ՄԵԾԱՐԺԵՔ ՎԵՊ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՈՒ ՀԱՅԵՐԻ ՄԱՍԻՆ/ Աե­լի­տա ԴՈԼՈՒԽԱՆՅԱՆ

Տա­ղան­դա­վոր թարգ­մա­նիչ և սեր­բա­գետ Բաբ­կեն Սի­մոն­յա­նը հայ-սեր­բա­կան գրա­կան կա­պե­րի ինք­նաս­տեղծ գրա­դա­րա­նը հարս­տաց­րեց նոր ու­շագ­րավ հա­տո­րով: Օ­րերս լույս տե­սավ Սեր­բիա­յի ար­ժա­նա­վոր դուստր, հրա­տա­րա­կիչ, լեզ­վա­բան, հրա­պա­րա­կա­խոս, գրող Վես­նա Պե­շի­չի վե­պը, ո­րը կոչ­վում է «­Կո­չիր ինձ Գա­րուն»: Խո­րագ­րի տակ կար­դում ենք՝ «­Վեպ Հա­յաս­տա­նի և հա­յե­րի մա­սին»:
Վես­նա Պե­շի­չը Բելգ­րա­դի «­Պե­շիչ և­ որ­դի­ներ» հրա­տա­րակ­չութ­յան հիմ­նա­դիր տնօ­րենն է: Հենց նրա նա­խա­ձեռ­նութ­յամբ Մով­սես Խո­րե­նա­ցու «­Հա­յոց պատ­մութ­յուն» հան­ճա­րեղ եր­կը թարգ­ման­վեց և հ­րա­տա­րակ­վեց սեր­բե­րեն 2020-ի դեկ­տեմ­բե­րին: Այդ հմա­յիչ ու տա­ղան­դա­վոր կի­նը մեծ ե­ռան­դով շրջում է ողջ աշ­խար­հում, լի­նում տար­բեր քա­ղա­քակր­թութ­յուն ներ­կա­յաց­նող երկր­նե­րում: Նա քա­ջա­գի­տակ է, ու­նի սե­փա­կան ա­սե­լի­քը՝ ուղղ­ված ոչ միայն իր հա­մար պաշ­տե­լի հայ­րե­նի­քի՝ Սեր­բիա­յի այ­սօր­վա մարդ­կանց, այլև հղված հա­մայն մարդ­կութ­յա­նը: Սա պա­տա­հա­կան չէ: Ն­րա հայ­րը՝ Ռա­դի­վո­յե Պե­շի­չը, մի­ջազ­գա­յին ճա­նա­չում ու­նե­ցող հնա­գետ լեզ­վա­բան է: Նա Մի­լա­նի հա­մալ­սա­րա­նի պրո­ֆե­սոր էր, էտ­րուս­կե­րե­նի ու սանսկ­րի­տի ճա­նաչ­ված մաս­նա­գետ: Հենց նա էլ հու­շել է Վես­նա­յին ան­պայ­ման սեր­բե­րեն թարգ­մա­նել տալ ու հրա­տա­րա­կել հայ Պատ­մա­հոր եր­կը, ո­րի մի­ջազ­գա­յին ար­ժե­քը և հա­մա­մարդ­կա­յին նշա­նա­կութ­յունն ան­հեր­քե­լի են:
Ա­հա Վես­նան, ո­րը խո­րա­ցել է Խո­րե­նա­ցու գլուխ­գոր­ծո­ցի՝ Հա­յաս­տա­նի պատ­մա­կան անց­յա­լը ներ­կա­յաց­նող ի­րա­դար­ձութ­յուն­նե­րի մեջ, 2021-ի հու­նի­սին գա­լիս է Հա­յաս­տան, երբ մեր երկ­րում և­ ա­մե­նուր քո­վի­դի հա­մա­վա­րա­կը դեռ մո­լեգ­նում էր. խի­զախ սեր­բու­հին ո­րո­շել էր, որ պետք է տես­նի Խո­րե­նա­ցու Հա­յաս­տա­նը:
Խիստ տպա­վոր­ված եմ Վես­նա Պե­շի­չի այն մեկ­նա­բա­նութ­յուն­նե­րով, ո­րոնք նա ներ­կա­յաց­րեց ՀՀ ԳԱԱ Պատ­մութ­յան ինս­տի­տու­տում կա­յա­ցած՝ Պատ­մա­հոր եր­կի սեր­բե­րեն թարգ­մա­նութ­յան շնոր­հան­դե­սի ժա­մա­նակ, ո­րը կազ­մա­կեր­պել էր ինս­տի­տու­տի տնօ­րեն, ա­կա­դե­մի­կոս Ա­շոտ Մել­քոն­յա­նը: «Խո­րե­նա­ցու պատ­մութ­յան ա­սե­լի­քը խիստ ար­դիա­կան է և­ աս­ված է հենց այ­սօր­վա ոչ միայն հա­յե­րի, այլև հա­մայն մարդ­կութ­յան հա­մար»,- հա­վաս­տում է Վես­նա Պե­շի­չը: Իր բարձ­րար­ժեք ու ար­տա­սո­վոր գրքում սեր­բու­հին կա­պում է անց­յալն ու ներ­կան: Հենց դրա­նով էլ վեպ-աս­քը ստա­նում է գայ­թակ­ղիչ ձգո­ղութ­յուն ու­նե­ցող ներ­գոր­ծուն ուժ: Հայկ Նա­հա­պե­տից մինչև այ­սօր­վա Հա­յաս­տա­նը: 10-օր­յա ուղ­ևո­րութ­յան ըն­թաց­քում, Բաբ­կեն Սի­մոն­յա­նի հո­գա­տար ա­ջակ­ցութ­յամբ, Պե­շի­չը հասց­նում է տես­նել հնա­րա­վո­րինս ա­ռա­վե­լա­գույ­նը: Նա այ­ցե­լել է և խիստ տպա­վոր­ված է Սեր­գեյ Փա­րա­ջա­նո­վի և Ա­րամ Խա­չատր­յա­նի տուն-թան­գա­րան­նե­րով: Եր­կու վիթ­խա­րի դեմ­քեր հա­մաշ­խար­հա­յին կի­նո­յի ու ե­րաժշ­տութ­յան մեջ: Տես­նե­լով, թե ինչ­պես է Փա­րա­ջա­նովն իր ար­վես­տում՝ կի­նո­յում ու կո­լաժ­նե­րում, կա­պել անց­յալն ու ներ­կան, Վես­նան շեշ­տում է այդ եր­ևույ­թի փի­լի­սո­փա­յա­կան ներ­գոր­ծող էութ­յու­նը: Փա­րա­ջա­նո­վը «­Մո­ռաց­ված նախ­նի­նե­րի ստվեր­նե­րը» ֆիլ­մում օգ­տա­գոր­ծել է սլա­վո­նա­կան հին բար­բա­ռը, իսկ Վես­նան իր հոր գի­տա­կան հե­տա­զո­տութ­յուն­նե­րից գի­տեր, որ սլա­վոն­նե­րը Կի­րի­լից և Մի­թո­դիո­սից հա­զա­րամ­յակ­ներ ա­ռաջ ու­նե­ցել են տա­ռե­րով գիր: Եվ նա ի­րեն ու­ղեկ­ցող Ար­թու­րին ա­սում է. «1990-ա­կան­նե­րի կե­սե­րին ես ա­ռա­ջինն էի Եվ­րո­պա­յում, որ թարգ­մա­նա­բար հրա­տա­րա­կե­ցի «­Վե­լե­սի գիր­քը» սեր­բե­րեն: Հե­տա­գա­յում այն թարգ­ման­վեց աշ­խար­հի սլա­վո­նա­կան և­ այլ լե­զու­նե­րով» (էջ 106): Լի­նե­լով Բալ­կան­յան երկր­նե­րի դուստր՝ միան­գա­մայն հա­մո­զիչ ձևով ի­րեն հա­մա­րում է Մեծն Ա­լեք­սանդր Մա­կե­դո­նա­ցու ազ­գա­կա­նը:
Ներ­կա Հա­յաս­տա­նում, նաև պատ­մա­կան Մեծ Հայ­քում Վես­նա Պե­շիչն իր կող­քին միշտ տես­նում է Մով­սես Խո­րե­նա­ցուն: Պատ­մա­հայրն ու­ղեկ­ցում է սեր­բու­հուն թե՛ Գառ­նիում և թե՛ Ե­դե­սիա քա­ղա­քի քա­րան­ձա­վում:
Պե­շի­չի գիր­քը բաղ­կա­ցած է մե­ծա­քա­նակ ոչ ծա­վա­լուն հատ­ված­նե­րից: «­Գե­ղարդ» հատ­վածն, օ­րի­նակ, ա­վարտ­վում է հետև­յալ խո­րի­մաստ նա­խա­դա­սութ­յուն­նե­րով. «­Ներք­ևում՝ ձախ կող­մում, Գող­գո­թան էր և խաչ­ված Ք­րիս­տո­սը, ո­րին Լոն­գի­նու­սը խո­ցել է գե­ղար­դով: Հի­սուսն ա­րա­մե­րե­նով ա­սաց՝ «­Վերջ»:
Դ­ժոխ­քի խոր­քում սա­տա­նան ա­հա­վոր ա­ղա­ղա­կեց՝ հաս­կա­նա­լով, որ հա­վերժ պարտ­վել է» (էջ 118):
Սա­տա­նա­յին հա­վերժ պարտ­ված տես­նե­լը Վես­նա Պե­շի­չի ե­րա­զանքն է: Նա իս­կա­կան հա­յի նման չի կա­րող մո­ռա­նալ այն ա­հա­վոր ցե­ղաս­պա­նութ­յու­նը, ո­րը թուր­քերն ի­րա­կա­նաց­րին 1915-ին, և­ ո­րի խորհր­դա­նիշ ար­դար վրեժխնդ­րութ­յունն ի­րա­կա­նաց­րել է Սո­ղո­մոն Թեհ­լիր­յա­նը՝ սպա­նե­լով ցե­ղաս­պա­նութ­յան կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րից մե­կին՝ Թա­լեաթ փա­շա­յին:
Գր­քում ա­ռան­ձին տեղ է հատ­կաց­ված Մաշ­տո­ցի ան­վան Մա­տե­նա­դա­րա­նին՝ խո­սուն վեր­նագ­րի տակ՝ «­Վե­րա­դարձ դե­պի ա­պա­գա, կամ մար­դը հի­շո­ղութ­յամբ է ապ­րում»: Այդ հատ­վա­ծում կար­դում ենք. «­Վեր­ջին տա­րի­նե­րին, տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով ու տար­բեր վայ­րե­րում ան­ձամբ եմ հան­դի­պել Խո­րե­նա­ցու հետ: Հի­մա կանգ­նել եմ Մա­տե­նա­դա­րա­նի առջև հառ­նող նրա հսկա հու­շար­ձա­նին դեմ հան­դի­ման և մ­տա­ծում եմ, թե ինչ­պես նա կու­րա­խա­նար, որ հայ ժո­ղո­վուր­դը 1500 տա­րի անց այդ­քան հար­գանք է տա­ծում իր հան­դեպ» (էջ 56-57):
Բ­նա­կա­նա­բար, Պե­շի­չը Մա­տե­նա­դա­րա­նի տնօ­րեն Վա­հան Տեր-Ղ­ևոնդ­յա­նին է հանձ­նում Խո­րե­նա­ցու «Պատ­մութ­յան» սեր­բե­րեն օ­րի­նա­կը: Մա­տե­նա­դա­րա­նի տնօ­րե­նից և ձե­ռագ­րե­րի գան­ձաշ­խար­հը ներ­կա­յաց­նող Աի­դա Չարխչ­յա­նից խիստ տպա­վոր­ված՝ Պե­շի­չը գրում է Ա­նա­նիա Շի­րա­կա­ցու և հայ միջ­նա­դա­րի մյուս մե­ծե­րից ստա­ցած անջն­ջե­լի տպա­վո­րութ­յուն­նե­րի մա­սին:
Գր­քում առ­կա է գե­ղար­վես­տա­կան գրա­կա­նութ­յա­նը հա­տուկ կեր­պա­րա­յին հա­մա­կար­գը, ո­րոնք Պե­շի­չի գրչի շնոր­հիվ դառ­նում են տպա­վո­րիչ: Դ­րանց մեջ կան և՛ մտա­վո­րա­կան­ներ, և՛ շար­քա­յին մար­դիկ: Ն­րան­ցից մեկն է Հա­յաս­տա­նում Սեր­բիա­յի դես­պան, հմա­յիչ ու տար­բեր լե­զու­նե­րի տի­րա­պե­տող Տատ­յա­նա Պա­նա­յո­տո­վիչ-Ց­վետ­կո­վի­չը:
Գր­քում հե­ղի­նա­կի կող­քին շա­րու­նակ երևում է բա­նահ­յու­սա­կան էլֆ Բաբ­կեն Սի­մոն­յա­նը՝ Վես­նա­յի ի­րա­կան ու­ղե­կի­ցը:
Գիրքն ա­վարտ­վում է խո­սուն վեր­ջա­բա­նով, ո­րի հե­ղի­նա­կը սերբ գրող, գրա­կա­նա­գետ Բ­րա­նիս­լա­վա Եվ­տո­վիչն է: Ն­րա վեր­ջա­բա­նը կոչ­վում է «­Հա­յերն ու սեր­բե­րը. հո­գե­հա­րա­զա­տութ­յու­նից ծնված շղթա»: Ա­հա այդ շղթա­յի նոր ոս­կե օ­ղա­կը դառ­նում է Վես­նա Պե­շի­չի վե­պը, ո­րում նա ի­րեն թարգ­մա­նա­բար ներ­կա­յաց­նում է հա­յե­րեն ա­նու­նով՝ Գա­րուն: