Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տութ­յան պե­տա­կան լե­զուն հա­յե­րենն է

ՀՀ Սահ­մա­նադ­րութ­յուն
Գ­լուխ 1

Հոդ­ված 1. Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տութ­յունն ինք­նիշ­խան, ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան, սո­ցիա­լա­կան, ի­րա­վա­կան պե­տութ­յուն է:

­Հոդ­ված 15.
2. Հա­յոց լե­զուն և մ­շա­կու­թա­յին ժա­ռան­գութ­յու­նը պե­տութ­յան հո­գա­ծութ­յան և պաշտ­պա­նութ­յան ներ­քո են։

ՀՀ օ­րեն­քը լեզ­վի մա­սին
Հոդ­ված 1. Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տութ­յան պե­տա­կան լե­զուն հա­յե­րենն է, ո­րը սպա­սար­կում է հան­րա­պե­տութ­յան կյան­քի բո­լոր ո­լորտ­նե­րը: Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տութ­յան պաշ­տո­նա­կան լե­զուն գրա­կան հա­յե­րենն է:

Մեր երկ­րի 98 տո­կո­սը բնա­կեց­ված է հա­յե­րով:

Այս­տեղ կա­րող էի վեր­ջա­կետ դնել:
Բայց եր­կու նկա­տա­ռում:
Ա­ռա­ջի­նը՝ որ­պես գրող.
Ա­յո՛, մեր պե­տութ­յունն ու պե­տա­կա­նութ­յու­նը այ­սօր վտանգ­ված են, իսկ կոր­ծա­նու­մին չհաս­նե­լու հա­մար… Քա­նի դեռ թացն ու չո­րը, մե­ղա­վորն ու կրկնա­կի մե­ղա­վո­րը «չեն պար­զաջր­վել», դի­վա­նա­գե­տը պի­տի իր գործն ա­նի, զին­վո­րա­կանն ու քա­ղա­քա­կան գոր­ծի­չը՝ իր, ու­սու­ցիչն ու բժիշ­կը, գյու­ղա­ցին ու գոր­ծա­րա­րը… բո­լո­րը՝ ի­րենց տե­ղե­րում, և­ ա­մեն մե­կի հա­մար դա պի­տի լի­նի միակ ու վեր­ջին բաս­տիո­նը, ո­րը հանձ­նե­լու ի­րա­վունք չու­նի՛: Հի­մա իմ բաս­տիո­նը իմ հա­յե­րենն է:
Երկ­րոր­դը՝ որ­պես «ԳԹ»-ի խմբա­գիր.
Շ­նոր­հա­կալ եմ գրչըն­կեր­նե­րիս՝ ա­րագ և­ ազ­նիվ ար­ձա­գան­քե­լու հա­մար, ան­կախ տա­րա­ձայ­նութ­յուն­նե­րից՝ մեզ միա­վո­րո­ղը մեր եր­կիրն է, նրա այ­սօրն ու վաղ­վա օ­րը:

­Կա­րի­նե ԽՈԴԻԿՅԱՆ

­Դա­վիթ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

Անշ­նոր­հա­կալ և­ անպ­տուղ գործ է լե­զու­նե­րի հա­կադ­րու­մը կամ փոր­ձը՝ հաս­տա­տե­լու մե­կի գե­րա­կա­յութ­յու­նը մյու­սի նկատ­մամբ: Ա­մեն պե­տութ­յան մեջ գե­րա­կա­յում է իր մայ­րե­նին` որ­պես պե­տա­կան լե­զու: Ա­մեն պե­տութ­յան ներ­սում բնակ­վող այ­լազ­գի­նե­րի հա­մար պետք է ա­պա­հով­վեն կրթա­կան բո­լոր պայ­ման­նե­րը, որ­պես­զի նրանք ան­խո­չըն­դոտ և­ անխտ­րա­կան սո­վո­րեն ի­րենց մայ­րե­նին, ճա­նա­չեն ի­րենց հայ­րե­նի եր­կի­րը, գիր-գրա­կա­նութ­յու­նը, մշա­կույթն ու պատ­մութ­յու­նը: Միև­նույն ժա­մա­նակ նրանք պար­տա­վոր են տի­րա­պե­տել ի­րենց բնա­կութ­յուն հաս­տա­տած երկ­րի պե­տա­կան լեզ­վին, ճա­նա­չել այդ ժո­ղովր­դի պատ­մութ­յունն ու մշա­կույ­թը: Կար­ծում եմ` սրանք անքն­նե­լի ի­րո­ղութ­յուն­ներ են, երբ խոս­քը վե­րա­բե­րում է այ­լազ­գի­նե­րի կրթութ­յա­նը: Ն­շենք նաև այն­պի­սի նուրբ եր­ևույթ­նե­րի մա­սին, որ­պի­սիք են, հատ­կա­պես, լեզ­վամ­տա­ծո­ղութ­յու­նը, լեզ­վա­հի­շո­ղութ­յու­նը և­ այլն, ո­րոնք հու­շում են, որ օ­տար լեզ­վի դա­սա­վան­դու­մը շա­հե­կան է ազ­գա­յին լեզ­վի ի­մա­ցութ­յան հիմ­քի վրա, հա­կա­ռակ դեպ­քում ա­ռա­ջա­նում են լրջա­գույն խնդիր­ներ… Դեռևս խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րին Հա­յաս­տա­նում բաց­վե­ցին անգ­լիա­կան թե­քու­մով դպրոց­ներ, ո­րոնց շրջա­նա­վարտ­նե­րը գե­րա­զանց տի­րա­պե­տում էին հա­յե­րե­նին, անգ­լե­րե­նին, միա­ժա­մա­նակ ռու­սե­րե­նին: Ինքս էլ մեկն եմ նրան­ցից: Թե­քու­մով դպրոց­նե­րի արդ­յուն­քում հնա­րա­վոր դար­ձավ թարգ­մա­նե­լու ոչ թե միջ­նորդ լեզ­վից (ռու­սե­րեն), այլ՝ բնագ­րից, ո­րը նպաս­տեց տեքս­տա­յին տա­րըն­թեր­ցում­նե­րից խու­սա­փե­լուն: Ժո­ղո­վուրդն ի­րա­վամբ բա­նաձ­ևել է՝ որ­քան լե­զու գի­տես, այն­քան մարդ ես: (Ես կողմ­նա­կից եմ նաև  թուր­քե­րեն, ա­զե­րիե­րեն թե­քու­մով դպրոց­նե­րին. թշնա­մու լե­զուն ի­մա­նա­լը ա­ռա­վե­լութ­յուն է): Լե­զու­նե­րի ի­մա­ցութ­յու­նը քա­ղա­քակր­թա­կան կար­ևոր գոր­ծոն է: Չ­գի­տեմ, թե ին­չու է դարձ­յալ շրջա­նառ­վում ռու­սա­կան դպրոց­նե­րի թե­ման, ե­թե այդ խնդի­րը թե­քում ու­նե­ցող դպրոց­նե­րը վա­ղուց լու­ծել են: Ես կողմ­նա­կից եմ պե­տա­կան հո­վա­նա­վո­րութ­յամբ գոր­ծող ազ­գա­յին դպրոց­նե­րին, ո­րոնք կու­նե­նան ո­րո­շա­կի լեզ­վա­կան թե­քում՝ ու­սում­նա­կան պատ­շաճ ծրագ­րով և­ ո­րակ­յալ ման­կա­վար­ժա­կան կադ­րե­րով:

