We come from the land of the ice and snow,
From the midnight sun where
the hot springs blow.
How soft your fields so green,
Can whisper tales of gore…
Led Zeppelin, «Immigrant song»
Սուրճի բաժակի ափսեում միջին տարիքի, գլխին մեծ ու գույնզգույն ռոուչով համակրելի հնդկացին խաղացկուն աչքով էր անում և, իհարկե, նման էր ջահել օրերի Գոյկո Միտիչին։ Ափսեի մեջ հաստա՛տ ինչ-որ բանի սպասող երկու շերտ լայմ կար, և տղամարդը՝ հարբած, չսափրված, մեծ շրջանակներով ակնոցով, գործած գլխարկով, մինչև վերջ կոճկված վանդակավոր վերնաշապիկով, նստած բարի բարձր աթոռին նույնպես ինչ-որ բանի էր սպասում, բայց նրա սպասումից ու սևեռուն հայացքից բաժակն ինքն իրեն չէր լցվում։ Եվ այդ ժամանակ նա գլխի ընկավ, որ պետք է օգնության դիմել.
– Մասյա՜, ինձ էլի՛ տեկիլա լցրու։ Լայմ կա, տեկիլա՝ չէ…
2022-ի մարտի 31-ի ուրբաթ երեկոն էր, և Երևանի Բայրոնի փողոցի բազմաթիվ սրճարաններից մեկում, այցելուների սպասելի բազմության պատճառով բարի ետևում հազիվ գործից գլուխ հանող Մագդան չորեց.
– Ինքդ լցնել չե՞ս կարող։ Հրեն, շիշը դրել եմ դիմացդ։ Ինչքան քեֆդ տալիս է, լցրու։ Շիշը քոնն է։
– Շիշը մեծ է, բաժակը՝ պուճուր… Բա որ վրիպե՞մ։
Բայց Մագդան ձեռքը միայն թափ տվեց, ասես զզվեցնող ճանճ էր քշում ու շարունակեց աշխատել սալսայի տեմպով։
– Մասյա՜…
– Ու ինձ էլ Մասյա չասե՛ս։
Եվ այդ ժամանակ նա իր կողքին ծիծաղ լսեց՝ շատ-շատ մոտիկից։ Եվ շրջվեց դեպի այդ ծիծաղը։ Եվ նայեց այդ ծիծաղի վրա։ Եվ ծիծաղը նրան ասաց.
– Խե՜ղճ… Կուզե՞ք՝ ես լցնեմ։ Դուք հաստատ բաժակի մեջ չեք լցնի։ Բայց ձեր ձեռքը դուք եք լիզելու, կներե՛ք, իհարկե։
Տղամարդը հարբած գլխով արեց։
Ծիծաղ-աղջիկը լցրեց նրա բաժակը, տղամարդը խմեց, լայմը գցեց բերանը, բավականությունից կռնչաց, շնորհակալություն հայտնեց։ Ուշադիր նայեց նրան՝ փորձելով ֆոկուսը չկորցնել ակնոցի տակից, ինչն այնքան էլ հեշտ բան չէր «այդքան տեկիլայից» հետո. կարճ կտրած մազեր, ոճային ակնոց, կոպիտ, սև կոշիկներ, խոր կտրվածքով թեթև զգեստ՝ ճմրթված, վերջին տարիներին նորաոճ համարվող տրենչի տակից, դաստակից մինչև արմունկ հասնող դաջվածք՝ սոլի բանալի ու ինչ-որ մեղեդու մի քանի տակտ։
– Քանի էստեղ եմ՝ դիմեք,- ասաց աղջիկը։
– Իսկ երկա՞ր եք էստեղ մնալու,- հարցրեց տղամարդը։
– Մարտի 10-ին եմ եկել։ Վաղը լուսաբացին, վաղն ապրիլի 1-ն է, չէ՞, լուսաբացին մեկնում եմ։ Վիեննայով Թել Ավիվ։
