2016 թվականի հոկտեմբերին հայրիկիս թղթապանակները դասավորելիս մեծ, կարմիր մի տետրի մեջ «Նարեկյան դպրոցն ու նորպլատոնականությունը» գրքին առնչվող մասնագիտական գրառումների, նշումների, գրաբարով արտագրված ամբողջական հատվածների արանքում ծալված մի թուղթ գտա: Թղթին «Տխուր կարուսել» բանաստեղծության հինգ տներն էին, որ հայրիկս արտագրել էր ձեռագրով: Բանաստեղծական տներից երկուսը համարակալված էին, վերնագրի տակ խնամքով գրված էին Տերյանի բնաբանը, հետո՝ ընծայականը. Ակսելին, Արմենին, Մահարուն: Ինքնաբերաբար սկսեցի կարդալ ծանոթ տողերը.
Հաշտ եմ հիմա ես արդեն իմ երգերի, քնարի,
Պոետական իմ հարկի մենակության հետ –
Եվ չի փոխվում էլ անհուն իմ մենությունը քարի –
Եվ չի դառնում հեռացման ցանկությունը՝ նետ…
Վստահ էի՝ հայրիկս բանաստեղծությունը գիտեր անգիր: Բայց ուզել էր արտագրել: Անսպասելի էր: Երկար մնացի թղթի առաջ: Ասես անվերջորեն դեպի ներս խորացող մի պատկերի: Հետո էջը ծալեցի ու նորից դրեցի կարմիր տետրի մեջ:
Դրան հաջորդող ամիսներին հաճախ էի վերադառնում արտագրած տողերի մտապատկերին: Մտովի հակվում էի ձեռագրի վրա, ինչպես գաղտնագրի, ականջ դնում ջինջ մենությունների արձագանքող ղողանջին: Նման էր լուռ, անվերջանալի մի զրույցի, որ ուղղված էր նաև ինձ: Այնքան հստակ էր ներհակ այդ զրույցի զգացողությունը: Հայրիկս էր մի սենյակում՝ մենակ, Չարենցի ու իր տողերի հետ: Ու օրերի երկարող ծանծաղուտում երբեմն այդ սենյակի պատկերը, որ լուռ ինձ է սպասում ներսում:
***
…Ու էլի մի պատկեր… Դիլիջանի մեծ, ճերմակ պատշգամբում արևը կանգ է առել հետկեսօրի սեղանին: Պապիկը նորից ինչ-որ բան հասցրել է ավարտին. մի պարբերություն, մի էջ կամ մի գլուխ, որովհետև, ահա, աշխատասենյակի դուռն աղմուկով բացվում է, ու նա իր հախուռն, արևոտ քայլվածքով հայտնվում է պատշգամբում… Փոքր ենք. ես նոր եմ դպրոց ընդունվել, փոքրիկ քույրիկս՝ Անուշիկը, վազվզում է պատշգամբի անկյուններից մեկում… Պապիկը խոսում է՝ ծանր շարժումով թեյի լիքը բաժակը պարբերաբար դնելով սեղանին: Զրույցը շուտով վերածվում է մենախոսության, սեղանակիցները շունչները պահել են. թեև առանձնապես ոչինչ չեմ հասկանում՝ բացի պապիկի ոգևորությունից, մտքովս չի անցնում սեղանից հեռանալ: Չարենցի՝ հաճախ կրկնվող անունը՝ զրնգուն, հատու իր հնչյուններով, տոնական ինչ-որ բանի սպասում է նշանակում: Մանկական իմ մտապատկերներում այն կապվում է հյուրասենյակի գրապահարաններից մեկում դրված սև-սպիտակ լուսանկարի հետ՝ թեք, լայնեզր գլխարկով, պապիկիս հրկեզ խնդության, հեռավոր գանգրահեր սանրվածքի ու օդում վերուվարող վերնագրերի հետ. «Խմբապետ Շավարշը», «Կապուտաչյա հայրենիքը», «Մահվան տեսիլը», «Դեպի լյառն Մասիսը», «Հարդագողի ճամփորդներն» իմ մեջ ապրում են ծանոթ մեղեդու պես, մինչև տարեցտարի արևոտ հնչյուններն ինձ համար որոշակի նշանակություն կստանան, ու ինքս կսկսեմ անգիր ասել… Հետո պապիկս սկսում է արտասանել ամբողջ հատվածներ, արտասանում է երկար, հնչյունները բարձրանում են, ծավալվում, պատերին հրեղեն հավքեր են նկարում, ու բոլորս հուզվում ենք:
