Նորայր ԱԴԱԼՅԱՆ/ ԱՆԿԱԽՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆ

Բազ­մա­լեզվ­յան բա­ռա­րան­նե­րում, նաև՝ հա­յե­րեն, ըն­տիր բա­ռի­մաստ­ներ կան, ո­րոն­ցից մեկն էլ «ան­կա­խութ­յունն» է, ո­րը հա­րա­բե­րում է ընդ­հա­նուր մարդ­կութ­յան և­ որ­ևէ ժո­ղովր­դի մտա­ծո­ղութ­յանն ու հո­գե­կերտ­ված­քին։ Ի տար­բե­րութ­յուն շատ բա­ռե­րի՝ ան­կա­խութ­յու­նը հան­րութ­յան կող­մից գի­տակց­վող զգա­ցո­ղութ­յուն է և տար­բեր ու տա­րաբ­նույթ ձևե­րով գա­լիս է հիշ­վող և­ ան­հի­շե­լի ժա­մա­նակ­նե­րից։ Այն ե­րե­սուն տա­րե­կան չէ, ինչ­պես կար­ծում ենք ներ­կա հա­յերս, հեն­վե­լով ո­րոշ քա­ղա­քա­կան սահ­մա­նում­նե­րի վրա, հին է և միշտ նոր, շա­րու­նա­կութ­յուն է և­ ոչ սկիզբ։ Ես չգի­տեմ, թե քա­րե­դար­յան մարդն ու­նե՞ր ան­կա­խութ­յան ե­րա­զանք. կար­ծում եմ՝ ո՛չ, խուլ ու կույր էր դրա հան­դեպ, ո­րով­հետև ան­կա­խութ­յան անհ­րա­ժեշ­տութ­յու­նը զգում են մի ո­րո­շա­կի մտազն­նա­կան մա­կար­դակ ու­նե­ցող մար­դիկ։ Ու­րիշ­ներ, ինչ­պես մեր եր­կու հար­ևան­նե­րը, ո­րոնց «դեմ­քե­րը բութ են այն­պես, կար­ծես տաշ­ված են տա­պա­րով», ի վի­ճա­կի են ա­նե­լու լոկ մեկ բան՝ ցե­ղաս­պա­նութ­յուն, ոչ ա­վե­լին, որ քա­րե դա­րից ա­ռաջ էլ գո­յութ­յուն ու­ներ՝ մար­դա­կե­րութ­յան ու մար­դաս­պա­նութ­յան գոր­ծի­քա­կազ­մով։ Սի­րենք մեր այս 30-ամ­յա ան­կա­խութ­յու­նը՝ մի ոս­կե­զօծ օ­ղա­կը հա­յե­րիս եր­կա­րամ­յա ազ­գա­յին մա­քա­ռում­նե­րում, որ չա­փա­զանց բարդ, հա­լա­ծա­կան, ան­վերջ մեռ­նող ու հառ­նող եր­ևույթ ե­ղավ։ Քիչ է ա­սել՝ սի­րենք, այն ծաղ­կեց­նենք ու բո­լոր մի­ջոց­նե­րով պահ­պա­նենք նաև գա­լիք օ­րե­րի հա­մար։ Սա շատ դժվար աշ­խա­տանք է, մա­նա­վանդ ներ­կա­յումս, երբ այս­պի­սի հա­ր­ևան­ներ ու­նենք և ն­րանց կնքա­հայ­րը, որ մեր դա­րա­վոր կեղծ «բա­րե­կամն» է, մեր հայ­րե­նի աշ­խար­հագ­րութ­յամբ թա­լան­չին, տե­սեք՝ ինչ­պես ան­ցած դա­րասկզ­բին մեր եր­կի­րը կտոր-կտոր նվի­րեց սրան ու նրան, շագ­րե­նի կաշ­վի պես փոք­րաց­նե­լով, հե­տա­գա­յում էլ գո­ղա­ցավ ան­բավ «գույք պարտ­քի դի­մաց», փոր­ձե­լով ի­րա­գոր­ծել ռու­սա-թուր­քա­կան ա­հա­վոր ծրա­գիր՝ «ո՛չ ան­կախ Հա­յաս­տան, միայն իր կրնկի տակ գտնվող Հա­յաս­տան, ա­ռանց հա­յե­րի»։ Տե­ղիս իշ­խա­նա­վոր­ներն էլ, նո­րըն­ծա վա­սակ­նե­րը, սե­փա­կան շահ ու փառք հե­տապն­դե­լով, ստրկամ­տո­րեն հա­մա­գոր­ծակ­ցե­ցին նրա հետ, որ, ինչ­պես հոկ­տեմ­բե­րի 27-ը, ցնցեց մեր պե­տա­կա­նութ­յունն ու ան­կա­խութ­յու­նը, չա­սա­ցին նրան՝ մե՞նք ենք քեզ պարտք, թե՞ դու՝ մեզ, դու ես մեզ պարտք ու պար­տա­կան քո հան­դեպ մեր դա­րա­վոր հա­վա­տար­մութ­յան դի­մաց։ Հի­մա, Ցար­ևի՛չ, խոր­տակ­վե­լու վրա ես, ցան­կա­նում ես քեզ հետ մեզ և՞ս տա­նել։ Ռուս մեծ և հոգ­ևոր ժո­ղովր­դին չեմ ա­սում, քեզ եմ ա­սում՝ ազ­նիվ չես, գո­նե մեկ ան­գամ ազ­նիվ ե­ղիր։