– Կներե՛ք, էսօրվա մասին էի հարցնում։ Երկա՞ր եք մնալու։ Իմանամ, էլի…- ու ցույց տվեց արդեն դատարկ բաժակը։
– Հաաա՜,- աղջիկը նորից ծիծաղեց,- դե, չգիտեմ… Տեսնենք։
– Եվ ձեր անո՞ւնը…
– Իրինա։ Իրա։ Իսկ ձե՞րը։
– Ռուբեն։ Ռուբիկ։
– Հաճելի է, Ռուբեն։
– Նմանապես, Իրինա, բայց ծանոթության համար պետք է խմել։
– Խմե՛ք։
– Չե՞ք լցնի։
– Ախ, հաա՜։
Սրճարանը լեփ-լեցուն էր։ Մարդիկ իրար քիպ կպած-կանգնած էին սրահի կենտրոնում, ասես հանրահավաքում լինեին, խոսում էին, գարեջուր խմում, կոկտեյլներ, ինչ-որ մեկը՝ սուրճ։ Նրանցից մեկին՝ վորոնեժցի Դիմային, բոլորն արդեն ճանաչում էին. ինչպես միշտ հարբած, ճոճվելով մոտենում էր սրճարանի այցելուներին ու հարցնում. «Իսկ դու ինձ սիրո՞ւմ ես»։ Եվ այցելուներն ինչ-որ բան էին պատասխանում՝ սովորաբար կատակելով ծաղրում էին, բայց՝ առանց չարության։ Ռուբենը մտածեց, որ հաջողեց մեկ ժամ առաջ նստել պատին մոտիկ, բարի բարձր աթոռակի վրա։ Հիմա որ հաստատ տեղ չէր գտնի։ Մտածեց նաև, որ չնկատեց՝ ինչպես կողքին նստեց Իրինան։ Հիշում էր, որ նրա տեղում ինչ-որ տղա էր նստած։ Եկվորներից։ Տեսքից՝ ծրագրավորող։ Թեև հաստատ չես իմանա. նրանք բոլորն էլ, չգիտես ինչու, ծրագրավորողի են նման։
– Ձյունը դեռ գալի՞ս է,- հարցրեց Ռուբենը։
– Գալիս է,- պատասխանեց Իրինան,- ոնց տեսնում եմ, վաղուց եք էստեղ։
– Վաղուց…
– Դա հասկացա։ Բայց մի այլ բան չեմ հասկանում, ո՞ր… մեղքիս համար է Երևանում չորս օր անդադար ձյուն գալիս։ Էն էլ՝ մարտ ամսին։
– Դե, չգիտեմ,- պատասխանեց Ռուբենը:- Գուցե տարին է էդպես։ Մոսկվայի՞ց եք։
– Ինչո՞ւ… Ինչո՞ւ միանգամից Մոսկվայից։
– Չգիտեմ։ Մտածեցի՝ գուցե Մոսկվայից եք։
Իրինան ծիծաղեց.
– Ներեցեք, նյարդերս են… Հա՛, Մոսկվայից եմ։ Մայրաքաղաքից։ Իսկ դուք պատահաբար օրգաններում չե՞ք աշխատում։
Հարբած Ռուբենը քրքջաց.
– Չէ՛, ո՛չ ձեր, ո՛չ էլ մեր։ Կարծում եք, դրանցից շա՞տ են եկել։ Դե… ընդհանուր հոսքի հետ։
– Հավանաբար։ Չգիտեմ։ Եկեք էդ մասին չխոսենք։
Հետո Ռուբիկը հարցրեց՝ Իրինային դո՞ւր է գալիս Երևանը։ Ճի՞շտ է, որ եկվորները Երևանին «Երիկ» են ասում՝ «Վլադիկի», «Յարիկի» հանգույն, ու ճի՞շտ է, որ բնակարանների գներն աննորմալ թանկացել են (իբր ինքը չգիտեր) և այլն։ Իրինան համբերատար պատասխանում էր և մեքենայաբար տեկիլա լցնում, երբ Ռուբիկը մատի թատերային շարժումով ցույց էր տալիս հիմար ու անտեղի դատարկ բաժակը, իսկ հետո անսպասելի հարցրեց.