 

Գ­րի­գոր ՋԱՆԻԿՅԱՆ 

Ու­րիշ բան, որ Սեր­գեյ Լավ­րո­վը Հա­յաս­տա­նում, չա­րա­բաս­տիկ ա­սու­լի­սում,  ու­ժի զազ­րե­լի դիր­քե­րից էր խո­սում:
Ու­րիշ բան, որ խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րին քաղ­քե­նի հա­յաս­տա­նա­հա­յե­րը ռու­սա­կան կրթութ­յու­նը զա­վակ­նե­րի ա­ռա­ջըն­թա­ցի, փայ­լուն ա­պա­գա­յի ան­խու­սա­փե­լի գրա­վա­կանն էին հա­մա­րում: Տոլս­տո­յը, Դոս­տոևս­կին ի՞նչ մեղք ու­նեն: Մա­նա­վանդ որ վա­ղուց մա­հա­ցել են: Չի՞ կա­րե­լի հայ լի­նել ու բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րի բո­լոր ժո­ղո­վուրդ­նե­րի խո­շո­րա­գույն գրող­նե­րին բնագ­րով ըն­թեր­ցե­լու ե­րա­նութ­յու­նը վա­յե­լել: Ես Մոսկ­վա­յում՝ ռու­սե­րեն, Փա­րի­զում՝ ֆրան­սե­րեն, Ս­տամ­բու­լում թուր­քե­րեն եմ խո­սում ու այդ պա­հե­րին ինձ ա­վե­լի քան եր­բեք հայ եմ զգում:
Ու կար­ևո­րը, ա­մե­նա­կար­ևո՛­րը՝ զրու­ցա­կից­ներս են իմ հայ լի­նելն զգում:

 

Արծ­վի ԲԱԽՉԻՆՅԱՆ

Հե­տաքր­քիր կլի­ներ ի­մա­նալ Լավ­րո­վի՝ այդ հայ ըն­կեր­նե­րի ա­նուն­նե­րը, ո­րոնց հաշ­վի առ­նե­լով՝ ին­տեն­սի­վո­րեն աշ­խա­տում են Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տութ­յու­նում ռու­սա­կան դպրոց­նե­րի ա­վե­լաց­ման ուղ­ղութ­յամբ։ (Ե­րա­նի շատ ու­րիշ բա­ներ էլ հաշ­վի առ­ներ Ռու­սաս­տա­նի Դաշ­նութ­յան կա­ռա­վա­րութ­յու­նը)։ Իմ հա­մոզ­մամբ՝ Հա­յաս­տա­նում ռու­սա­կան դպրոց­ներ պի­տի լի­նեն մի­միայն մշտա­կան կամ ժա­մա­նա­կա­վոր բնակ­վող էթ­նիկ ռուս­նե­րի (ռու­սա­խոս այ­լազ­գի­նե­րի) հա­մար, ճիշտ ինչ­պես հայ­կա­կան դպրոց­ներ են գո­յատ­ևում աշ­խար­հի տար­բեր երկր­նե­րում։ Եվ այդ դպրոց­նե­րում պար­տա­դիր կեր­պով պի­տի ու­սու­ցան­վի նաև հա­յե­րեն, ինչ­պես տե­ղա­կան լե­զու­ներն են դա­սա­վան­դվում աշ­խար­հի տար­բեր երկր­նե­րում գոր­ծող հայ­կա­կան դպրոց­նե­րում։

 

Ար­տակ ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ

Հա­յերս օ­տար լե­զու­ներ սո­վո­րե­լու ո՛չ դժվա­րութ­յուն ու­նենք, ո՛չ էլ՝ բար­դույթ: Մեր ե­րե­խա­նե­րը դպրո­ցում պետք է կա­տա­րե­լա­պես սո­վո­րեն ոչ միայն մայ­րե­նին, ոչ միայն մի­ջազ­գա­յին շփում­նե­րին այն­քան անհ­րա­ժեշտ անգ­լե­րե­նը, այլև պատ­շաճ մա­կար­դա­կով տի­րա­պե­տեն մեր դաշ­նա­կից և բա­րե­կամ երկր­նե­րի լե­զու­նե­րին՝ ռու­սե­րե­նին և պարս­կե­րե­նին:
Կար­ևոր են, նաև անհ­րա­ժեշտ օ­տար լե­զու­նե­րի, այդ թվում՝ թուր­քե­րե­նի թե­քու­մով դպրոց­նե­րի առ­կա­յութ­յու­նը:
Իսկ ինչ վե­րա­բե­րում է օ­տա­րա­լե­զու դպրոց­նե­րին, մեր մտա­վո­րա­կան­նե­րը այդ հար­ցում միշտ էլ ի­րենց ան­փո­փոխ կար­ծի­քը ու­նե­ցել են՝ դրանք գո­յա­բա­նա­կան վտանգ են մեր ժո­ղովր­դի հա­մար:

 

Անդ­րա­նիկ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ

Մենք մեր այ­սօրն ար­դեն կորց­րել ենք: Մեր այ­սօր­վա մա­սին ա­վե­լի լավ է չխո­սենք, քան խո­սենք ափ­սո­սան­քով: Մեզ հա­մար շատ կար­ևոր է, թե մեր դի­վա­նա­գի­տա­կան վեկ­տո­րը վա­ղը ո՞ր կողմ ենք ուղ­ղե­լու: Ե­թե այ­սօր­վա պես՝ հա­կա­ռու­սա­կան, ա­պա շա­րու­նա­կե­լու ենք կորց­նել: Այ­սօր­վա մո­րու­քա­վոր անգ­լե­րե­նը հա­կադ­րե­ցինք ե­րեկ­վա լավ սափր­ված ռու­սե­րե­նին. ի՞նչ ստաց­վեց… Ե­թե շա­րու­նա­կե­լու ենք մեր պե­տա­կա­նութ­յան կո­րուս­տը որ­դեգ­րած քա­ղա­քա­կա­նութ­յուն վա­րել, մեր բազ­մա­չար­չար հայ­րե­նի­քից ար­տա­գաղթ­վող­նե­րի հին­գից չոր­սը դարձ­յալ Ռու­սաս­տա­նի ճա­նա­պարհն են բռնե­լու: Լավ եր­կիր կկա­ռու­ցենք՝ ներ­գաղ­թող­նե­րի հին­գից չոր­սը դարձ­յալ հյու­սի­սից են գա­լու ի­րենց ռու­սե­րե­նով: Ու­րեմն՝ ու­զենք թե չու­զենք, ռու­սե­րե­նի ի­մա­ցութ­յու­նը մեզ պետք է: Ա­մեն դեպ­քում ա­վե­լա­ցող ռու­սա­կան դպրոց­ներն ինք­նան­պա­տակ չեն լի­նի: Ի վեր­ջո, մեզ մո­լի հայ­րե­նա­սեր ցույց տա­լուց ա­ռաջ ե­կեք նա­յենք մեր աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան վի­ճա­կին ու մի պահ մտա­ծենք. «Ու­զո՞ւմ ենք թուր­քի հետ մեր ու­նե­ցած սահ­ման­ներն ա­մուր լի­նեն, թե՞ այդ սահ­ման­նե­րի կա­րիքն այլևս չկա»: Մի­գու­ցե սա՞ է ու­զում ճշտել Լավ­րո­վը: Թ­վում է՝ ա­մեն ինչ տեղն է, մեր պե­տա­կա­նութ­յա­նը միայն մի քա­նի ռու­սա­կան դպրոց­ներն են խան­գա­րում:
Հ.Գ. Մենք Լավ­րո­վի այս ա­ռա­ջար­կին կա­րող ենք պա­տաս­խա­նել հա­մար­ժեք պա­տաս­խա­նով. Ռու­սաս­տա­նում ապ­րող մոտ ե­րեք մի­լիոն մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րի հա­մար բա­ցել հայ­կա­կան դպրոց­ներ:

 

Ա­նա­հիտ ԱՐՓԵՆ
Հա­յաս­տա­նը կա­րիք չու­նի երկ­րում ռու­սա­կան դպրոց­նե­րի քա­նակն ա­վե­լաց­նե­լու: Հա­յաս­տա­նում հի­մա ա­վե­լի շատ ռու­սե­րեն խոսք է հնչում, քան մայ­րե­նի: Մ­տա­ծել է պետք հա­յե­րե­նի ա­նա­ղար­տութ­յան ու կա­տա­րե­լա­գործ­ման մա­սին, որ­պես­զի հեր­թա­կան ան­գամ հա­յե­րե­նը չտու­ժի: Ա­վե­լին, Հա­յաս­տա­նը մի­ջազ­գա­յին լե­զու­նե­րի բարձ­րո­րակ մաս­նա­գետ­նե­րի և, վեր­ջա­պես, հա­մաշ­խար­հա­յին մշա­կույ­թում ին­տեգր­վե­լու անհ­րա­ժեշ­տութ­յուն ու­նի, ոչ թե տե­ղում դո­փե­լու:

 

Ար­մե­նու­հի ՍԻՍՅԱՆ

Լե­զու­նե­րի ի­մա­ցութ­յու­նը մար­դու, ինչ­պես և­ ազ­գութ­յան կրթված լի­նե­լու չա­փա­նիշ­նե­րից մեկն է: Ան­գամ թշնա­մու լե­զուն ի­մա­նալն է օգ­տա­կար: Սա­կայն առն­վազն մտա­վոր տկար պետք է լի­նել ազ­գա­յին դպրոց­նե­րը, առ­հա­սա­րակ, ա­մե­նայն ազ­գա­յի­նը ստո­րա­դա­սե­լու հա­մար: Դեռևս պա­տա­նե­կան տա­րի­նե­րից մեզ ու­սու­ցա­նել են, որ մեր լե­զուն և­ ե­կե­ղե­ցին են ե­ղել հա­յա­պահ­պա­նութ­յան ու նրա շա­րու­նա­կա­կա­նութ­յան հիմ­քը: Աս­վա­ծի ճշմար­տա­ցիութ­յունն ա­ռա­վել զգա­լի է, երբ ու­նե­ցածդ սկսում է ե­րե­րալ ոտ­քիդ տակ: Այ­սօր ա­ռա­վել, քան երբ­ևէ պետք է դո­ղալ ազ­գա­յին կրթութ­յան, դաս­տիա­րա­կութ­յան վրա: Ի դեպ, մայ­րե­նի լեզ­վի և հայ ժո­ղովր­դի պատ­մութ­յան ժա­մե­րի կրճա­տու­մը դպրո­ցա­կան և բու­հա­կան ծրագ­րե­րում 3 տա­րի է՝ վի­ճարկ­վում է և­ ո­րոշ չա­փով ար­դեն ի­րա­կա­նաց­ված է: Ռու­սա­կան դպրոց­նե­րի բա­ցու­մը պետք է դի­տար­կել միայն դե­մոգ­րա­ֆիա­կան տե­ղա­շար­ժի հար­թութ­յան մեջ: 60 հա­զա­րից ա­վե­լի ռու­սա­խոս բնակ­չութ­յուն է ե­կել Հա­յաս­տան: Ն­րանց ե­րե­խա­նե­րին դպրոց հար­կա­վո՞ր է, թե՞ ոչ: Այլ հարց է, որ քաղ­քե­նի, օ­տա­րա­մոլ հա­յութ­յան մի զանգ­ված հնա­րա­վոր է կո­տո­րի ի­րեն՝ ի­րենց ե­րե­խա­նե­րին այդ դպրոց­նե­րում տե­ղա­վո­րե­լու հա­մար: Ժո­ղովր­դի մեջ ապ­րող օ­տա­րա­մո­լութ­յան ախ­տի դեմ է պետք պայ­քա­րել: Ռու­սա­կան դպրոց­նե­րի բա­ցու­մը չի վնա­սի երկ­րին, ե­թե ազ­գա­յին գա­ղա­փա­րա­խո­սութ­յունն ու ար­ժեք­նե­րը ետ չմղվեն: Խն­դի­րը դրանք պե­տա­կան քա­րոզ­չութ­յան ա­ռանց­քում պահ­պա­նե­լու մեջ է: Ի վեր­ջո, մեր Սահ­մա­նադ­րութ­յան մեջ ամ­րագր­ված է, որ հա­յե­րե­նը ՀՀ պե­տա­կան լե­զուն է: Ազ­գա­յի­նը և մայ­րե­նի լե­զուն՝ որ­պես բա­ցար­ձակ ար­ժե­քի ա­ռաջ­նայ­նութ­յուն ու­նե­նա­լու դեպ­քում մի քա­նի ռու­սա­կան դպրոց­նե­րի բա­ցու­մը, կար­ծում եմ, սպառ­նա­լիք չի լի­նի: Իսկ ե­թե հար­ցը տա­նում է դե­պի օր­վա բարդ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան տե­ղա­շար­ժե­րի խաչ­մե­րուկ­ներն ու կանգ­նեց­նում ընտ­րան­քի առջև, ա­պա պետք է հա­յացք­ներս ուղ­ղենք այն ա­մե­նին, ին­չը հա­կակ­շիռ կլի­նի «Էր­մանս­տա­նի» վե­րած­վե­լու, թուր­քա­կան բեռ­նա­տար­նե­րի տրան­զի­տա­յին կետ դառ­նա­լու ի­րա­տե­սա­կան ա­պա­գա­յին: Էլ չեմ ա­սում գո­յա­բա­նա­կան և­ անվ­տան­գա­յին խնդիր­նե­րի ա­ռաջ­նա­հեր­թութ­յան մա­սին: Ան­շուշտ, այս ծանր ընտ­րան­քի անհ­րա­ժեշ­տութ­յու­նը չէր լի­նի ու­ժեղ պե­տութ­յուն ու­նե­նա­լու դեպ­քում: Ցա­վոք, այ­սօր ու­նենք այն, ինչ ու­նենք, և պա­հանջ­վում է քա­ղա­քա­կան և դի­վա­նա­գի­տա­կան հմուտ ռազ­մա­վա­րութ­յուն: Հա­մե­նայն­դեպս, մեր՝ լեզ­վի հետ գործ ու­նե­ցող­նե­րիս պարտ­քը պետք է լի­նի ա­ռա­վե­լա­գույնս ա­ռա­ջա­մար­տիկ լի­նել մայ­րե­նին գլխից բարձր պա­հե­լու և ն­րա գե­րա­կա­յութ­յու­նը պահ­պա­նե­լու հա­մար: Եր­կիր Նաի­րին չպի­տի՛ դառ­նա «ու­ղե­ղա­յին մոր­մոք»:

 

Լի­լիթ ՀՈՎՍԵՓՅԱՆ

Ազ­գի բնազ­դը մար­դու բնազ­դի պես է. վտան­գի դեպ­քում չի սպա­սում գի­տակ­ցութ­յունն ի­րար գա՝ զան­գե­րը զար­կում է։ Ես չեմ հի­շում մեր երկ­րի ան­կա­խութ­յան շրջա­նում ռու­սա­կան դպրոց­նե­րի կա­պակ­ցութ­յամբ այս աս­տի­ճան հան­րա­յին ան­հանգս­տութ­յուն, և չէր էլ կա­րող լի­նել, ո­րով­հետև ե­թե խոս­քը բա­ցա­ռա­պես լե­զու սո­վո­րե­լու, կրթվե­լու, մտա­հո­րի­զոն մե­ծաց­նե­լու մա­սին է, հաս­տատ հա­յը չէ, որ կբո­ղո­քի որ­ևէ օ­տար լե­զու ի­մա­նա­լու դեմ։ Օ­տա՛ր։ Օ­տար, ինչ­պես ֆրան­սե­րենն է, շվե­դե­րե­նը կամ չի­նա­րե­նը։ Հենց այս­տեղ է թաղ­ված շան գլու­խը, ո­րի նե­խած, բայց դեռ թրթռա­ցող ու­ղե­ղում ռու­սե­րե­նի «օ­տար» լի­նե­լը այ­սօր հա­վա­սա­րա­զոր է իմ­պե­րիա­յի վախ­ճա­նին և պաշտ­պան­վե­լու պատր­վա­կով՝ հար­ձակ­ման ազ­դակ է դառ­նում։ Եվ հենց սա՛ է, որ հու­շել է մեր բնազ­դին՝ տագ­նա­պա­հար ցատ­կել զան­գա­կա­տուն ու մի լավ զար­կել։

 

Խո­րեն ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ

Դեմ եմ ռու­սա­լե­զու նոր դպրոց­նե­րի բաց­մա­նը: Ո՛չ, ռու­սատ­յաց չեմ: Միշտ սի­րել եմ ռու­սե­րենն ու ռու­սա­կան մշա­կույ­թը, սի­րով եմ թարգ­մա­նում ռու­սա­կան պոե­զիան, կար­դա­ցածս ոչ հայ­կա­կան գրա­կա­նութ­յան գրե­թե 90 տո­կոսն էլ ռու­սաց լեզ­վով է: Բայց հա­մոզ­ված եմ՝ Հա­յաս­տա­նում գոր­ծող ռու­սա­կան դպրոց­նե­րը կամ ռու­սե­րե­նով ու­սուց­մամբ դա­սա­րան­նե­րը միան­գա­մայն բա­վա­կան են, որ­պես­զի ազ­գութ­յամբ ոչ հայ (մեծ մա­սամբ ռուս) ա­շա­կերտ­ներն ու­սում ստա­նան այդ լեզ­վով: Այլ բան է, որ ռու­սե­րե­նի (անգ­լե­րե­նի, ֆրան­սե­րե­նի, գեր­մա­նե­րե­նի…) ու­սու­ցու­մը դպրոց­նե­րում պետք է լի­նի բարձր մա­կար­դա­կով, բայց դա չպետք է լի­նի հա­յոց լեզ­վի հաշ­վին: Այս­քա­նը՝ ա­ռանց հայ­րե­նա­սի­րա­կան զե­ղում­նե­րի ու ա­ռանց քա­ղա­քա­կա­նութ­յան, ո­րի դեմ ան­զոր են և­ ո­րի զոհն են բազ­մա­թիվ ինձ­պես­նե­րը:

 

Սամ­վել ԲԵԳԼԱՐՅԱՆ

Ով ու­զում է ռու­սե­րեն կամ այլ լե­զու ի­մա­նալ, դպրո­ցա­կան դա­սա­ժա­մերն էլ լիու­լի բա­վա­կան են՝ գու­մա­րած ար­տա­դա­սա­րա­նա­կան խմբակ­նե­րը, իսկ թե սիր­տը շատ է ու­զում, թող ու­սու­ցիչ վար­ձի, այն­պես որ հա­յազ­գի պա­րոն Լավ­րո­վին կա­րող եմ ա­սել, որ մե­զա­նում ռու­սա­կան դպրոց­ներ բա­ցե­լու անհ­րա­ժեշ­տութ­յուն բնավ չկա, նա­մա­նա­վանդ չեմ հի­շում, թե երբ­ևէ հայ­կա­կան դպրոց բաց­ված լի­նի Ռու­սաս­տա­նում ապ­րող շուրջ 2 մի­լիոն հա­յե­րի հա­մար: Նույ­նիսկ մեր դա­րա­վոր թշնա­մի Թուր­քիա­յում հայ­կա­կան դպրոց­ներ կան, և դեռ փառք Աստ­ծո, որ նրանք չեն ա­ռա­ջար­կում, մեր «քիր­վա­սեր­ներն» էլ հա­մա­ձայ­նութ­յուն չեն տա­լիս մեզ մոտ թուր­քա­կան դպրոց­ներ բա­ցե­լու:

 