***
Հիմա շատ հեռու է Դիլիջանի պատշգամբը: Նորից 2016-ն է: Ամռան դժվար, դարանած ամիսներն են: Մի քանի օրով եկել եմ Ծաղկաձոր: Քաղաքից ստացվող լուրերն իրարամերժ են ու տագնապալից. զինված խռովություն, պատանդներ, «Սասնա ծռեր», շիկացած երեկոն ծառս է լինում… Մենակ եմ, ու գիշերը մտքերիս ընթացքը վերածվում է տենդագին շուրջպարի: Ցրվելու համար գրապահարանից վերցնում եմ առաջին պատահած գիրքը: Պապիկի Չարենցն է՝ ծանոթ մուգ կաշվե կազմով: Գիրքը կարդացել եմ մի քանի անգամ, տարբեր առիթներով, բայց անկախ ինձնից՝ կլանվում եմ: Արդեն լուսադեմ է, երբ ինձ զարմացնում է անկառավարելի հուզմունքս միշտ նույն հատվածում՝ նույն նախադասությունը կարդալիս, որ հիմա Ծաղկաձորի լռության մեջ հնչում է պապիկիս ձայնով. «Բայց տեղի է ունենում ամենածանրը և ցավագինը, գալիս է մեծագույն աղետը, հայ գրականության ամենասև օրերից մեկը…»: Այգում եղերդակներն ամուր փակել են թերթիկները: Այնտեղ՝ շատ մոտիկ, իմ «Կապուտաչյա հայրենիքում», թանկ դիմագծերը միահյուսվում են իրար:
***
…Ի՞նչ է Չարենցը ինձ համար. աստեղային, անծայրածիր մի կարոտ, որ կախարդում է հայոց լեզվի բոլոր հրեղեն հավքերին, աստղերի խարույկներ վառում նրանց համար իր կապույտ բարբառով: «Հեզաճկունի» և «վիշապաձայնի» այդ խոյանքը դեպի Խոսքի անհունը՝ ոսկի ու կապույտ: Ռիթմական հրավառության շանթահարող հմայությունը՝ «Դանթեական առասպելից» մինչև «Լենինն ու Ալին»՝ իրենց անդիմադրելի, մագնիսական ուժով… Բանաստեղծի ազնվությունը՝ կանգնած էջի եղյամոտ, անծայրածիր մենության առջև: Բանաստեղծի անվերջանալի զրույցը սեփական տողի հետ, որ ճեղքում է ժամանակի բազմաձայնող թատերաբեմերը, ներհակ իր հունով սահում է առաջ՝ հակված ներքին արարի զարկերակին: Խոսքի՝ միակ և իսկական վկայի ներկայության զգացողությունը:
Ու նաև զարմանալի ճշգրիտ դիմանկարներ, որ փրկվում են ժամանակի «սև լեգենդներից» բանաստեղծական մի քանի տողի շնորհով. Չարենցի Բակունցը, Չարենցի Աբովյանը… Փրկվում են մեկընդմիշտ, սերունդների համար: Բարբառող, ղողանջող մենություններ՝ ներհյուսված Հայրենիքի պատկերին:
Կապուտաչյա հայրենիքի դիմագիծը՝ որպես ներքին դաջվածք, որպես յուրաքանչյուրիս հոգու կենսագրություն:
Սեփական սկզբի խորհրդավոր զգացողությունը: Երբեք չջնջվող հասցեն:
Եվ անվերջանալի իմ զարմանքը. ինչպե՞ս է տիեզերաբաղձ այդ այլաբնակին, աստեղային կարոտների բանաստեղծին իր թռիչքների՝ երբեք չսպիացող ակոսով հաջողվում կերտել մի Հայրենիք՝ իրական ու հողեղեն, որի բնակիչն եմ ես առ այսօր, որից դեն ես չունեմ Հայրենիք…