– Ինչո՞ւ դժբախտ եք։
– Հա՞ որ,- զարմացավ Ռուբիկը,- դժբա՞խտ եմ երևում։
– Շա՛տ։
– Հիմա բոլորն են դժբախտ։
– Հիմա բոլորը հիմար են,- ասաց աղջիկը։
Եկվոր երիտասարդ աղջիկներն ու տղաները, իսկ նրանք սրճարանում տեղացիներից շատ էին, այս ու այն կողմ էին անում, ծանոթանում, խմում էին իրենց գարեջուրը, մոտենում եկվոր մյուս աղջիկ-տղաներին, ծանոթանում, պատվիրում, զրուցում, երբեմն ինչ-որ բանի շուրջ էին վիճում… Վորոնեժցի Դիման շարունակում էր կպչել սրան-նրան, տալով իր մշտական հարցը. «Իսկ դու ինձ սիրո՞ւմ ես»։ Եվ այցելուները դարձյալ կատակով ծաղրում էին, բայց՝ առանց չարության։
Բարին մոտեցավ Մաշա անունով աղջիկը՝ ճեփ-ճերմակահեր ու պեպենոտ, նրա «տեղափոխված» ընտանիքի հետ Ռուբենը մի քանի օր առաջ էր ծանոթացել և հիմնավորապես խմել։
– Ձյաձյա՛ ջան, էլի՞ եք բանաստեղծություն կարդալու,- հարցրեց նա։
– Չէ՜, էսօրվա համար հերիք է,- ասաց Ռուբիկը։
– Լավ է, թե չէ քույրս՝ Ալինան, ուզում էր կիթառ նվագել,- ասաց Մաշան ու փախավ։
Իրինան հերթական անգամ տեկիլա լցրեց Ռուբենի դատարկ բաժակն ու ծիծաղեց։
– Փաստորեն էստեղ բանաստեղծություններ եք կարդացել։ Տես, է՛, ի՜նչ եմ բաց թողել։
– Եսիմ ինչ չէր,- ասաց Ռուբենը,- բայց հասարակությանը կարծես թե դուր եկավ։
– Համեստություն մի՛ արեք։ Ձեր տարիքին սազական չէ։ 50 կաք արդեն, չէ՞։ Չնայած՝ էդքան չեք երևում… Վա՜յ, ի՜նչ ափսոս, որ ուշ եկա։
– Էդ ի՜նչ է,- կնճռոտվեց Ռուբենը,- դուք ինձ երեկ պիտի տեսնեինք։ Զուգարանի դռան մոտ կանգնել, բոլորի առաջ շվեյցարի նման դուռն էի բացում և ներս հրավիրելով հաճելի լիցքաթափում մաղթում։ Էդպես երկար շարունակվեց, մինչև ինչ-որ մեկը բողոքեց, ու Մագդան ինձ էդտեղից վռնդեց։
– Խնդալու է,- ծիծաղեց Իրինան:
– Դե հա, խնդալուց կմեռնես։
Լսեցին պեպենոտ Մաշայի քրոջ՝ Ալինայի երգը կիթառի նվագակցությամբ, հետո հանպատրաստից բստրած բեմին երիտասարդ վիրտուոզ ջութակահար Հակոբը չարդաշ կատարեց, հետո՝ Բաբաջանյանի «Էլեգիան»։ Հետո նա մոտեցավ բարին, որտեղ նստած էին Ռուբենն ու Իրինան, ու գարեջուր պատվիրեց։ Ռուբենը վերցրեց Իրինայի ձեռքն ու Հակոբին ցույց տալով՝ հարցրեց.
– Հակո՛բ ջան, սա կարո՞ղ ես նվագել։
Ջութակահարը նայեց դաջվածքին, ասաց, որ դա մի-մինոր է, ասաց, որ այսպես է հնչում՝ «Տամ-տամ-տա-դամ-տամ-տամ…», որ դրանք Շոպենի Առաջին կոնցերտի առաջին տակտներն են, որ Իրինայի հետ արդեն մի քանի օրվա ծանոթներ են, որ այն օրը, երբ Ռուբենն այստեղ չէր, նրանք նույնիսկ միասին են նվագել սրճարանում։
– Ինձ հարցնեիք՝ կասեի, թե ինչ նոտաներ են,- ժպտաց Իրինան Ռուբենին,- դաշնակահարուհի եմ։ Գնեսինն եմ ավարտել։ Նվագակցում եմ… Համերգներ էի տալիս…
– Չգիտեի, որ դասական դաշնակահարուհիները դաջվածքներ ունեն,- փորձեց խայթել հարբած Ռուբենը։
Իրինան հակադարձեց.