Նա­րի­նե ԿՌՈՅԱՆ

Կար­ծում եմ, որ այս դիս­կուր­սը պետք է դի­տար­կել եր­կու հար­թութ­յուն­նե­րում: Ա­ռա­ջի­նը օբ­յեկ­տիվ հար­թութ­յունն է, այ­սինքն՝ որ­քա­նո՞վ են այս­տեղ և­ այ­սօր անհ­րա­ժեշտ այդ դպրոց­նե­րը:
– Ե­թե հաշ­վի առ­նենք 2011 թ. մար­դա­հա­մա­րի տվյալ­ներն, ա­պա ՀՀ-ում մշտա­պես բնակ­վող և ՀՀ քա­ղա­քա­ցիութ­յուն ու­նե­ցող ռուս ազ­գաբ­նակ­չութ­յան տե­սա­կա­րար կշի­ռը բնակ­չութ­յան ընդ­հա­նուր թվա­քա­նա­կում կազ­մում է 0,48 % (կար­ծում եմ՝ հի­մա էլ էա­կան ո­չինչ չի փոխ­վել): Ե­թե սրան էլ ա­վե­լաց­նենք ոչ քա­ղա­քա­ցի ռուս­նե­րին և ռու­սաց լեզ­վի կրող­նե­րին, ա­պա այն չի գե­րա­զան­ցի ՀՀ բնակ­չութ­յան 1%-ը: Այս­պի­սով, ե­թե այս թվե­րը հա­մե­մա­տե­լու լի­նենք, մաս­նա­վո­րա­պես, Ղա­զախս­տա­նի, Ղրղզս­տա­նի, Բե­լա­ռու­սի և Ուկ­րաի­նա­յի հետ, որ­տեղ ռուս­նե­րի և ռու­սա­լե­զու բնակ­չութ­յան մի­ջին թի­վը 30%-ից ա­վե­լի է, ա­պա Հա­յաս­տա­նում ռու­սա­կան դպրոց­նե­րի բա­ցու­մը կամ վե­րա­բա­ցու­մը, մեղմ ա­սած, կյան­քի-մա­հի խնդիր չէ, մա­նա­վանդ որ ռա­դիոն և հե­ռուս­տա­տե­սութ­յու­նը ռու­սե­րե­նով հա­ղոր­դում­նե­րի ժա­մեր ու­նեն, ֆիլ­մե­րի մեծ մա­սը ռու­սե­րեն է հե­ռար­ձակ­վում՝ ե­թե­րա­յին ու կա­բե­լա­յին ցան­ցե­րով: Կա Ռու­սա­կան թատ­րոն, Ռու­սա­կան մշա­կույ­թի կենտ­րոն, Մոսկ­վա­յի տու­նը: Կի­նո­թատ­րոն­ներն են շատ հա­ճախ ռու­սե­րեն ֆիլ­մեր ցու­ցադ­րում։ Ռու­նետն է հա­սա­նե­լի: Գ­րա­խա­նութ­նե­րում, գրա­դա­րան­նե­րում ռու­սա­լե­զու գրա­կա­նութ­յան պա­կաս չկա։ Հայ­կա­կան դպրոց­նե­րի ծրագ­րե­րում են ռու­սաց լեզ­վի և գ­րա­կա­նութ­յան ժա­մե­րը բա­վա­կա­նին շատ և դա­սա­վանդ­վում են ու­սում­նա­ռութ­յան գրե­թե բո­լոր տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում: Նույ­նը բու­հե­րում է: Այդ­պի­սով, ռու­սաց լեզ­վի հետ կապ­ված՝ ՀՀ-ում խնդիր­ներ կար­ծես թե չկան։ Երկ­րոր­դը սուբ­յեկ­տիվ հար­թութ­յունն է, այ­սինքն՝ որ­քա­նո՞վ են այ­սօր մեզ անհ­րա­ժեշտ այդ դպրոց­նե­րը:
– 44-օր­յա պա­տե­րազմն ա­մեն բան փո­խեց, այդ թվում՝ նաև վե­րոնշ­յալ օբ­յեկ­տիվ ի­րո­ղութ­յուն­նե­րը: ՌԴ-ն մեր ռազ­մա­վա­րա­կան դաշ­նա­կիցն է, և­ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան այս վայ­րի­վե­րում­նե­րի ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նում, երբ ի­րա­կա­նում ընտ­րութ­յուն չու­նենք, և մեր ողջ «ընտ­րութ­յու­նը» որ­պես եր­կիր (նույ­նիսկ պե­տութ­յուն չեմ ա­սում) լի­նե­լու և չ­լի­նե­լու մեջ է, այ­սինքն՝ այ­սօր կանգ­նած ենք խայ­տա­ռակ գո­յա­բա­նա­կան խնդրի առջև (չեմ ու­զում ա­սել՝ ին­չու. բո­լորդ գի­տեք), ա­պա մենք պի­տի հա­մա­ձայ­նենք և­ ըն­դու­նենք մի բան, որ պար­զա­պես չենք կա­րող մեր­ժել, ե­թե մեզ այդ մա­սին «խնդրում» են: Հետ­ևա­բար, ՀՀ­-ում պետք է ռու­սա­կան դպրոց­ներ բաց­վեն: Ես միշտ եմ ա­սել և հի­մա էլ կա­սեմ, որ աշ­խար­հի հզոր­նե­րի այս մեծ կռվում մեր ընտ­րութ­յու­նը Թուր­քիա­յի և Ռու­սաս­տա­նի միջև է, և լավ է լի­նել կուշտ ար­ջի կող­քին, քան՝ քաղ­ցած բո­րե­նու:

 

Ա­րա ՆԱԶԱՐԵԹՅԱՆ

Դա­րեր ի վեր, դարձ­յալ, կրկին, նո­րից ու է­սօր տա­կա­վին գո­յա­պահ­պա­նա­կան մա­քառ­ման մեջ ենք: Թշ­նա­մի­նե­րը՝ շատ, բա­րե­կամ՝ գրե­թե չիք: Ըստ եր­ևույ­թին շատ մտա­հոգ Հա­յաս­տա­նի վի­ճա­կով, տե­ղում պար­զե­լու, թե ին­չի կա­րիքն ու­նենք, ու ին­չով կա­րող են օգ­նել, մեզ ան­բա­ժա­նե­լի ի­րեն դաշ­նակ­ցած ե­զա­կի երկ­րից բա­րե­կա­մափր­կիչ ա­ռա­քե­լութ­յուն էր ժա­մա­նել: Տե­ղա­կան հայ­րե­նափր­կիչ­նե­րի ու մտա­հոգ­նե­րի՝ ի­րենց հետ հան­դի­պե­լու, ուղ­ղագ­րա­կան ու քե­րա­կա­նա­կան սխալ­նե­րով առ­լե­ցուն պա­ղա­տա­գիրն ստա­ցած՝ իս­կույն կողմ­նո­րոշ­վե­ցին՝ մե­զա­նում ե­թե մի բա­նի պա­կա­սութ­յուն կա, ա­ռա­ջին հեր­թին… ռու­սա­կան դպրոց­ներն են: …Չ­գի­տեմ՝ Հա­յաս­տա­նում քա­նի ռուս, այ­նինչ Ռու­սաս­տա­նում Հա­յաս­տա­նի չափ հայ է ապ­րում, պե­տա­կան գեթ մեկ հայ­կա­կան դպրոց չկա: Էս թա­փով որ «օգ­նեն», կհա­վա­սար­վենք ի­րենց, Հա­յաս­տա­նում ևս չի մնա: Այ­նինչ մեր ազ­գա­յին զար­թոն­քի անց­յալ ե­րե­սուն տա­րի­նե­րի մա­քառ­ման, ահ­ռե­լի կո­րուստ­նե­րի ու ան­հա­մար զո­հո­ղութ­յուն­նե­րի գնով թե մի բան դեռ պահ­պա­նել ենք ու չենք վա­ճա­ռել, մեր ինք­նութ­յունն է, ա­ռա­ջին հեր­թին՝ մայ­րե­նի լե­զուն: Նույ­նիսկ սո­վետ­միութ­յան օ­րոք միակ հան­րա­պե­տութ­յունն էինք, ո­րի սահ­մա­նադ­րութ­յան մեջ, ի նա­խան­ձե­լիք հար­ևան Վ­րաս­տա­նի ու մյուս­նե­րի, թե­կուզ ձևա­կան, բայց գրված էր՝ Հա­յաս­տա­նի հան­րա­պե­տութ­յու­նում պե­տա­կան լե­զուն հա­յե­րենն է: Իսկ լեզ­վա­պահ­պա­նութ­յան ա­ռա­ջին պատ­վարն ու գրա­վա­կա­նը դպրոցն է:

 

Գո­հար ԳԱԼՍՏՅԱՆ

Հար­յու­րը բո­լո­րած հեր­թա­կան ճշմար­տութ­յու­նը զանց առ­նե­լով, այ­սօր ինք­նա­գի­տակ­ցութ­յան նոր մո­ռա­ցու­մի շե­մը հա­տած՝ մենք ար­դեն լեզ­վի և լեզ­վամ­տա­ծո­ղութ­յան պար­տադ­րան­քով օ­տա­րի հա­մար դպրոց­ներ բա­ցե­լու, հա­նուն եկ­վոր­նե­րի՝ մեր երկ­րում աս­տի­ճա­նա­բար մե՛­րը բա­րե­հա­ճո­րեն ստո­րա­դա­սե­լու վտան­գի ա­ռաջ ենք։ Այս խա­ղը մենք մի ան­գամ խա­ղա­ցել ենք, և յո­թա­նա­սուն տա­րուց ա­վե­լի քիչ առ քիչ հենց ա՛յդ լեզ­վամ­տա­ծո­ղութ­յամբ սեր­ման­ված օ­տար ար­ժեք­նե­րով ենք անզ­գա­յութ­յան աս­տի­ճա­նի միամտ­ված՝ մե­րը տա­նուլ տվել։ Այդ ինչ­պե՞ս է, որ ՌԴ-ում վա­ղուց ի վեր հաս­տատ­ված ստվար հա­յութ­յան հա­մար երբ­ևէ հայ­կա­կան դպրոց­ներ բա­ցե­լու ա­ռիթ չե­ղավ.- գու­ցե դա՞ էլ կար­ևոր բնու­թագ­րիչ է հենց ռու­սե­րե­նը և Ռու­սաս­տա­նը նա­խընտ­րող հա­յե­րի հա­մար… Իսկ Հա­յաս­տա­նում ռուս­նե­րին այս­պես գրկա­բաց՝ մե՛զ հա­տուկ ջերմ ըն­դու­նե­լութ­յան մար­դա­սի­րա­կան կող­մը աչ­քիս բո­լոր ի­մաստ­նե­րով ար­դեն խախ­տել է հյու­րըն­կա­լութ­յան անվ­տանգ շե­մը։ Ե­թե որ­պես բնա­կութ­յան ցան­կա­լի վայր որ­ևէ ազ­գութ­յան պատ­կա­նող քա­ղա­քա­ցի նա­խընտ­րում է իմ եր­կի­րը, թող բա­րի լի­նի սո­վո­րել իմ լե­զուն։ Այս­քա­նը կա­սեմ։

 

Հա­կոբ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

ՌԴ արտ­գործ­նա­խա­րար Սեր­գեյ Լավ­րո­վը Եր­ևա­նում մա­մու­լի ա­սու­լի­սի ժա­մա­նակ հայ­տա­րա­րել է. «­Հաշ­վի առ­նե­լով հայ­կա­կան կող­մի մեր ըն­կեր­նե­րի ցան­կութ­յու­նը՝ աշ­խա­տում ենք Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տութ­յու­նում ռու­սա­կան դպրոց­նե­րի թվի ա­վե­լաց­ման վրա»: Տես­նես ով­քե՞ր են հայ­կա­կան կող­մի այս ռու­սա­հա(ր)ճ ՏՈՎԱՐԻՇՆԵՐԸ, ո­րոնք ու­զում են նո­րից սո­վե­տիզ­մի թո­կը հա­յե­րի վզին փա­թա­թել: Հար­գե­լի «հայ­կա­կան կող­մի ըն­կեր­ներ», ռու­սա­կան դպրոց­նե­րը Հա­յաս­տա­նում մի բան էլ ա­վե­լի են, մի մո­ռա­ցեք՝ լեզ­վամ­տա­ծո­ղութ­յու­նը զենք է, և պետք չէ հայ­կա­կան մի­ջա­վայրն ա­վե­լի քա­ղա­քա­կա­նաց­նել: Հա­յաս­տա­նին հայ­կա­կան դպրոց­ներ են անհ­րա­ժեշտ, որ­տեղ էլ թող դա­սա­վանդ­վեն ռու­սե­րեն, անգ­լե­րեն, ֆրան­սե­րեն, պարս­կե­րեն, մի խոս­քով` ինչ լե­զու որ պետք է, ան­գամ… թրքե­րեն:

 

Սամ­վել ԽԱԼԱԹՅԱՆ

Ռուս բա­րե­կամ ժո­ղովր­դին, նրա մշա­կույ­թը գրա­կա­նութ­յունն ու ար­վես­տը, մեր ա­վե­լի քան 200-ամ­յա բա­րե­կա­մութ­յան ջերմ առն­չութ­յուն­նե­րը մե­ծա­պես գնա­հա­տե­լով, ըն­դու­նե­լով հան­դերձ՝ պետք է նկա­տել նաև ցա­րի ժա­մա­նակ­նե­րից մինչև լե­նին­յան դարն ու մինչև այ­սօր ռու­սա­կան չփո­փոխ­վող մե­ծա­պե­տա­կան շա­հախնդ­րութ­յուն­նե­րը փոք­րա­թիվ կամ թույլ հզո­րութ­յուն ու­նե­ցող ազ­գե­րի և պե­տութ­յուն­նե­րի նկատ­մամբ: Այդ թվում՝ նաև մեր՝ հայ ժո­ղովր­դի նկատ­մամբ: Ցա­րը քա­նի՞ ան­գամ փա­կեց մեր դպրոց­նե­րը, ռու­սի­ֆի­կա­ցիան ի՞նչ աստ­ճա­նի էր հա­սել խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րին, հի­շո՞ւմ եք: Հի­մա էլ՝ ռու­սա­կան դպրոց­նե­րի քա­նա­կի ա­վե­լա­ցում… Մեր քաղ­քե­նի­նե­րը գրկա­բաց ըն­դու­նե­ցին դա, մտա­վո­րա­կան­նե­րի մի մասն էլ, ցա­վոք, նաև իմ ճա­նա­չած բարձ­րա­կարգ մտա­վո­րա­կան­նե­րից մի քա­նի­սը՝ նույն­պես: Զար­մա­նա­լի կար­ճա­տե­սութ­յամբ կրկնում են հնօր­յա ճշմա­րիտ այն ա­սաց­ված­քը, թե՝ ինչ­քան լե­զու գի­տես, այդ­քան մարդ ես, չնկա­տե­լով, որ խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րից ի վեր այդ խոս­քի են­թա­տեքս­տը հո­գե­բա­նո­րեն մեզ հասց­րել է «Ե­թե ռու­սե­րեն չգի­տես, մարդ չես» կեղծ ար­ժե­քին: Հար­գե­լի բա­րե­կամ­ներ, այլ հարց է, ե­թե Ռու­սաս­տանն օ­ժան­դա­կեր հայ­կա­կան, թե­կուզ մի քա­նի տասն­յակ դպրոց­նե­րում ռու­սե­րե­նի խո­րաց­ված ու­սու­ցում ու­նե­նա­լուն: Կամ ե­թե ինք­նիշ­խան ու բա­րե­կամ պե­տութ­յուն­ներ ենք, և մեր փոխ­հա­մա­գոր­ծակ­ցութ­յու­նը կամրջ­ված է հա­վա­սա­րը հա­վա­սա­րի հետ սկզբուն­քով, փո­խա­դար­ձա­բար օ­ժան­դա­կութ­յուն ցու­ցա­բե­րեր Ռու­սաս­տա­նում գոր­ծող հայ­կա­կան դպրոց­նե­րին՝ իր երկ­րում բնա­կութ­յուն հաս­տա­տած շուրջ 2 մի­լիոն հա­յե­րի ազ­գա­յին դի­մա­գի­ծը պահ­պա­նե­լու, միջ­նա­կարգ դպրո­ցի մա­կար­դա­կով գո­նե ազ­գա­յին ար­ժեք­նե­րին հա­ղոր­դակց­վե­լու հնա­րա­վո­րութ­յուն ստեղ­ծե­լով: Հա­յե­ցի կրթութ­յու­նը ա­մե­նայն ազ­գա­յի­նի հիմքն է, ա­ռա­վել ևս­ այ­սօր, երբ ա­ռանց այն էլ ազ­գի քայ­քայ­ման նկրտում­նե­րով այս­քան շատ մար­տահ­րա­վեր­նե­րի առջև ենք հայտ­վել:

 

Հ­րաչ ԲԵԳԼԱՐՅԱՆ

Հա­յոց ինք­նութ­յու­նը չորս սյուն ու­նի՝ Մայ­րե­նի լե­զու, Հայ Ա­ռա­քե­լա­կան սուրբ ե­կե­ղե­ցի, Հայ ըն­տա­նիք և Ազ­գա­յին դպրոց: Ս­րան­ցից որ մեկն էլ որ խախտ­վի թե­կուզ դույզն-ինչ, կխախտ­վի մեր ինք­նութ­յու­նը: Մենք միշտ բաց ենք ե­ղել աշ­խար­հի ա­ռաջ, ա­ռել ենք ու տվել: Ա­մեն մի նոր մեզ հա­մար ըն­դու­նե­լի է ե­ղել, ե­թե այն չի վնա­սել մեզ: Հի­մա խո­սում են Հա­յաս­տա­նում ռու­սա­կան դպրոց­նե­րի թիվն ա­վե­լաց­նե­լու մա­սին: Մենք ռու­սա­կան դպրոց­ներ ու­նենք, ու­նենք Ս­լա­վո­նա­կան հա­մալ­սա­րան, Ռու­սա­կան դրա­մա­տի­կա­կան թատ­րոն, ռու­սա­կան մշա­կույ­թը մեզ մոտ է ու հա­րա­զատ: Շա՞տ են ու­զում, թող ա­վե­լաց­նեն դպրոց­նե­րի նյու­թա­տեխ­նի­կա­կան բա­զան… Մեջս ընդ­դի­մութ­յան ա­լիք է բարձ­րա­նում: Ես կողմ եմ ռու­սա­կան մշա­կույ­թին ու գի­տութ­յա­նը, դեմ եմ ռու­սա­կա­նաց­մա­նը, կողմ եմ ֆրան­սիա­կան մշա­կույ­թին, բայց դեմ եմ ֆրան­սա­կա­նաց­մա­նը, կողմ եմ ա­մե­րիկ­յան, թուր­քա­կան, չե­չե­նա­կան չուկ­չիա­կան…. մշա­կույ­թին ու դեմ եմ մեր ազ­գա­յին ինք­նութ­յան, թե­կուզև անն­շան, կորս­տին: Եվ կար­ծում եմ, որ ու­րի­շի շի­վը միշտ պի­տի պատ­վաս­տել մեր ա­ռողջ ար­մա­տին և­ ոչ թե նոր շիվ տնկել մեր ար­մա­տի հաշ­վին:

 

Սո­նա ԱՆՏՈՆՅԱՆ

Ինքս լեզ­վա­պաշտ եմ, և հա­յե­րե­նի  ան­մեկ­նե­լի կա­խար­դանքն ու խո­րութ­յունն ան­փո­խա­րի­նե­լի են ինձ հա­մար։ Հա­յոց լեզ­վի հան­դեպ ակ­նա­ծանքս ա­նա­սե­լի է, բայց  նաև կողմ եմ այլ լեզ­վա­կան մշա­կույթ­նե­րի ու­սում­նա­սի­րութ­յան գա­ղա­փա­րին։ Բո­լոր դեպ­քե­րում հա­յե­րենն է ա­ռաջ­նա­յի­նը. մեզ­նից է կախ­ված ա­մեն ինչ` թե՛ լեզ­վի մաք­րութ­յու­նը, թե՛ գրա­կան խոս­քի շրջա­նա­ռութ­յունն ու գրա­գետ հա­ղոր­դակ­ցութ­յու­նը։ Տա­րի­ներ ա­ռաջ, երբ մե­ծա­թիվ էին ռու­սա­կան դպրոց­նե­րը, ե­թե­րից հնչող  հա­յե­րե­նը, հա­մե­նայն­դեպս, մա­քուր էր, ա­ռինք­նող, կամ ֆիլ­մե­րում օգ­տա­գործ­վող բար­բառն ու գրա­կան հա­յե­րե­նը հա­մա­չափ էին, ի­րար լրաց­նող, ա­վե­լին` խոսքն ա­ղա­վաղ­ված չէր անգ­լե­րե­նին կամ այլ լե­զու­նե­րին բնո­րոշ հնչե­րանգ­նե­րով։ Կար­ևո­րը ծայ­րա­հե­ղութ­յուն­նե­րի գիր­կը չընկ­նելն է. հա­վուր մա­կար­դա­կի վրա պա­հել հա­յե­րե­նը,  գնա­հա­տան­քով և սի­րով վե­րա­բեր­վել մայ­րե­նի լեզ­վին։ Հայ­կա­կան դպրոց­նե­րում էլ ռու­սե­րե­նի (և­ ոչ միայն) ու­սու­ցու­մը կա­րե­լի է  լա­վա­գույնս կազ­մա­կեր­պել և­ ու­սու­ցա­նել։ Վեր­ջի­վեր­ջո Ե­սե­նի­նի, Տոլս­տո­յի, Չե­խո­վի, Բուլ­գա­կո­վի, Դոս­տոևս­կու լե­զուն է ռու­սե­րե­նը, և ն­րանց բնագ­րով կար­դա­լը մի ու­րիշ հմայք ու­նի։

 

ՆԱՆԵ

Ազ­գի հա­մար կարևոր հիմ­նաս­յու­ներ կան, ո­րոնց թու­լա­նա­լու, սա­սան­վե­լու դեպ­քում աս­տի­ճա­նա­բար վտանգ­վում է ազ­գի հե­տա­գա ըն­թաց­քը: Լե­զուն դրան­ցից մեկն է: Լե­զուն իր մեջ տվյալ ժո­ղովր­դի պատ­մութ­յունն ու­նի, հո­գու ե­րանգ­նե­րը, մշա­կույ­թը: «Ի սկզբա­նէ էր խոս­քը»… Աստ­ծո ա­րար­չա­գոր­ծութ­յան բա­նաձ­ևը չգի­տակ­ցող­նե­րը, դրա­նով չա­ռաջ­նորդ­վող­նե­րը վաղ թե ուշ խա­վա­րի ծու­ղակ­նե­րում են հայտն­վում: Խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րին ար­դեն տե­սել ենք ոչ հա­րա­զատ լեզ­վամ­տա­ծո­ղութ­յան մարդ­կանց հե­ռու լի­նե­լը, օ­տար­վե­լը հայ­կա­կա­նութ­յու­նից: Դա ճա­նա­պարհ է դե­պի երկ­րի, ժո­ղովր­դի պար­տութ­յուն: Ո­րով­հետև պա­տե­րազմ­նե­րում պարտ­վում են խա­ղաղ ժա­մա­նակ ար­դեն «անն­կատ» պար­տութ­յուն­նե­րով թու­լա­ցած­նե­րը: Դա լավ գի­տեն նրանք, ով­քեր ի­րենց լե­զուն են հա­մա­ռո­րեն պար­տադ­րում մեկ այլ ժո­ղովր­դի, գու­մար­ներ, ջանք ու ե­ռանդ ներդ­նում և դա­վադ­րա­բար սո­ղոս­կում, հաս­նում նրա ա­մե­նասր­բա­զան ար­ժեք­նե­րին: Ռու­սա­կան դպրոց­նե­րի վե­րա­բա­ցու­մը մեր դժվար ձեռք­բե­րում­նե­րից մեկն էլ է զրո­յաց­նե­լու: Հաշ­վի առ­նե­լով մեր ժո­ղովր­դի՝ օ­տա­րա­մո­լութ­յան բա­ցի­լով «մի փոքր» հի­վանդ լի­նե­լը, իսկ այս շփոթ­ված վի­ճա­կում նաև շա­տե­րի՝ միայն «սե­փա­կան գլխի ճա­րը տես­նե­լու» մղու­մը՝ սպաս­վող չա­րի­քը շատ ան­գամ ա­վե­լիով է պա­տու­հա­սե­լու: Մեզ պար­տադր­ված պար­տութ­յու­նից հե­տո հարկ է, որ ուշ­քի գանք, հնա­րա­վո­րինս ամ­րաց­նենք մեր ազ­գա­յի­նի հիմ­քե­րը, ըն­դա­ռաջ չգնանք մեզ գետ­նե­լուն, թու­լաց­նե­լուն միտ­ված այս և­ այն ա­ռա­ջարկ-պա­հանջ­նե­րին:

 

ՀՌԻՓՍԻՄԷ

Ռու­սա­կան դպրոց­նե­րի բա­ցու­մը չի խան­գա­րի ոս­կե­ղե­նիկ մեր լեզ­վին, մտա­ծո­ղութ­յա­նը, մշա­կու­թա­յին կյան­քին։ Օ­տա­րա­լե­զու ու­սու­ցո­ղա­կան այս հոս­քի մեջ ինձ հա­մար այն նա­խա­պատ­վե­լի  է,   ա­շա­կեր­տա­կան  շփում­նե­րի մեջ՝ նաև շա­հե­կան։ Ըն­դու­նե­լով մե­կը` չի նշա­նա­կում հեր­քել մյու­սը։
Ռու­սաց լե­զուն օ­տար պատ­վաստ չէ մեր ա­վան­դա­կան ճյու­ղե­րին. այն միշտ էլ ա­ռողջ ու ծա­նոթ պտուղ­ներ է տվել։

 

­Նո­նա ՊՈՂՈՍՅԱՆ

Ան­վի­ճե­լի է այն փաս­տը, որ քա­ղա­քա­կան, տնտե­սա­կան և կր­թամ­շա­կու­թա­յին հան­գա­մանք­նե­րից ել­նե­լով, մա­նա­վանդ, երբ ռու­սաս­տա­նաբ­նակ­նե­րը վեր­ջին շրջա­նում շա­տա­ցել են մեր երկ­րում, ռու­սե­րե­նը ՀՀ-ում պետք է դառ­նա հան­րայ­նո­րո­րեն հա­սա­նե­լի, բայց ոչ ա­վե­լի, ու դաս­վի մնա­ցած մատ­չե­լի լե­զու­նե­րի շար­քին, ո­րոն­ցից են անգ­լե­րե­նը, ֆրան­սե­րե­նը, ա­պա­գա­յում թերևս նաև չի­նա­րե­նը։
Սա­կայն ան­հեր­քե­լի է նաև այն փաս­տը, որ Հա­յաս­տա­նի հա­մար օ­դուջ­րի պես կար­ևոր է հայ­կա­կան դպրո­ցի կար­գա­վի­ճա­կը։ Այն այ­սօր ա­ռա­վել, քան երբ­ևէ ձեռք է բե­րել ռազ­մա­վա­րա­կան նշա­նա­կութ­յուն:
Ազ­գա­յին դպրո­ցը ազ­գա­յին գա­ղա­փա­րա­խո­սութ­յան այն կար­ևո­րա­գույն հե­նաս­յու­նե­րից է, ո­րի խարխ­լու­մը կա­րող է բե­րել ա­պազ­գա­յին գա­ղա­փա­րա­խո­սութ­յան և լեզ­վամ­տա­ծո­ղութ­յան։
Չեմ կար­ծում, որ խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րին մո­դա­յիկ դար­ձած ռու­սա­կան դպրոցն այ­սօր կկա­րո­ղա­նա դի­մա­կա­յել ազ­գա­յին դպրո­ցի ար­ժե­հա­մա­կար­գա­յին լու­ծում­նե­րին։
Եվ ու­րեմն՝ ին­չո՞ւ ընդ­լայ­նել ռու­սա­կան դպրո­ցի տի­րույ­թը։ Հա­նուն ին­չի՞. ռու­սե­րե­նի ի­մա­ցութ­յա՞ն, թե՞ ռու­սա­կա­նաց­ման…
Կար­ծում եմ` լրջո­րեն մտա­ծել է պետք…

 

Պեր­ճու­հի ԱՒԵՏԵԱՆ

Մեծ պե­տու­թեան ար­տա­գին գոր­ծոց նա­խա­րա­րը (ո­րու մա­սին կ’ը­սո­ւի թէ ե­րակ­նե­րուն մէջ հայ­կա­կան կա­պոյտ ա­րիւն կը հո­սի) թե­լադ­րած՝ թե­րեւս ալ պար­տադ­րած է, որ Հա­յաս­տա­նի մէջ ռու­սա­կան դպրոց­նե­րու թի­ւը ա­ւել­նան…
Այս առ­թիւ ես ալ անդ­րա­դար­ձայ տգի­տու­թեանս՝ ռու­սե­րէն լե­զո­ւի չի­մա­ցու­թեանս «յան­ցանք»-ին: Ա­ռօ­րեայ ըն­թա­ցիկ գոր­ծա­ծու­թեամբ այն­քան շատ են ռու­սե­րէն բա­ռե­րը, որ յա­ճախ շո­ւա­րած, ան­ճա­րակ, ծի­ծա­ղե­լի ըլ­լա­լու աս­տի­ճան կը դի­մեմ ձեռ­քի մատ­նան­շում­նե­րու… հե­տե­ւա­բար ես եւս ռու­սե­րէն լե­զո­ւի դա­սըն­թաց­քի պէտք ու­նիմ. ինչ սխալ բան կայ, որ­քան լե­զու ի­մա­նաս այն­քան մարդ ես: Սու­րիոյ մէջ ես յա­ճա­խած եմ Հայ­կա­կան վար­ժա­րան եւ Ճե­մա­րան, լրիւ ա­րա­բե­րէն պե­տա­կան ծրագ­րի կող­քին կը սոր­վէինք հա­յե­րէն լե­զու ու կրօն… յա­ճախ կրօ­նի պա­հե­րուն՝ վե­րահս­կիչ ա­րաբ տնօ­րէ­նին քթին տակ ալ պե­տա­կան թոյ­լատ­րու­թիւն չու­նե­ցող Հա­յոց Պատ­մու­թիւն:
Հա­յաս­տա­նի մէջ թող ըլ­լան ա­մէն լե­զուով կամ թե­քու­մով, ինչ­պէս ըն­դու­նո­ւած է ը­սել վար­ժա­րան­ներ…
ԲԱՅՑ պէտք է յար­գել մայ­րե­նին, ա­րաբ­նե­րէն կը սոր­վինք թէ հրեա­նե­րէն, չեմ գի­տեր, կա­րե­ւո­րը՝ ար­ժա­նա­վա­յել վե­րա­բեր­մունք ունե­նանք մեր լե­զո­ւին ու կրթա­կան ծրագ­րին հան­դէպ: