական քննություններից կես միավորով դուրս են մնացել: Մեզ հետ աշխատում են, որ հաջորդ տարի նորից կարողանան մասնակցել քննությունների: Նոյեմբեր ամիսն է: Նարինեին նշան են դրել: Արմիկի հարսանիքը դեկտեմբերի երեքին է: Հրավիրված ենք: Բայց հակառակ է: Հենց այս օրը շաբաթօրյակ է լինելու: Տոնական հագնվիր, զարդարվիր և տպարանում փոշոտվիր, որ ժամը տասներկուսին հարսանիքի մասնակցես: Շատ դժգոհ-դժգոհ ներկայացանք: Բայց տղաները այդ հարցը կարգավորել էին: Հինգ ռուբլի էին տվել հավաքարարին, որն էլ մեծ ուրախությամբ մաքրել էր տարածքը: Բայց ես հիմա այդ մասին չեմ մտածում:
– Ինչի՞ մասին ես մտածում:
– Կես միավորի: Չնչին է երևում չէ՞: Ի՞նչ է որ, նույնիսկ թիվ չի համարվում: Բայց այդ կես միավորով Արմիկն ու Նարինեն, երկու դասընկերուհիներ, զրկվեցին Երևանում ուսանելու իրավունքից: Հանձնաժողովի միտո՞ւմ էր, թե՞ ճակատագիր: Վերադարձան: Երկուսն էլ՝ ժպտադեմ, նորաբաց ու թովիչ ծաղիկների պես, անմեղ, ընդամենը տասնյոթ տարեկան: Չիմացանք՝ երկնային վարագույրը որտե՛ղ իջավ մեր միջև, որ վերջինը համարվեց: Նրանց ուղևորությունը շարունակելու իրավունք չտրվեց: Այլ…
Լալան թողնում է աշխատանքը, վերցնում է սրբիչը ու պատուհանին կիտված խոշոր-անթիվ ճանճերն է քշում: Մեր զարմացած հայացքներին պատասխանում է.
– Գիտե՞ք՝ ինչքան վատ նշան է:
Ձկներն ակվարիումից դուրս են նետվում, թութակները՝ վանդակներից:
– Գիտե՞ք՝ ինչքան վատ նշան է:
Շների ոհմակներն անվերջ ոռնում են գիշերներին: Առնետները վխտում են ամենուր: Բոլորը վատ երազներ են տեսնում:
– Գիտե՞ք՝ ինչքան վատ նշան է:
Սահմանագիծն արված է. կյանքի ու մահի սահմանագիծը: Ամենքն անտեսում են վատ կանխազգացումներն ու առօրյա հոգսերով են: Րոպեն դառնում է ճակատագրական և՝ դաժա՜ն-դաժա՜ն…
Գնացքները դուրս են նետվում ռելսերից…
Խաթարվում է ժամանակը… Փայտե ձողիկով խառնված մրջնաբույն է հիշեցնում քաղաքը: Անտես վարագույրեր են իջնում երկնքից: Մահվան հրեշտակների զորախումբն իսկ ապշահար է մնում կատարվածից: Կանգառը դատարկվում է, ամայանում: Կայարանում հանգչում են լույսերը բոլոր: Ուղևորներն հեռանում են տարբեր ճանապարհներով:
Գավաթների ներսի պատերին սուրճը չորացել է: Պատկերներն այլ ձևեր են ստանում:
Հուշերն աննկատելի հեռանում են ինձանից: Մենակ եմ մնում: Եվ վառում են լույսերը կայարանի: Լույս է: Ոնց էլ չլինի՝ կնկատեն հեռվից ու երևի կվերադառնան իմ ուղեկիցներից շատերը: Թե չէ՝ ո՞ւմ են պետք կայարանները ամայի…