– Ոնց երևում է՝ շատ բան չգիտեք դասական դաշնակահարուհիների մասին։
Եվ այդ ժամանակ նրանք իրենց ետևում լսեցին վորոնեժցի Դիմայի հարբած ձայնը.
– Իսկ դու ինձ սիրո՞ւմ ես։
Հետո որոշեցին դուրս գալ սրճարանի մուտքի սանդուղքի վրա ծխելու՝ Ռուբենը, Իրինան, ջութակահար Հակոբը, վորոնեժցի Դիման, Լուկան՝ Փարիզից, Թոմասը՝ Արիզոնայից և նրանց միացած պետերբուրգցի Սերգեյը։ Ձյունը չէր դադարում և պարզ էր, որ ամբողջ գիշեր գալու էր։ Սիգարետ վառելով՝ Իրինան նստեց նստարանին, իզուր փորձելով տրենչի փեշով ծածկել մարմարե մերկ ազդրը։ Տղամարդիկ մնացին կանգնած։
– Ես ու կինս էլ կարծում էինք, թե արևային Երևան ենք գալիս,- ծիծաղեց պետերբուրգցի Սերգեյը։ Նա վերջին տարիներին նորաոճ դարձած վեյփ էր ծխում։
Ռուբենը, ծուխը ներս քաշելով ու փորձելով սանդուղքի նեղ հարթակի վրա պահել հավասարակշռությունը, պատասխանեց.
– Երևանն այլևս արևային չէ։ 20 թվից արևային չէ՛։
Սերգեյը ոչինչ չպատասխանեց։ Իրինան իր մոխրագույն աչքերը հառեց Ռուբենի վրա ու հարցրեց, թե նա ինչով է զբաղվում՝ սրճարաններում բանաստեղծություններ կարդալուց բացի։ Ռուբենն ասաց, որ ինքը պարզապես ճարտարապետ-դիզայներ է, առանձնահատուկ ոչ մի բան։
Երբ զրույցն ընդհանուր դարձավ, երբ հետո իրար ետևից ներս մտան տաք սրճարանը, Իրինան նորից հարցրեց Ռուբենին.
– Եվ ուրեմն՝ ինչո՞ւ եք դժբախտ։
– Իսկ դո՞ւք։
– Ձեզ ո՞վ ասաց, որ դժբախտ եմ։ Ես դժբախտ չեմ։ Մոլորված եմ։ Չգիտեմ՝ ոնց շարունակեմ ապրել։ Չգիտեմ, ինչ է լինելու հետո: Ես ոչինչ չգիտեմ: Իսկ դուք դժբախտ եք։
Ռուբենը էլի տեկիլա խմեց, հետո նորից խմեց, հետո էլի խմեց ու պատասխանեց։ Ասաց, որ սկզբում ինքն էլ էր մոլորված ու դատարկված, իսկ հետո դարձավ դժբախտ, որովհետև ոչնչով հնարավոր չէր լցնել դատարկությունը։ Ասաց, որ երբ չես հավատում, էլ երբեք չես լցվում։ Ա՛յ, այդ ժամանակ դառնում ես դժբախտ։ Բայց ինքն ուզում է նորից հավատալ։ Ինչ-որ բանի կամ ինչ-որ մեկին։ Այնքան հավատալ, որ գնալ։ Ինչ-որ մեկի ետևից գնալ։ Որ ուզում է հպարտանալ ու չամաչել։ Ուզում է, որ գան նրանք, ում վերջապես կարելի է հավատալ։ Որ անհավատությունից հոգնել է։ Չէ՞ որ երբ ոչ մի բանի կամ ոչ ոքի չես հավատում, երկիրը ձեռքիցդ գնում է, ու դու կորցնում ես նրան։ Նա ավելի ու ավելի թափանցիկ է դառնում, և արդեն անհնար է դառնում նրան զգալը։ Երկիրը միշտ ներսից ես կորցնում, ոչ թե դրսից։ Երբ չկան այդպիսի հերոսներ ու չկան այդպիսի գրքեր։ Հերոսներն ու գրքերը պետք են, որպեսզի կարողանաս տեսնել ապագան…
– Արի համբուրեմ քեզ, Ռուբի՛կ ջան…
– Համբուրի՛ր ինձ, Իրա՛ ջան…
Եվ այդ ժամանակ նրանք ու բոլորը սրճարանում գոռոց լսեցին. «Դե գնա՛… Զզվեցրիր արդեն», հետո էլի ինչ-որ ճիչեր, հետո սրճարանում լռություն տիրեց, որովհետև Մագդան բարի ետևում անջատեց երաժշտությունը։ Երբ բոլորը մի կողմ քաշվեցին, Ռուբենն ու Իրան սրճարանի հատակին վորոնեժցի Դիմային տեսան։ Ջարդված արնոտ քթով ու կայծակնային արագությամբ ուռչող շրթունքով։ Նա ժպտաց ու փորձեց վեր կենալ, թեև՝ անհաջող։
– Բայց ի՜նչ ապուշ ես դու,- շշնջաց նա,- ի՜նչ ապուշ ես։
Պարզվեց՝ հերթական անգամ այցելուներին մոտենալիս Դիման դեմ էր առել պետերբուրգցի Սերգեյի կնոջն ու տվել իր լեգենդար դարձած հարցը. «Իսկ դու ինձ սիրո՞ւմ ես»։ Դե, պետերբուրգցի Սերգեյն էլ չդիմանալով՝ նոկաուտի էր ենթարկել Դիմային։
Ի վերջո վորոնեժցի Դիմային հաջողվեց ոտքի կանգնել, և բոլորը տեսան, թե նա ինչպես գրպանից հանեց հեռախոսը, ու բոլորը լսեցին, ինչպես նա ասաց.
– Ոստիկանություն եմ զանգում…
– Կուզե՞ս գնանք, – Իրինային հարցրեց Ռուբենը։
Աղջիկը գլխով արեց։
Պարզվեց՝ Իրինան մեկսենյականոց բնակարան էր վարձել Սարյանի վերջնամասում՝ փոստի շենքի կողքին, և Ռուբենն ասաց, որ կուղեկցի նրան։
Արդեն վաղուց կեսգիշեր էր, մեքենաներ համարյա չկային, և ձյունը շարունակում էր գալ և, չգիտես ինչու, մանուշակի հոտն ուներ։ Գուցե այն պատճառով, որ ի վերջո ապրիլն էր։ Նրանք քայլեցին Սայաթ-Նովա փողոցով, հետո թեքվեցին դեպի Մաշտոց, հետո Թումանյանով բարձրացան ու դուրս եկան Սարյան։ Այստեղ, չնայած ուշ ժամին, որոշ սրճարաններ դեռ բաց էին։ Շքամուտքի մոտ Ռուբենը հարցրեց.
– Իսկ դու հրաժեշտ տալուց էլի կհամբուրե՞ս ինձ։
– Իսկ դու ինձ հետ վերև կբարձրանա՞ս,- հարցրեց Իրինան։
Տանը Ռուբենը նստեց մահճակալին ու աղջկան իր կողմը քաշեց.
– Հիմա՛ արի ինձ մոտ,- գրկեց ազդրերն ու շոյեց։
– Չէ՛։ Պիտի ցնցուղ ընդունեմ։ Իսկ դու հանվիր ու պառկիր։ Ես շուտ կգամ։
Երբ Իրան, սրբիչով փաթաթված, պարանոցի փոսիկների մեջ՝ ջրի կաթիլներ, լոգասենյակից վերադարձավ սենյակ, Ռուբենն արդեն քնել էր՝ բաճկոնով, կոշիկներով, հենց ծածկոցի վրա։ Իրինան նրան չարթնացրեց։ Կողքի շրջեց նրան, որ հանկարծ չխեղդվի, հագնվեց, տաքսի կանչեց, ճամպրուկը վերցրեց ու դուրս եկավ բնակարանից։
Նա մտածում էր, որ անպայման WhatsApp-ով օդանավակայանից կգրի նրան։
Ինչ-որ բան կգրի։
Կամ գուցե կհարցնի.
– Իսկ դու ինձ սիրո՞ւմ ես։
Բայց հետո հիշեց, որ նրա հեռախոսի համարն այնպես էլ չվերցրեց։
08.05.2022 թ.
Թարգմանությունը՝ Մարիա ԼԱԶԱՐԵՎԱՅԻ
