Հատված «Ուրոբորոս» վեպից
Ձախ կողմից կրկին սկսեց առաջանալ վիթխարի մի բան, բայց ակնթարթ անց Սանասարը հասկացավ, որ դա նավախելն է՝ մինչև ջրագիծը թաղված հրաբխային ավազի մեջ: Նավն էլ աստիճանաբար իր վիթխարի թափով հայտնվեց Սանասարի աչքերի առջև: Նավի վրա չկային կայմեր ու առագաստներ, կողային թիավար անիվներ, փրկօղակներ, ինչպես որ չկար ընթացային խցիկը, նավակողի ելուստն ու անգամ մեծ խարիսխը, որն իջեցնում են շղթայակապ որձ շան պես, որպեսզի նա մխրճվի սողացող հունի մեջ: Նավաքիթն ավարտվում էր հնագույն ծերունու փայտե գլխով, ընդ որում այդ զանգվածեղ գալեոնային քանդակի խիտ բեղերն ու թավ մորուքը հասնում էին մինչև ֆորշտեվենը: Ընդարձակ տախտակամածը լցոնված էր լայնակի գերաններով, և այդ կոշտ նստարանների վրա, մտրակը ձեռքին հսկիչի հայացքի ներքո, ջլերն էին պատռում սափրագլուխ, մինչև գոտիները մերկ ծովագնացները:
Ծովահենական ռոմով տակառի երկվորյակ տայկո թմբուկի ռիթմիկ որոտալի ձայնի տակ ուժգնորեն շարժելով երկար թիերը՝ նրանք հերկում, մինչև նավակողն էին բարձրացնում ձուղպաշատ, սև ավազը՝ ձաղկելով ու փողփողացնելով նավի կողքերին ամրացված թղթե կռունկները՝ արեգակին հղված աղոթքներով:
Նավախելին մոտիկ, առաջին թիավարի մոտ, միայնակ նավաստին հուսահատ կողքից կողք էր պտտում կրկնակի ղեկանիվի եղջյուրավոր անիվները, փորձելով նավը դուրս բերել նրա բորբոքված երևակայությամբ ծնված օրհասական ինը բալանոց փոթորկից:
– Լո՛յգ, պահիր կենդանիներին,- կարգադրեց Սանասարը:
– Տպռո՛ւ… Կա՛նգ առեք, անբա՛ն անասուններ,- նույն պահին արձագանքեց Լոյգը:
Ու որքան էլ ռնգեղջյուրները, զայրալից թափահարելով գլուխները, ֆռթացնեին՝ մե՛կ քարշ տուր, մե՛կ կանգնիր,- ստիպված էին եղջյուրները խոնարհել և՛ ատելի, և՛ հարգված տիրոջ առաջ:
Այս անգամ, չսպասելով որդու մտահոգ հայացքին կամ ճակատային հարցին, մայրը ձայն տվեց.
