Գևորգ ԱՏՐՅԱՆ

ՀԳՄ վար­չութ­յու­նը
շնոր­հա­վո­րում է
արձակագիր, գրականագետ
ԳԵՎՈՐԳ ԱՏՐՅԱՆԻՆ
ծննդյան 75-ամ­յա­կի
առ­թիվ։
«Գ­րա­կան թեր­թը» միա­նում է
շնոր­հա­վո­րան­քին։

«Օ­ձը, որ փոր­ձում է բռնել իր սե­փա­կան պո­չը»

Գ­ևորգ Խա­չատր­յա­նը, ո­րը, ինչ­պես հայտ­նի է, «սի­րում է» հան­դես գալ տար­բեր ա­նուն­նե­րով (Ալ­բեր Գե­վի, Գ­ևորգ Ատր­յան, Գեոր­գի Սեր­գեև-Տ­րի­յան և­ այլն), նա­խա­պես բա­նաս­տեղծ էր, 1960-ա­կան­նե­րի սերն­դից, նրան­ցից, ո­րոնք պոե­զիա­յի աշ­խարհ մտան, այս­պես ա­սած, «վճռա­կան ձայ­նի» ի­րա­վուն­քով։ Իբրև բա­նաս­տեղծ Եր­ևա­նի հա­մալ­սա­րա­նա­կան շրջա­նակ­նե­րում, ուր կենտ­րո­նա­ցած էր այդ ժա­մա­նակ­նե­րի բա­նաս­տեղ­ծա­կան շար­ժում­նե­րի հիմ­նա­կան մա­սը, Գ­ևորգ Խա­չատր­յանն իս­կույն աչ­քի ըն­կավ իր թարմ, ինք­նա­տիպ մո­տե­ցու­մով, բա­նաս­տեղ­ծա­կան լեզ­վամ­տա­ծո­ղութ­յան բո­լո­րո­վին նոր ե­ղա­նակ­նե­րով՝ բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նը դարձ­նե­լով կոնկ­րետ, պլաս­տիկ, այս­պես ա­սած, կի­նե­մա­տոգ­րա­ֆիկ, շո­շա­փե­լի և­ ա­ռար­կա­յա­կան։ Հի­շում եմ նրա մի բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նը, որ­տեղ նա նկա­րագ­րում էր, թե ինչ­պես սի­րա­հար­նե­րը, պառ­կած թարմ խո­տի վրա, «ու­տում էին շո­կո­լադ». սի­րա­յին ա­նա­ռար­կա վե­րա­ցա­կան զե­ղում­նե­րի փո­խա­րեն ներ­կա­յաց­ված էր մի ի­րա­վի­ճակ, որ­տեղ ա­վե­լի սեր կա, քան բո­լոր «զե­ղում­նե­րը»։ Ի­հար­կե ռու­սե­րեն պոե­զիան (նա գրում էր և մինչև հի­մա գրում է ռու­սե­րեն) Հա­յաս­տա­նում որ­ևէ հե­ռան­կար ու­նե­նալ չէր կա­րող (ինչ­պես իր սերն­դա­կից ռու­սե­րեն գրող մի շարք բա­նաս­տեղծ­ներ՝ Գ. Զա­քո­յա­նը, Վ. Նա­վա­սարդ­յա­նը, Ռ. Պա­պա­յա­նը)։ Ռու­սե­րեն գրե­լը դեռ չի նշա­նա­կում լի­նել ռու­սա­կան գրա­կա­նութ­յան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ, նրանք ռու­սե­րե­նը օգ­տա­գոր­ծող հայ գրող­ներ են. ո­մանք փոր­ձե­ցին անց­նել հա­յե­րե­նի, բայց դա մեծ արդ­յունք չտվեց (ան­կախ նրանց տա­ղան­դա­վոր լի­նե­լու հան­գա­ման­քից)։ Գ­ևորգ Խա­չատր­յա­նը եր­կար տա­րի­ներ աշ­խա­տեց Հա­յաս­տա­նի գրող­նե­րի միութ­յու­նում, այ­նու­հետև տե­ղա­փոխ­վեց Մոսկ­վա, ան­ցավ ար­ձա­կի