ԳՐՈՂԻ ԵՎ ԳՐՔԻ ՄԱՍԻՆ/ Ռուզան ԱՍԱՏՐՅԱՆ

Լ­ևոն Բլ­բուլ­յա­նը նման չէ այն շռնդա­լից պոետ­նե­րին, ո­րոնք ա­վե­լի շատ թմբկա­հա­րում են ի­րենց, քան բա­նաս­տեղ­ծութ­յան ար­ժե­քը: Նա լուռ ու հան­գիստ գնում է իր պոե­զիա­յի ետ­ևից, կա­տա­րե­լով ի վե­րուստ տրվա­ծի հրա­մա­յա­կա­նը՝ սրբագ­րե­լով ու գե­ղեց­կաց­նե­լով այն աշ­խար­հը, որն ի­րենն է հա­մա­րում: Բա­րութ­յու­նը ա­մեն­քին է տրված, սա­կայն վայ­րի­վե­րո  փոր­ձութ­յուն­նե­րի մեջ ոչ բո­լորն են կա­րո­ղա­նում այն ա­նա­ղարտ պա­հել: Բլ­բուլ­յա­նի բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­նե­րում, հրա­պա­րա­կագ­րութ­յուն­նե­րում, հար­ցազ­րույց­նե­րում ու թարգ­մա­նութ­յուն­նե­րում խոս­քի ա­կուն­քի տե­րը Լ­ևո­նի ան­դա­վա­ճան ժպիտն է: Այ­սօր անդ­րա­դառ­նա­լու եմ նրա հեր­թա­կան գրքին, որ­տեղ ամ­փոփ­ված են հե­ղի­նա­կի աշ­խա­տան­քա­յին տա­րի­նե­րի կար­ևոր ան­ձինք և­ ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րը, հար­ցազ­րույց­ներն ու կար­ծիք­նե­րը, որ­տեղ  միշտ նույն հար­թա­կի վրա կա­րե­լի է գտնել  գրո­ղի քա­ղա­քա­ցիութ­յան պա­տաս­խա­նատ­վութ­յու­նը իր ըն­թեր­ցո­ղի ա­ռաջ: Գ­րի հան­դեպ հայ ժո­ղովր­դի սե­րը գի­տակ­ցա­կան է, ո­րի բազ­մա­թիվ վկա­յութ­յուն­նե­րից ա­ռա­վե­լա­գույն­նե­րը մեր աշ­խար­հա­ճա­նաչ Մա­տե­նա­դա­րանն է և Վե­նե­տի­կի Մ­խի­թար­յան Միա­բա­նութ­յան  հա­րուստ գրա­դա­րա­նը: Բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րը պար­տադ­րա­բար ձեռ­նադ­րել են ի­րենց քեր­թող­նե­րին, ո­րոնց վստահ­վել է ապ­րե­լու մշա­կույ­թը որ­պես ազ­գա­յին ժա­ռան­գութ­յուն սե­րունդ­նե­րին փո­խան­ցե­լու խնդի­րը: Այդ կա­պը չկտրվե­լու հա­մար, ազ­գի յու­րա­քանչ­յուր գրող պարտք ու­նի այդ մա­սունք­նե­րը փո­խան­ցե­լու՝ հա­ջոր­դիվ շա­րու­նակ­վե­լու հա­վա­տով: Սա է մեր ազ­գա­յին դի­մադ­րութ­յան այն հզոր ու­ժը, ո­րը մեզ հասց­րել է 21-րդ դար: Հենց այս կար­ևոր խնդրի գի­տակ­ցումն է, որ բա­նաս­տեղծ, թարգ­մա­նիչ, հրա­պա­րա­կա­խոս Լ­ևոն Բլ­բուլ­յա­նին, որն ի մի բե­րե­լով կես­դար­յա ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան աշ­խա­տան­քի իր հան­դի­պում­ներն ու հար­ցազ­րույց­նե­րը, այն հա­մախմ­բել է մեկ ծա­վա­լուն  «­Խոսք ու զրույց» գրքով, ո­րը և ըն­թեր­ցե­լուց հե­տո, ո­րո­շե­ցի ար­ձա­գան­քել՝ բա­նաս­տեղծ  գրչըն­կե­րոջս դեմ­քին իր մշտա­շող ժպի­տը պահ­պա­նե­լու ակն­կա­լի­քով: Ա­յո՛, նույ­նիսկ այդ­պես, ո­րով­հետև 90-ա­կան­նե­րից հե­տո, հա­տուկ թե ան­խո­հե­մա­բար, գրողն ու գիր­քը ար­ժեզրկ­վե­ցին, փակ­վե­ցին բազ­մա­թիվ գրա­դա­րան­ներ, գրքե­րը փռվե­ցին մայ­թե­րին, իսկ անձ­նա­կան գրա­դա­րան­նե­րը վա­ճառ­վե­ցին որ­պես  թղթի հումք…
Գիր­քը սրբութ­յուն է գրո­ղի հա­մար, և լի­նե­լով գրչի զին­վոր, Լ­ևոն Բլ­բուլ­յա­նը ծաղ­կա­քաղ է ա­րել իր ժա­մա­նա­կի ոս­կե փա­ղան­գից, նրանց հաս­տա­տուն ի­մաստ­նութ­յան մի­ջո­ցով երկ­րի սե­րը փո­խան­ցե­լու սե­րունդ­նե­րին, այն խո­րին հա­վա­տով, որ վաղ թե ուշ այս սմարտ­ֆոն­նե­րը կձանձ­րաց­նեն նոր սերն­դին, հրա­ժար­վե­լով նրանց «ու­ղեղ­նե­րը լվա­նա­լու» պա­տաս­խա­նատ­վութ­յու­նից… Բլ­բուլ­յա­նի ապ­րած տա­րի­նե­րի բեր­քա­հա­վա­քի մաս­նա­կից­նե­րը ար­դա­րութ­յան բա­նա­խոս­ներ են, տա­ղան­դա­վոր ան­հա­տա­կա­նութ­յուն­ներ, ո­րոնք նաև իմ ժա­մա­նա­կա­կից­ներն են ե­ղել, և, ցա­վոք, նրան­ցից շա­տե­րը մեր կող­քին չեն: Ար­ձա­կա­գիր, դրա­մա­տուրգ, հրա­պա­րա­կա­խոս Պերճ Զեյ­թունց­յան, ՀԽՍՀ ժո­ղովր­դա­կան ար­տիս­տու­հի Հ­րա­չու­հի Ջի­նան­յան, ՀԽՍՀ և ԽՍՀՄ ժո­ղովր­դա­կան նկա­րիչ, ա­կա­դե­մի­կոս Նի­կո­ղա­յոս Նի­կո­ղոս­յան, հո­գե­բա­նա­կան գի­տութ­յուն­նե­րի դոկ­տոր, ֆրան­սա­հայ Հիլ­դա Գալ­ֆա­յան, ՀԳՄ նա­խա­գահ Լ­ևոն Ա­նան­յան, Մ­շա­կույ­թի վաս­տա­կա­վոր գոր­ծիչ, կոմ­պո­զի­տոր Ռո­բերտ Ա­միր­խան­յան, բա­նաս­տեղծ Հ­րաչ­յա Սա­րու­խան և բա­զում շնոր­հա­լի­ներ ի­րենց պատ­վա­վոր տեղն են գտել գրքում: Ա­հա թե ինչ է պա­տաս­խա­նել  հե­ղի­նա­կին սիր­ված գրո­ղը՝ Պերճ Զեյ­թունց­յա­նը. «Իմ տա­րի­քը թույլ է տա­լիս ինձ ա­սե­լու, որ երբ նժա­րին եմ դնում իմ ա­րած­ներն ու չա­րած­նե­րը, զգում եմ, որ գրա­կա­նութ­յան հա­մար չա­րած­ներն ա­վե­լի շատ են…»: Թ­վում է, թե Հա­յաս­տա­նի մշա­կույ­թի նախ­կին նա­խա­րա­րը, բազ­մա­թիվ պատ­մա­կան, դրա­մա­տի­կա­կան գոր­ծե­րի հե­ղի­նա­կը, սիր­ված գրողն ու ար­ժա­նա­վոր քա­ղա­քա­ցին, տասն­յակ պարգև­նե­րի ար­ժա­նա­ցած գրո­ղը նման հա­մես­տութ­յամբ կա­րող էր չխո­սել, բայց գրա­կա­նութ­յու­նը ազ­գի հարս­տութ­յունն է, և այդ­քան մեծ վաս­տա­կից հե­տո էլ, նա դեռ քիչ է հա­մա­րում իր ա­րած գոր­ծե­րը: Հա­մես­տութ­յու­նը օ­րի­նա­վոր բար­քի ի­մաստն է, նաև՝ գրո­ղի  և քա­ղա­քա­ցու կո­չու­մը, ին­չից խու­սա­փում են այ­սօր շա­տե­րը, հա­մա­րե­լով, որ մի եր­կու գիրք գրե­լով ար­դեն կա­տա­րել են ի­րենց «մի­սիան»: «­Խոսք ու զրույց» գրքում կհան­դի­պեք Ար­ցա­խի տա­ռապ­յալ բա­նաս­տեղ­ծին՝ Բոգ­դան Ջան­յա­նին, ով վեց տա­րի, որ­պես Ար­ցա­խի ա­զա­տագ­րութ­յան  հա­մար պայ­քա­րող բա­նաս­տեղծ, ճգնել է փշա­լա­րե­րի ետ­ևում,  ա­զա­տագր­վե­լուց հե­տո տե­ղա­փոխ­վել է Հա­յաս­տան և ե­րա­զել Ար­ցա­խը Հա­յաս­տա­նին վե­րա­միա­վո­րե­լու մա­սին: Թե ին­չեր ե­ղան իր մա­հից հե­տո… Ա­վա՜ղ, մա­հեր կան, որ փրկում են մարդ­կանց ծանր  տա­ռա­պանք­նե­րից:
Պատ­մա­բան, հու­շար­ձա­նա­գետ  Ար­գամ Այ­վազ­յա­նը խո­րին ցա­վով անդ­րա­դառ­նում է հայ­կա­կան հու­շար­ձան­նե­րի ոչն­չաց­ման, այլ ազ­գե­րի կող­մից առևանգ­ման, մո­ռա­ցութ­յան են­թարկ­վե­լու վտան­գին. անհ­րա­ժեշտ է ազ­գո­վի այդ չա­րա­գոր­ծութ­յան դեմն առ­նել… Այս­տեղ պետք է ա­սեմ՝ լույս իջ­նի գե­րեզ­մա­նիդ, հու­շար­ձա­նա­գետ Սամ­վել Կա­րա­պետ­յան, ափ­սոս, հա­զար ափ­սոս, չհասց­րե­ցիր  թվագ­րել աշ­խար­հով մեկ սփռված հայ­կա­կան հու­շար­ձան­նե­րը: Չ­գի­տեմ՝ պա­տա­հա­կա՞ն, թե՞ պար­տադ­րա­բար են ազ­գա­յին մտա­ծող­նե­րը վա­ղա­ժամ հե­ռա­նում կյան­քից, հույս ու­նե­նանք, որ պե­ղող­նե­րը եր­ևի մի օր կբա­ցա­հայ­տեն… Այ­վազ­յա­նը  հայ հա­սա­րա­կութ­յան ու­շադ­րութ­յունն է հրա­վի­րում ազ­գի մշա­կու­թա­յին ժա­ռան­գութ­յան պաշտ­պա­նութ­յան խնդիր­նե­րին: Մեր աչ­քե­րի ա­ռաջ ադր­բե­ջան­ցի­նե­րը ոչ միայն առ­ևան­գում են մեր հու­շար­ձան­ներն ու ոչն­չաց­նում հայ­կա­կան հետ­քե­րը ի­րենց բռնա­գ­րա­ված տա­րածք­նե­րից, այլև սկսել են հա­յոց խաչ­քա­րե­րը դարձ­նել ի­րենց կեն­սագ­րութ­յան