– Ավանդություն կա, որ մի ժամանակ այստեղ ծփում էին համաշխարհային օվկիանոսի ալիքները, ու միայն մեր լեռան գագաթն էր երևում անսահման ջրերի մեջ: Սա միակ նավն էր, որ կարողացավ հասնել բաղձալի ցամաքին: Ժամանակ անց ջրերը քաշվեցին, իսկ նավը մնաց՝ տարիների հետ ծածկվելով փոշով, մոխրով ու ավազով: Բայց մենք կարողացանք նրան հողի տակից հանել:
Այդ ընթացքում հսկիչը քայլեց դեպի նավաքիթը, որտեղ բարձրանում էր պղնձե կիսաբոլորակ կամարը, որի մեջտեղից կախված էր նավի զանգը: Բռնելով լեզվակը՝ նա խփեց կեսաժամը:
Ճերմակ գլխակապով թմբկահարը, որ զանգի մոտերքում թակում էր տայկոյի վրա, վեր նետեց, օդում պտտեցրեց հարվածային փայտիկները, հետո դրանք բռնեց, պտտեց մատների արանքում ու իր տպավորիչ մենակատարումն ավարտեց որոտընդոստ համազարկով դիմացկուն մեմբրանի վրա:
Թիակների պարապ բռնակներն ուղղվեցին երկնային օվկիանոս, նրանց իլիկները, անցնելով նավախելի անցքերով, թիաբերաններով խրվեցին ավազի մեջ, և այդ ակնթարթային թմրության ընթացքում թվաց՝ նավը հսկայական մգդակարով ամուր կարել են գետնին:
Եվ այդ պահին տախտակամած գլորվեց սայլակը մրոտված կաթսայով: Սայլակը քշում էր կոկը՝ մերկ փորին կապած զոլավոր գոգնոցով ու բարձրագագաթ կեղտկուր թասակով: Նրա ձախ ոտքը ազդրից ներքև մտցված էր փայտե պրոթեզային շշի մեջ, և այդ պատճառով ձախ ձեռքը, որ ծանրաբեռնված էր պարտադրված հենակային աշխատանքով, չէր կարող օգնության ձեռք մեկնել աջին, որը շերեփով կաթսայից հավաքում էր անհայտ վռիկն ու լցնում թիավարների առաջ պարզած, թաքուն անկյուններից դուրս բերած ամաններում:
Սայլակը շարժվում էր դեպի նավախելը, ճռինչ, ճռինչ, ոտքը, ճռինչ, ճռինչ, կեղծ ոտքը. փայտե պրոթեզին հընթացս անդադրում չխկչխկում էին ստրկական աշխատանքից ժամանակավոր ազատագրված ուտողների գդալները: Կոկն անհետացավ տեսադաշտից, անցնելով տախտակամածի հակառակ կողմը՝ այնտեղ էլ ջրիկ վռիկով կերակրելու աշխատող ուժին:
Պարզվեց, որ վռիկի մեջ էլի ինչ-որ բան կար: Սայլակառքից լավ չէր երևում, միայն նկատելի էր, որ որկրամոլները դրանք բռնում էին ձեռքերով ու նախապես ախորժանքով շուրթերը լպստելով՝ ծամում էին ախորժալի կրճտոցով:
– Մի րոպեով տուր հեռադիտակդ,- դիմեց Սանասարը մորը:
Մայրը պարանոցից կախված լոռնետի ոսկե շղթայի փականը բացեց:
– Վերջերս տեսողությունս թուլացել է, ահա, երբեմն ստիպված եմ…- նման անկեղծ խոստովանությունից նա անսպասելի շփոթվեց ու լռելյայն որդուն տվեց հեռադիտակը:
Բռնելով սադափե բռնակը՝ Սանասարը աչքերին մոտեցրեց ոսպնյակները, շրջեց փոքրիկ թափանիվը՝ լարելով ցայտունությունը, ասես պատրաստվում էր նետն արձակել թշնամու ռեխին, և ահա բռնված կիզակետում, հստակ ու պարզ ճերմակին տվեց նրբագույն դելիկատեսը: Արդեն որերորդ անգամ Սանասարին հետապնդող սև մագիլը շիկացած խայթով խոցեց ներսը: Ստամոքսը, որ արդեն մարսել էր երեկվա ուտելիքն ու դրա համար կծկված ու դատարկ էր, ասես ծակված փուչիկ՝ ծառս եղավ ու ապստամբեց: Սանասարը կտրուկ շարժումով աչքերից պոկեց հեռադիտակը: Նման բան լինել չէր կարող, ո՛չ, դա նրան թվացել է՝ այրող արև, ճառագայթների ցոլարձակում… Նա կրկին, հիմա արդեն մլուլ տալով, հեռադիտակով զննեց ամենաեռանդուն որկրամոլին: Ահա կծու քրտինքի բծերը, հոսելով արեգակից խանձված կեղտոտ ճակատից դեպի երկար քթի ձիանման ռունգերը՝ լայն բաց, ինչպես մոր հեռադիտակի երկու ոսպնյակները, ահա անհագ բերանը, որ չի կուլ տալիս, այլ հաճույքի համար մարգարտե ատամներով քիչ-քիչ կծում է հողի որդի դողացող հաստ հատվածամասերը: Եվ նույնպիսի հրաբուխ, որը մի ժամանակ գործում էր այստեղ, արթնացավ, բռնկվեց Սանասարի ստամոքսում՝ պատրաստ դուրս նետել ստամոքսալեղու քլթքլթացող մագման: Սանասարը հեռադիտակը վերադարձրեց մորը, ձեռքերով ամուր կպավ լայնադիր գերանին, փորձելով մարել կրակը ներսի փոքրիկ հրաբխի կենտրոնում և մոր ու Լոյգի հարցական հայացքներին լուռ, չբացելով բերանը, վախենալով անփառունակ, վատ բուրող հետևանքներից, աջ ձեռքը պոկեց հուսալի հենարանից առաջ ընթանալու շարժումով:
Լոյգը, քիչ բարձրացնելով ճակատը ծածկող բոլիվարի եզրը որպես անխոս հրահանգի ընկալման նշան, փութով սկսեց մտրակել հնազանդ անասուններին, որպեսզի նրանք շարունակեն իրենց ճանապարհը:
Սանասարի արագացած շնչառությունը ամեն մի շնչում-արտաշնչումի հետ հանդարտվելով՝ վերադառնում էր բնականոն չափին, մատների նյարդային լարվածության եռոցքը նույնպես սառում էր հանգչող վառարանի խողովակի հանգույն՝ պաղ գերանից: Եվ նա անուրախ մտորում ու ոչ մի կերպ չէր հասկանում, թե ինչու, թեկուզ և իր էությամբ սարսափելի, թաքուն տեսածը այդպիսի ուժով արձագանքվեց իր մեջ:
Սայլակառքը շարունակում էր համաչափ ընթացքը՝ երկու կողմից պաշտպանված մարդկային ու ձիերի մարմիններով, երբ անսպասելի, այդ անհաղթահարելի պատնեշի միջով ներս խուժեցին երեքը՝ ավելներով և անսովոր սանրվածքով՝ երկար, ամուր կապված հյուսքերով, որոնց ծայրերը ուսերին արձակվել էին բազմացողուն ավելիկներով: Տեսնելով, որ ոչ ոք իրենց չի քշում, սկսեցին ջանադրորեն ավլել սայլակառքի ճամփան, ճյուղերի կապուկ խրձերով ճանկռելով տափանած գետինը, անիմաստ տագնապեցնելով դրա վրա ննջող փոշին:
Սանասարը նկատեց, որ նրանց նման երիտասարդներ նույնանման անհաշիվ հյուսքերով, առանձնացած խմբերով հավաքվել էին ճանապարհի եզրերին: Եվ ամեն մի խմբում նրանց մեկը, երևի պարագլուխը, ինչ-որ բան էր ասում, ցուցամատով ռիթմիկ նշելով մնացածներին, ասես հովիվ, որը հաշվում է իրեն վստահված հոտը:
Սանասարը լարեց լսողությունը: Հյուսքավորների ամբոխի գրգռված աղմուկի միջից լսվեց ծանոթ համրանքը.
Ցուկ, ցուկ, ցումանէ,
Աբել, ֆաբել, դումանէ,
Իկի, պիկի, ռամատիկի,
Դորմի, կորմի, կումանիկի,
Պյանտի, յանտի, բեսսերմեն-
Օն, ֆլեն, կլեն:
Ում վրա որ ավարտվեց համրանքը, դուրս եկավ շրջանակից ու մոտեցավ մարդկային անդադրում ջղային աղմուկից տանջահար ձիերին: Ձիավորների կենդանի վահանի երկայնքով սկսեցին հավաքվել յուրաքանչյուր բջիջից դուրս մնացածները, և նրանց եռանդուն շարժի մեջ ինչ-որ կասկածելի, տհաճ տագնապալի բան կար:
Մայրը հովհարի շարժումով մոտ կանչեց Կվիրինին: Նա մոտեցավ, խոնարհվեց:
– Դու գիտակցո՞ւմ ես, որ նրանք կարող են փորձ ձեռնարկել,- ամենայն լրջությամբ հարցրեց նա:
– Դժվար թե, տիրուհի՛, ես մտածում եմ…
– Այստեղ ե՛ս եմ մտածում,- չոր կտրեց մայրը,- հետևիր, որպեսզի նրանցից մեկնումեկը անգամ չհամարձակվի:
– Լսում եմ, պայծառափա՛յլ տիկին,- վհատվեց Կվիրինն ու փորձելով իր զրնգուն ձայնին տիրական որոտալի մռնչյուն հաղորդել՝ գոռաց ժողովրդի վրա.
– Բոլորը ե՛տ քաշվեն: Ձիերի փակոցից դուրս չգա՛լ: Անհնազանդներին մտրակի տասը հարվա՛ծ:
Նրա ջոկատը շտապով, անխիղճ անտարբերությամբ ձիերով սկսեց տրորել առանձնապես սանձարձակներին՝ միաժամանակ բոլորին անխտիր քշելով ճամփեզրերը:
– Եվ ի՞նչ է սա նշանակում,- հետաքրքրվեց Սանասարը:
Մայրը թեթևակի ուշացրեց պատասխանը, այդուհանդերձ դժկամ պարզաբանեց.
– Սրանք հյուսքավորներ են – մեր հավատքի մոլի երկրպագուները, և նրանց համար մեր սայլակառքը Աստվածային Պայծառության հաղթակառքն է, որով նա անցնում է իր ամենօրյա ուղին երկնակամարում, իսկ դու Նրա մարդեղենացումն ես, դու Նրա ավատարն ես, ու եթե նրանք ընկնեն Ժամանակի մեր անիվների տակ, եթե նրանց մարմինների վրայով անցնի Աստծո լուսածին էներգիան, ապա նրանց հիվանդագին պատկերացմամբ, նույն վայրկյանին, շրջանցելով խավարի թագավորությունը, նրանք կանցնեն իրենց երևակայությամբ ստեղծված հավերժական երանության դյութիչ արևային օթևանը:
Այդ պահին խլացուցիչ-ռազմատենչ ոռնոց բարձրացավ առաջին շարքերից և շառաչուն հարվածելով ականջներին՝ սլացավ երկինք:
– Սա… նա… սա՛ր…
Ոռնացողներն անվախ նետվեցին ձիավորների վրա՝ արդեն բացահայտ փորձելով հասնել սայլակառքին: Զինվորները մտրակում էին նրանց, ետ էին քշում ձիերի մարմիններով, բայց կամակոր մի կտրիճ գունդուկծիկ գլորվեց ամենամոտիկ ձիու փորատակով, ոտքի թռավ ու հաղթական ճիչով նետվեց դեպի սայլակառքը:
Ու նույն պահին էլ Լոյգը, իրեն չկորցնելով, փութկոտ քաշեց նստիքի տակ թաքնված փոքրիկ լծակը: Սայլակառքը ցնցվեց, ճռնչաց, Սանասարը նայեց ներքև ու տեսավ, որ հաստ, զրահապատ հատակից դուրս են եկել մահացու ծիլեր՝ արշինանոց, մանգաղաձև սայրեր:
Այդ պահին սայլակառքը ճոճվեց ավելի ուժեղ ու նույնիսկ կողքի գնաց:
Ռնգեղջյուրները կանգ առան:
Անիվների տակից ինչ-որ բան ցատկելով դուրս պրծավ ու գլորվեց ճանապարհով՝ անխղճորեն ծեծկվելով հանդիպակաց սալաքարերին:
Դա կտրիճի կտրված գլուխն էր:
Ռուսերենից թարգմանեց
Կարինե ԽՈԴԻԿՅԱՆԸ