և հ­րա­տա­րա­կեց մի քա­նի գրքեր, որ­տեղ պարզ եր­ևում է հե­ղի­նա­կի հո­գե­կան էութ­յու­նը, նրա ան­հա­տա­կան, ներ­քին «ին­ֆոր­մա­ցիան», ո­րից անհ­նար է հե­ռա­նալ կամ շրջան­ցել, քա­նի որ ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յու­նը հենց այդ «ին­ֆոր­մա­ցիա­յի» ո­րո­նումն է, նրա բա­ցա­հայ­տու­մը, այլ կերպ ա­սած՝ դա մի ճա­կա­տա­գիր է, ո­րին կա­մա թե ա­կա­մա հետ­ևում է մար­դը մինչև վերջ։ Գ­ևորգ Խա­չատր­յա­նի կյան­քի «ո­դի­սա­կա­նը» նրան նո­րից վե­րա­դարձ­րեց իր հայ­րե­նի­քը, որ­տեղ նա հրա­տա­րա­կեց իր «կյան­քի գոր­ծը»՝ «Ու­րո­բո­րոս» վեր­նագ­րով, շատ կող­մե­րով տա­րօ­րի­նակ, ժան­րա­յին որ­ևէ սահ­մա­նի մեջ չմտնող փի­լի­սո­փա­յա­կան, այ­լա­բա­նա­կան մե­ծա­ծա­վալ վե­պը (ա­վե­լի ճիշտ, վե­պի ա­ռա­ջին մա­սը, ո­րին հետ­ևե­լու է երկ­րորդ մա­սը)։ Վեպն ու­նի ընդգծ­ված մի­ֆո­լո­գիա­կան բնույթ, նրա ար­մատ­նե­րը պետք է փնտրել 20-րդ դա­րի գրա­կա­նութ­յան մի­ֆո-­փի­լի­սո­փա­յա­կան այլ ո­լոր­տում, որ­տեղ գոր­ծում են Ջեյմս Ջոյ­սը (ոչ միայն «Ու­լի­սը», այլև գրո­ղի վեր­ջին վե­պը՝ «­Ֆի­նե­գա­նի հո­գե­հա­ցը»), Թոլ­քիե­նը («­Մա­տա­նի­նե­րի տի­րա­կալ» մի­ֆո-է­պո­սը), Ում­բեր­տո Է­կոն («­Ֆու­կո­յի ճո­ճա­նա­կը»)։ Փի­լի­սո­փա­յա­կան պլա­նում վե­պում տրված է Կոս­մո­սի, ժա­մա­նա­կի և քա­ղա­քակր­թութ­յան հա­վեր­ժա­կան վե­րա­դար­ձի, նրա կրկնութ­յան և ն­րա ներ­քին էութ­յան ան­հա­սա­նե­լիութ­յան գա­ղա­փա­րը, ո­րը տրված է ան­սո­վոր վեր­նագ­րի մեջ՝ Ու­րո­բո­րոս, նշա­նա­կում է այն օ­ձը, ո­րը ան­վերջ փոր­ձում է բռնել իր պո­չը (ըստ էութ­յան դա 16-րդ դա­րի ի­տա­լա­ցի փի­լի­սո­փա Ջամ­բա­տիստա Վի­կո­յի փի­լի­սո­փա­յա­կան ուս­մուն­քի հետ­ևութ­յունն է, ո­րի վրա կա­ռուց­ված է Ջ. Ջոյ­սի «­Ֆի­նե­գա­նի հո­գե­հա­ցը», և­ որն ար­տա­ցոլ­ված է Գ­ևորգ Խա­չատր­յա­նի (նե­րո­ղութ­յուն՝ Գեոր­գի Սեր­գեև-Տ­րի­յա­նի) վե­պում։ Այս վե­պը ցույց է տա­լիս, որ 75-ամ­յա Գ­ևորգ Խա­չատր­յա­նը (իր բո­լոր ա­նուն­նե­րով հան­դերձ) հա­սել է իր մտա­վոր-հո­գե­կան և գ­րա­կան-ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան բարձ­րա­գույն աս­տի­ճա­նին, ո­րի հա­մար ես ջեր­մո­րեն շնոր­հա­վո­րում եմ նրան։

Հեն­րիկ ԷԴՈՅԱՆ