Էդ­վարդ ՄԻԼԻՏՈՆՅԱՆ / ՀԻՇԵՆՔ ՉԱՐԵՆՑԻ ՀՈՐԴՈՐԸ

Աշ­խար­հի, տա­րա­ծաշր­ջա­նի և հա­յաս­տան­յան ա­լե­կոծ վի­ճա­կը, հա­վա­տա­ցած եմ, որ­ևէ խե­լա­միտ մար­դու հան­գիստ չի թող­նում։ Ա­մեն մեկն իր վեր­լու­ծա­կան ըն­դու­նա­կութ­յուն­նե­րի չա­փով փոր­ձում է ել­քեր գտնել Հա­յաս­տան-Ադր­բե­ջան-­Թուր­քիա հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի թա­վու­տում, հատ­կա­պես Ար­ցա­խի ճգնա­ժա­մա­յին վի­ճա­կի առ­կա­յութ­յամբ։ Եր­բեմն այդ ել­քե­րի փնտրտու­քը հան­գում է վերջ­նա­ժամ­կետ­նե­րի պար­տադ­րանք­նե­րի և՛ դրսից, և՛ ներ­սից։ Մարդ­կանց ո­րո­շա­կի մաս հա­կադր­վում է մյուս­նե­րին հա­ճախ թշնա­մա­կան ե­րան­գով։ Եվ մշտա­պես պա­հանջ է թևա­ծում մտա­վո­րա­կան­նե­րի գոր­ծո­ղութ­յուն­նե­րի վե­րա­բեր­յալ, թե­պետ և տար­բեր, հա­կա­դիր խմբե­րում հիմ­նա­կա­նում մտա­վո­րա­կան­ներ են գոր­ծում։ Սա­կայն շա­տե­րը մտա­վո­րա­կան ա­սե­լով հաս­կա­նում են միայն ստեղ­ծա­գոր­ծող խա­վին։ Իմ կյան­քի փոր­ձը հու­շում է՝ 30 տար­վա մեջ այդ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան խա­վը քշված է երկ­րորդ, եր­րորդ շարք, և միայն ա­լե­կո­ծում­նե­րի ժա­մա­նակ են հի­շում նրանց։ Մեր գրող­նե­րից ո­մանք այս թևին են պատ­կա­նում, ո­մանք՝ մյուս թևին, ո­մանք էլ առ­հա­սա­րակ լրիվ այլ կար­ծիք ու­նեն, բայց բնավ չի նշա­նա­կում, որ չե­զոք են։ Յու­րա­քանչ­յուրն իր կար­ծիքն ու­նի։ Ժո­զեֆ Բա­րե­լի հայտ­նի հայ­տա­րա­րութ­յու­նից հե­տո ա­ռա­վել սաստ­կա­ցավ հա­կա­դրութ­յան ո­գին։ Մա­նա­վանդ դի­տարկ­վեց Ռու­սաս­տա­նին այս շրջա­նից դուրս մղե­լու մի­տու­մը, ո­րին Ռու­սաս­տա­նը շտա­պեց ար­ձա­գան­քել։ Ի­հար­կե, մենք բազ­մա­թիվ խոչ ու խու­թե­րից, են­թա­տեքս­տե­րից, բա­նա­վոր զրույց­նե­րից, հա­մա­ձայ­նութ­յուն­նե­րից տեղ­յակ չենք։ Դի­վա­նա­գի­տութ­յու­նը որ­քան մա­կե­րե­սին է, ա­ռա­վել ևս՝ անն­կա­տե­լի խոր­քե­րում։ Բո­լո­րիս ան­հանգս­տութ­յու­նը ա­հագ­նա­ցավ Ա­լի­ևի վեր­ջին հայ­տա­րա­րութ­յուն­նե­րից՝ Երևա­նը ի­րենցն է ե­ղել, Զան­գե­զու­րի մի­ջանցք են բա­ցե­լու, երբ ու­ժե­ղա­նան, ի­րենց հո­ղե­րից դուրս են քշե­լու թշնա­մի­նե­րին… ո­րին ար­ձա­գան­քեց մեր ԱԳՆ-ն։ Բայց, ի­հար­կե, դա չի նշա­նա­կում, որ Ա­լի­ևը կփո­խի իր կար­ծի­քը և չի շա­րու­նա­կի նույն ա­հա­բե­կող ե­լույթ­նե­րը։ Պատ­կե­րաց­րեք՝ ար­ցախ­ցի­նե­րը լսում են, և ն­րան­ցից որ­ևէ մե­կը կհա­վա­տա՞, որ Ադր­բե­ջա­նի տի­րա­պե­տութ­յան տակ անց­նե­լով՝ այն­տեղ չի են­թարկ­վի վռնդվե­լու ա­լիև­յան մո­լուց­քին։ Բ­նա­կա­նա­բար, ինք­նո­րոշ­ման, ի­րա­վունք­նե­րի և­ անվ­տան­գութ­յան խնդի­րը ան­պայ­մա­նո­րեն ար­ցախ­ցի­նե­րի կար­գա­վի­ճա­կի մա­սին են ստի­պե­լու մտա­ծել։ Ով­քե՞ր են ե­րաշ­խա­վոր­նե­րը. Մինս­կի խմբի հա­մա­նա­խա­գահ­նե՞­րը, Եվ­րա­խոր­հո՞ւր­դը, Ռու­սաս­տա՞­նը… Ի­հար­կե, ան­վե­րա­պահ, Հա­յաս­տա­նը։ Մեր հա­յաս­տան­յան ներ­կա կա­ցութ­յու­նը, որ­քան էլ անտ­րա­մա­բա­նա­կան թվա, ինձ դրդում է մտա­ծել, որ հա­կա­դիր բո­լոր ու­ժե­րը, ա­ռա­ջին հեր­թին՝ իշ­խա­նութ­յունն ու ընդ­դի­մա­դիր­նե­րը, պատ­գա­մա­վոր­նե­րը, հարկ է մի հայ­տա­րա­րի գան մեր ժո­ղովր­դի ճա­կա­տագ­րի վե­րա­բեր­յալ։ Թշ­նա­մա­կան կող­մե­րը փոխ­զի­ջում­ներ են փնտրում, բայց մենք մեր ժո­ղովր­դի մեջ թշնա­մի չպետք է ման գանք, այլ հա­մա­ձայ­նութ­յան եզ­րեր փնտրենք, ճշմա­րիտ ոս­կե մի­ջի­նի եզ­րե­րը գտնենք, այ­լա­պես, շախ­մա­տա­յին լեզ­վով ա­սած՝ «պատ» վի­ճակ կա­ռա­ջա­նա։ Մի՞­թե որ­ևէ մե­կը կհա­վա­տա, որ Ար­ցա­խը անկ­լա­վա­յին վի­ճա­կով կա­րող է պաշտ­պան­ված լի­նել, մի՞­թե որ­ևէ հայ տես­նե­լով Չա­վու­շօղ­լո­ւի՝ գորշ գայ­լե­րի ձեռ­քի շար­ժու­մը, կհա­վա­տա, ու ցե­ղաս­պա­նութ­յան խնդի­րը չի դարձ­նի դի­վա­նա­գի­տա­կան կամ պա­հան­ջա­տի­րա­կան օ­րա­կարգ։
Բո­լո­րին իմ հոր­դորն է աշ­խար­հի և տա­րա­ծաշր­ջա­նի այս բուռն, ան­կան­խա­տե­սե­լի ժա­մա­նակ­նե­րում՝ նստել դեմ դի­մաց և վե­ճե­րի ու քննար­կում­նե­րի մի­ջո­ցով գտնել այն ճշմար­տութ­յու­նը, այն ու­ղին, ո­րի փոր­ձը մեր ժո­ղո­վուրդն ու­նի և­ աշ­խար­հի ու­ժեղ­նե­րին հա­վա­տա­լու, թո՛ղ որ միա­միտ, քա­ղա­քա­կա­նութ­յան կրողն է, բայց սթափ­վե­լու պահն է։
Ա­մե­նա­կար­ևո­րը՝ մենք մեզ հա­վա­տանք և մեր բա­նաս­տեղ­ծի՝ Չա­րեն­ցի ազ­գա­յին միաս­նութ­յան կո­չը ընդ­հան­րա­կան ըն­դու­նենք, ո՛չ մաս-մաս, ան­ջատ­ված, թշնա­մա­ցած և վերջ­նա­կան փրկչա­յին ինք­նա­պար­ծութ­յամբ։
Ա­հա ցան­կա­ցած մտա­վո­րա­կան ի՛նչ կա­րող է ա­սել, և մի՞­թե այդ­պես չի մտա­ծի գեղ­ջու­կը, քա­ղա­քա­գե­տը, բան­վո­րը, սփյուռ­քա­հա­յը, հա­յաս­տան­ցին և, մաս­նա­վո­րա­պես, ար­ցախ­ցին։