Հի­րա­վի, ան­կա­խութ­յան գո­յա­պահ­պա­նութ­յու­նը ա­մե­նօր­յա աշ­խա­տանք է պա­հան­ջում։ «Չ­կա­մե­նանք շքեղ շեն­քե­րի հայ­րե­նիք դարձ­նենք մեր հայ­րե­նի­քը, հո­գու և մտ­քի հպար­տութ­յամբ ճո­խաց­նենք նրան»,-­ ա­սաց Վա­հան Տեր­յա­նը։ Այ­սօր էլ՝ 100 տա­րի հե­տո լսենք նրան։ Բա­րո­յա­կա­նա­նանք։ Ոչ թե ա­կա­դե­միա­կան, այլ բա­րո­յա­կա­նութ­յան քա­ղաք կա­ռու­ցենք։ Մեր ան­կա­խութ­յան սևա­հո­ղը ե­ղան ու մնում են բա­րո­յա­կան ար­ժեք­նե­րը՝ մայ­րե­նի լե­զուն, ճշմա­րիտ պատ­մագ­րութ­յու­նը, հոգ­ևոր գրա­կա­նութ­յունն ու ար­վեստ­նե­րը, ո­րոնք մեզ ան­կախ պա­հե­ցին նաև ոչ ան­կախ ժա­մա­նակ­նե­րում։ Մի Մաշ­տոց ու Նա­րե­կա­ցի, մի Րաֆ­ֆի ու Թու­ման­յան, մի Չա­րենց, Վա­րու­ժան, Կոս­տան Զար­յան ու Պա­րույր Ս­ևակ մեր ան­կա­խութ­յան բե­տո­նե հիմքն են։
Հար­գե­լի՛ «Գ­րա­կան թերթ», հի­մա մտա­հոգ խոսքս կա­վար­տեմ մեր ան­կա­խութ­յան տո­նի շրջա­նա­կում։ Ան­կա­խութ­յու­նը գա­լիս է Ա­զա­տութ­յու­նից հե­տո և ոչ նրա­նից ա­ռաջ։ Ե­թե ա­զատ չես, ի­զուր մի՛ մտա­ծիր ան­կա­խութ­յան մա­սին։ Միայն ա­զատ մարդն ու ժո­ղո­վուր­դը կա­րող են ան­կախ լի­նել։ Ա­զա­տութ­յունն է ան­կա­խութ­յան հայ­րը։ Հին հռո­մեա­ցի Ս­պար­տա­կու­սը աշ­խար­հում ա­ռա­ջինն էր, որ ղե­կա­վա­րեց ստրուկ­նե­րի ա­զա­տագ­րա­կան պայ­քա­րը ստրկա­տի­րա­կան Հ­ռո­մի դեմ և­ ա­հեղ հա­կա­մար­տում նա­հա­տակ ե­ղավ իբրև ա­զատ հո­գի։ Նա ա­զա­տութ­յան հա­մա­մարդ­կա­յին խորհր­դա­նիշ է, որ չի մե­ռել և­ այ­սօր էլ շա­րու­նա­կում է ապ­րել ու մեզ հոր­դո­րել՝ ա­զատ ե­ղիր, ե­թե ու­զում ես լի­նել նաև ան­կախ։ «­Պի­տի գո­ռամ, պիտ կրկնեմ // Ան­դա­դար, ա­զա­տութ­յո՜ւն»,- մութ ժա­մա­նակ­նե­րում գո­ռաց ու կրկնեց Մի­քա­յել Նալ­բանդ­յան հա­յոր­դին՝ մեր ժո­ղովր­դի ա­զա­տութ­յան աս­պե­տը։
Մեր ան­կա­խութ­յու­նը պայ­մա­նա­վոր­ված է նաև ա­զա­տութ­յամբ, հետ­ևա­բար՝ այս եր­կու մեծ եր­ևույթ­նե­րը դարձ­նենք միաս­նա­կան պայ­քա­րի դաշտ, որ բաց­վեն ա­վե­լի լու­սա­վոր ա­ռա­վոտ­ներ։ Հա­վա­տում եմ՝ ա­պա­գա կա։ Կցր­վեն սև-­մութ ամ­պերն ու հո­րի­զո­նի թանձր մշուշ­նե­րը։ Ապ­րե­լու ենք և նաև շա­տա­նանք։ Նոր ա­ռա­վոտ կլի­նի, «Ա­րա­րատ­յան դաշ­տի լու­սա­պայ­ծառ ա­ռա­վոտ­նե­րից մե­կը»։