մաս, «ադր­բե­ջա­նա­կան մշա­կույթ»: Եվ այս ա­մե­նը մեր ան­պա­տաս­խա­նատ­վութ­յան ու ան­հե­ռա­տե­սութ­յան, ազ­գա­յին մտա­ծո­ղութ­յու­նից հե­ռու լի­նե­լու արդ­յուն­քում: Այս­տեղ տե­ղին է մեջ բե­րել նաև Լ­ևոն Բլ­բուլ­յա­նի հետ ար­ված հար­ցազ­րուց­նե­րից մե­կում լրագ­րո­ղին տրված նրա պա­տաս­խա­նը. «Ն­րանք, ով­քեր ուղ­ղոր­դում են մշա­կու­թա­յին կյան­քը, ով­քեր հու­շում են ա­ռաջ­նա­հեր­թութ­յուն­ներ, պոե­զիա չու­նեն ի­րենց հո­գում»: Միան­գա­մայն ճշմար­տութ­յուն է: Այս և հա­սա­րա­կութ­յանն ու ազ­գին մտա­հո­գող շատ հար­ցեր են ընդգրկ­ված գրքում, որ­տեղ պա­տաս­խան­նե­րի տո­ղա­տա­կե­րում կա­րե­լի է պե­ղել ցան­կա­ցած հար­ցի պա­տաս­խան, ո­րո­նողն է գտնում ան­շուշտ: Գիր­քը բաղ­կա­ցած է հինգ բաժ­նից՝ Հին ու նոր հան­դի­պում­ներ, Օր­վա թե­մա­նե­րով, Ժ­պիտ­ներ հե­ռու ու մոտ, Գ­րա­կան բա­րե­կա­մութ­յուն, Ինձ մո­տե­նա­լով ու հե­ռա­նա­լով, Հոգ­ևոր կա­մուրջ­ներ, ո­րոնք ըն­թեր­ցո­ղին անց­կաց­նում են եր­կու ժա­մա­նա­կի մի­ջով՝ ա­պա­գան ա­վե­լի տե­սա­նե­լի դարձ­նե­լու հա­սու­նութ­յամբ: Այս գիր­քը գե­ղար­վես­տա­կան գրա­կա­նութ­յուն չէ, ե­րաժշ­տութ­յան նուրբ հնչյուն­նե­րով օծ­ված իր պոե­զիան չէ, ի դեպ՝  հար­յու­րա­վոր եր­գեր կան Լ­ևոն Բլ­բուլ­յա­նի տո­ղե­րով գրված, բա­ցա­ռիկ է, եր­գը քնքշութ­յուն է սի­րում… «­Խոսք ու զրույց» ժո­ղո­վա­ծուն գրո­ղի շա­րու­նակ­վող կյանքն է, նրա ան­մար հի­շո­ղութ­յուն­նե­րը, հա­սու­նութ­յու­նը, մարդ­կանց հան­դեպ ու­նե­ցած ան­շա­հախն­դիր սե­րը, այս­տեղ բա­նաս­տեղծ քա­ղա­քա­ցին է՝ իր գնա­հատ­ված վաս­տա­կով: Շ­նոր­հա­վո­րում եմ նոր գրքի ծնուն­դը, ա­մեն գիրք իր ըն­թեր­ցողն ու­նի, ա­մեն գրող՝ իր հա­մա­կիր­նե­րը, ազգն է­ներ­գիա է ստա­նում խոս­քի ու­ժից, իսկ գրո­ղը՝ ազ­գից, եր­կու­սի Հայ­րե­նի­քը մեկն է՝ Հա­յաս­տա­նը, ա­մեն ինչ պետք է ա­նել, որ նա զո­րեղ մնա… Թե­կուզ բա­նաս­տեղ­ծա­կան մեկ տո­ղով:
Գր­քե­րը կեն­դա­նի հու­շար­ձան­ներ են դառ­նում, ե­թե նրանց խոր­քում ար­թուն է ժա­մա­նա­կի հզոր մտա­ծող­նե­րի միտ­քը: Լ­սե­լու և կար­դա­լու կա­րո­ղութ­յու­նը հայն ի­րա­վունք չու­նի մո­ռա­նա­լու: