ՀԱՅԵԼԻ, ՆԱՐՑԻՍ, ԱՆԴՐՈԳԻՆ / Լ­ևոն ՇԱՀՆՈՒՐ

­Հա­յե­լին
­Ժա­մա­նակ է գա­լիս, երբ հա­յե­լու առջև հաս­կա­նում ես, որ մինչ այդ բո­լոր դի­մագ­ծերդ կեղ­ծել ես (այ­սինքն՝ ինքդ քեզ ներշն­չան­քով սի­րու­նաց­րել ես), հե­տո ­Նար­ցի­սը թող­նում է մեր մար­մի­նը, և սկ­սում ենք փախ­չել հա­յե­լի­նե­րից, քան­զի գե­ղեց­կութ­յու­նը մա­հա­նում է միայն ինք­նա­սի­րա­հար­վա­ծութ­յան պա­կա­սից։ ­Մար­դը հա­յե­լու մի­ջո­ցով վե­րար­տադ­րել է ի­րեն մեկ այլ մար­դու մտքում և հրճվել ու­րի­շի աչ­քե­րով ինքն ի­րեն նա­յե­լու մտքից, ո­րով­հետև հա­յե­լին իր հայտ­նա­բեր­ման սկզբում (լճա­կի կամ գե­տի ե­րե­սին) մեկ ու­րիշ շնչա­վո­րի հա­յացքն էր։ ­Նե­րա կամ նրա, որ լուռ նա­յում էր քեզ. և ­դա հրա­շա­լի սար­սուռ էր, ո­րը դա­րե­րի ըն­թաց­քում կորց­րեց իր հմայ­քը։ Եր­ևի ա­ռեղծ­վա­ծը մո­ռաց­վեց այն­ժամ, երբ լճա­կին փո­խա­րի­նե­ցին ա­պա­կե հա­յե­լի­նե­րը, և ­մար­դը, հե­ռա­նա­լով բնութ­յու­նից, բա­ցա­սեց ի­րեն նա­յող ու­րի­շի վար­կա­ծը։
­Հա­յե­լին ար­տա­ցո­լում է շուրջդ ու ինքդ քեզ, հենց շրջվում ես և ­թի­կուն­քով կանգ­նում՝ հա­յաց­քով զգում ես նե­րա­նից ե­կող ար­տա­ցո­լան­քը (նե, ո­րով­հետև հա­յե­լին ինձ հա­մար ի­գա­կան սեռ է)։ ­Կարճ ա­սած՝ շրջված ժա­մա­նակ ար­դեն իսկ պատ­կե­րա­ցումն է ար­տադ­րում հա­յե­լու ներ­սի­նը. նման է նրան, երբ անց­յա­լին նե­տած հետ­հա­յաց­քում մար­դիկ նոր ու ար­տա­սո­վոր բա­ներ են գտնում։
Ե­րե­սի հա­մար մի պահ կա, երբ ա­զատ­վում է խաբ­կանք­նե­րից, ստվե­րոտ հոգ­սա­շա­տութ­յու­նից կամ ծի­ծաղ­կոտ բարև­նե­րից. դու որ­քան էլ զայ­րաց­կոտ, տխուր կամ զվար­ճա­լի դեմք ու­նե­նաս, միև­նույնն է, հա­յե­լու առջև բո­լոր ծաղ­րա­ծու­ներն ար­տաս­վել են։ ­Մի տա­րեց մարդ ա­սաց (կա­րող էր և­ ե­րե­խա լի­նել).
– Երբ թռչուն­նե­րը սկսե­ցին կեղծ ծլվլալ, ու­րեմն Գն­դի վեր­ջը մոտ է, ար­դեն ե­րես­նե­րի մեծ մա­սը կեղ­ծա­վոր է. ինչ-որ բան այն չէ՛։ Ես ու­շա­դիր նա­յում եմ հա­յե­լու աչ­քե­րիս խոր­քը և զ­գում, որ այն­տե­ղից ինձ հետ­ևում է նե, ում դեռ սի­րե­լու եմ։ Աչ­քերս նե­րանն են, ուս­տի՝ ցան­կա­նում եմ գտնել ինձ ա­մե­նա­մոտ կանգ­նած կեր­պա­րին, ո­րը ­Նար­ցիսն է (գե­տե­րի աստ­ված ­Կե­ֆի­սի որ­դին)։ ­Նար­ցի­սը նույն­պես նա­յում էր ինք­նա/սի­րա­հար­վա­ծութ­յամբ, ո՞րն էր պատ­ճա­ռը. ջրի ե­րե­սին խայ­տող ար­տա­ցո­լան­քում իր սի­րո՞ւն էր գտել։

­Նար­ցի­սը

­Տար­բե­րակ­նե­րից մե­կը հետև­յալն է՝ երբ մեր­ժում ես կնոջ սե­րը, որն անձն­վի­րա­բար քեզ էր տրվել, ա­ռա­վել է հզո­րա­նում ներ­սիդ ես-ը, և մղ­վում ես ինք­նա­պաշ­տա­մուն­քի խոր­քե­րը։ ­Մերժ­ված սի­րա­հար Ա­մի­նիո­սը ինք­նաս­պա­նութ­յուն գոր­ծեց հենց ­Նար­ցի­սի աչ­քի առջև, սա­կայն վեր­ջին շնչում (երբ նկա­տեց ­Նար­ցի­սի ան­տար­բեր ու եր­ևի խռով­քից քա­րա­ցած հա­յաց­քը) նե վրեժ­խնդիր լի­նե­լու իր փա­փագն ուղ­ղեց ­Նե­մե­սի­սին։ ­Նար­ցիսն այն ե­րի­տա­սարդն էր, որ Ա­մի­նիո­սի սի­րուն ի պա­տաս­խան ո­չինչ չու­ներ տա­լու, քան­զի ի­րե­նից դուրս սե­րը կորց­նում է նախ­նա­կան վի­ճա­կում գտնվող զգա­յա­կանն ու խորհր­դա­վո­րը. քե­զա­նից դուրս գա­լով այն շատ ա­րագ շնչազրկ­վում է ար­տա­քին աշ­խար­հի շփում­նե­րից…
­Նար­ցի­սը, ի վեր­ջո, մեր­ժեց Ա­մի­նիո­սի սերն ու մե­կընդ­միշտ գամ­վեց իր մե­նութ­յա­նը։ ­Վար­կած կա, որ գե­տի ջրե­րում ­Նար­ցիսն իր հո­գին էր տե­սել, դրա մա­տե­րիան գրե­թե շո­շա­փե­լի էր։ ­Կամ էլ տե­սել էր Աստծուն (ըն­դուն­ված է կար­ծել՝ մար­դու դեմ­քով է)։
­Պատ­կե­րաց­նում եմ ­Նար­ցի­սին գե­տի ա­փին. նրա ծնկնե­րը հետզ­հե­տե թու­լա­ցել, ծալ­վել են, և ­նա եր­կու ձեռ­քով պինդ գրկել է ինքն ի­րեն, քան­զի մե­նութ­յունն է շղթա­յել նրա հո­գին։
­Մե­նութ­յան մեջ գրկում ենք ինք­ներս մեզ, մե­ծերն ար­գե­լում են և­ ա­սում՝ մի՛ խա­չիր քեզ, դա մահ­վա­նը սպա­սե­լու դիրք-նշանն է։ ­Փոք­րուց թևերս հե­ռաց­նում էին ի­րա­րից, որ դաս­տակ­ներս չխա­չեմ, իսկ ես ընդ­դի­մա­նում էի։ ­Հի­մա եմ հաս­կա­նում, որ մե­նա­վոր­վե­լուս տեն­չը բա­վա­կա­նին խորն էր, այդ պատ­ճա­ռով էի ինքս ինձ գրկում, իսկ այդ սո­վո­րութ­յու­նը դեռ չի վե­րա­ցել։
­Վեր­ջա­պես հան­դի­պե­ցի իմ մե­նութ­յա­նը, բայց ոչ լճա­փին, ինչ­պես ­Նար­ցի­սը։ Ո­րո­շա­կի տա­րի­քից սկսե­ցի նկա­տել մարդ­կանց նմա­նութ­յուն­նե­րը, ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում նույ­նութ­յունն այն­քան սեղմ­վեց, որ ա­հով հաս­կա­ցա՝ ես միօ­րի­նա­կութ­յան, հա­ման­մա­նութ­յան աշ­խար­հում եմ կե­նում. բո­լո­րը մեկ են, և­ ինքս էլ ինչ-որ մե­կի հա­մար մյու­սի նմա­նակն եմ։ Այս միտ­քը հղա­նա­լուց օ­րեր անց ե­րա­զումս ինքս ինձ տե­սա. կանգ­նած զրու­ցում էի հետս, բայց հան­կարծ գի­տակ­ցե­ցի, որ տա­րօ­րի­նակ կեր­պով ես եմ դի­մացս կանգ­նած։ Ու­րա­խա­ցած ա­սա­ցի՝ տե՜ս, ես դո՛ւ եմ…
Իսկ դի­մա­ցիս ես-ը ծի­ծա­ղեց խոս­քե­րիս վրա, և­ որ­քան էլ փոր­ձում էի հա­մո­զել, որ ես նույն ինքն եմ, մի՞թե չի ճա­նա­չում, այն­քան նա ա­վե­լի օ­տա­րա­ցած էր ի­րեն պա­հում։ ­Ճիշտն ա­սած՝ հու­սա­հատ­վե­ցի, ո­րով­հետև ցան­կա­նում էի ինքս ինձ գրկել ու պատ­մել ինձ­նից, այ­սինքն՝ մեզ­նից, քան­զի միակ ճշմա­րիտ հո­գե­կիցն էր։ Այս զգա­ցու­մով էի հա­մակ­վել ինքս իմ՝ այլևս օ­տար, սառ­նա­տես, դի­մացս կանգ­նած ու մարմ­նա­ցած մե­նութ­յանս նկատ­մամբ։
Կարավաջո, Նարցիս (1597-1599)

Անդ­րո­գին

­Նար­ցի­սի ու ա­ռաջ­նա­մարդ անդ­րո­գին­նե­րի ընդ­հա­նուր հատ­կա­նիշ­նե­րից էր ինք­նա­սի­րա­հար­վա­ծութ­յու­նը, ո­րով­հետև անդ­րո­գին մար­դիկ այն­քա՜ն էին հպար­տա­ցել ի­րենց ու­ժով ու գե­ղեց­կութ­յամբ, որ հար­ձակ­վե­ցին աստ­ված­նե­րի վրա։ ­Վեր­ջին­ներս էլ նրանց մար­մին­նե­րը կի­սե­ցին եր­կու մա­սի ու ցրե­ցին աշ­խար­հով մեկ. հա­մա­ձայն հի­շա­տա­կում­նե­րի՝ այդ ժա­մա­նակ­նե­րից մար­դիկ սկսե­ցին փնտրել ի­րենց կե­սին…
Ես հակ­ված եմ այն մտքին (գրե­թե լիար­ժեք հա­վա­տում եմ), որ ­Նար­ցի­սը տե­սել էր իր անդ­րո­գին-կնո­ջը՝ իր կե­սին։ Աղբ­յու­րի գու­շին հա­յաց­քը հա­ռած՝ ի­րեն հայտ­նա­բե­րել է այն­պի­սի տես­քով, երբ աստ­ված­նե­րը ա­ռաջ­նա­մար­դու էգն ու որ­ձը դեռ չէին զա­տել, չէին բա­ժա­նել միմ­յան­ցից (նրանք մի մարմ­նում էին բնակ­վում՝ հա­մա­չա­փո­րեն տի­րե­լով նրան)։ ­Մինչև այ­սօր մար­դիկ փոր­ձում են ար­տա­քի­նով վե­րար­տադ­րել եր­բեմ­նի անդ­րո­գին­նե­րին, մաս­նա­վո­րա­պես՝ այդ­պես են վար­վում նոր շրջա­նի ռո­քըն­ռոլ ե­րաժշ­տա­կան ժան­րի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներն ի­րենց ար­տա­սո­վոր սանր­վածք­նե­րով. գլխի մի կող­մի մա­զե­րը կար­ճաց­նում են, գրե­թե սափ­րում, մյու­սի վրա՝ եր­կար, այ­տը ծած­կող մա­զա­փունջ թող­նում։ ­Կար­ծում եմ՝ սա տի­պիկ անդ­րո­գին մար­դուն վե­րար­տադ­րե­լու փոր­ձե­րից է, քան­զի մո­տա­վո­րա­պես այդ­պես են նկա­րագր­վում նրանք-նե­րանք մի­ֆո­լո­գիա­կան հին տեքս­տե­րում։
­Սա, ընդ­հա­նուր առ­մամբ, բազ­մա­թիվ ել­քե­րով թե­մա է։ Եր­ջան­կութ­յան հա­մար մեր ներ­սում լիար­ժեք զո­հա­բե­րութ­յան եր­ևի չենք գնա­ցել, որ­պես­զի ճա­նա­չենք մե­զա­նում բնակ­վող կե­սին և­ ի վի­ճա­կի լի­նենք ա­ռա­վել խո­րութ­յամբ ընկղմ­վե­լու հա­յե­լու, սի­րո և ­Նար­ցի­սին կոր­ծա­նած ջրե­րի թա­քուց­յալ աշ­խար­հում։