Երբ իմ աչքերի կուրությունն անցավ, ո՛չ հայր տեսա, ո՛չ մայր: Երեք քույրեր էինք՝ իրար նման, շա՜տ-շա՜տ նման:
– Ձեր ծնողներին սպանել են, խե՜ղճ որբուկներ: Ձեր գլխի ճարը դուք եք տեսնելու,- ասացին ազգականներս:
Սոված էինք, թույլ: Մեկմեկու հույս տալով, ամաչկոտ ու վախվորած՝ կյանքի ճամփա ելանք: Ինքնաբերաբար ուղևորվեցինք աղբանոց: Հացի կտորներ, անգամ մսի եփված պատառներ կերանք: Հագեցրինք մեր քաղցը: Բայց շների կատաղի կռիվ տեղի ունեցավ տարածքի համար, և մենք աննկատ, սարսափած ու հևիհև ծլկեցինք դեպի դաշտերը:
Արևոտ օրեր, ազատություն: Ազատությունն այնքան մեծ էր, անսահման, որ անտերության էր նմանվում: Երկար ժամանակ սնվեցինք հողին պահ տված հատիկներով, կոճղարմատներով: Մոռացանք, որ որբ ենք, ու կյանքը երկար, անծիր թվաց: Ամեն ինչ լավ էր, մինչև որ մի հսկա մեքենա եկավ ու հնձեց ցորենի հասուն արտերը: Մենք հասցրինք հասկերի բավական մեծ պաշար հավաքել ու պահել հողի խորքում: Հենց այստեղ էլ հանդիպեցի Գորշուկին: Նա էլ նույն գործով էր տարված: Մենք անմիջապես մտերմացանք ու հասկացանք, որ իրար համար ենք ծնվել:
Հետո մեծ հրդեհ եղավ: Այրվում էր ամեն ինչ: Քույրերս այդպես էլ չվերադարձան մեր գետնափոր տնակը: Ես այլևս չտեսա նրանց: Ինչպես ասում են՝ աղետը մենակ չի գալիս:
– Փախչենք: Հեղեղ ու սառնամանիք է լինելու,- ասաց ընկերս:
– Ո՞ւր:
– Էլ ո՞ւր,- հարցին հարցով պատասխանեց Գորշուկը:
– Ե՛կ, ժամանակ չկա:
Դժվար ճանապարհներով, գետնանցումներով հասանք նկուղ: Թաքստոց պատրաստեցինք: Թաքնվելը՝ թաքնվել, բայց սովին հո չե՞ս դիմանա: Զգույշ դուրս եկանք մեր նոր կացարանից: Ինչպիսի՜ ուրախություն. յուրայինների հանդիպեցինք: Պարզվում է՝ նրանք մի քանի օր առաջ են հաստատվել նույն հարկի տակ: Ողջունեցինք իրար, ու նրանք մեզ խորհուրդ տվեցին.
– Բարձրացե՛ք բնակարաններ: Այնտեղ միշտ էլ կերակուր կա: Բայց շա՜տ զգույշ: Հատուկ սարք կա, վրան՝ պանիր կամ այլ ուտելիք: Թե այն հանելու հմտություն չունենաս, կյանքով կհատուցես: Ահա, մեզանից մեկը շպրտված է բակում, հենց ոտքերի տակ: Աշխատե՛ք այլ տեղերից կեր ճարել:
– Սպասենք,- ասաց Գորշուկը:- Երբ հանգչեն բոլոր լույսերը, ու լռեն շշուկները, այդ ժամանակ էլ ուտելիք ճարելու կգնանք:
Մտանք խոհանոց: Ուտելիքների համեղ բույրերը կանչում էին մեզ:
– Միայն զգո՜ւյշ, զգո՜ւյշ,- անձայն հասկացրեց Գորշուկը, ու մենք հարձակում գործեցինք:
Մի լավ կերանք, տաք-տաք պառկեցինք, նորից կերանք: Լույսը չբացված` պո՛ւկ, մեր նկուղային անկյունները: Հաջորդ օրը ևս լավ զգացինք մեզ: Երրորդ օրը կես ճանապարհին երշիկի մի կտոր իր բույրով կանգնեցրեց մեզ: Իմ Գորշուկն ասաց.
– Սպասի՛ր, տե՛ս՝ քեզ ի՛նչ եմ հյուրասիրելու:
Նույն պահին ճարպկորեն ցատկեց դեպի երշիկը: Պատրաստվում էի զգուշացնել վտանգի մասին: Բայց հաջորդ ակնթարթին հնչեց ճակատագրական շրխկոցը, ու իմ Գորշուկը երկաթե լարի տակ ճզմվեց: Նրա անօգնական, ցավատանջ հայացքն ինձ էր ուղղված:
– Փախի՛ր, փախի՛ր: Ինձ էլ չես օգնի: Փրկի՛ր քեզ,- ծվծվաց նա վերջին շնչում: Ես ծանր տարա նրա կորուստը: Չփախա, այլ թաքնվեցի մի մութ տեղում և հետևեցի իմ Գորշուկին: Մի գեր կին զզվանքով, ձեռնոցներով ու փայտի օգնությամբ հանեց Գորշուկի անշունչ մարմինն ու տանից դուրս տարավ: Հետո եկավ, լվացվեց, գնաց մյուս սենյակ: Ես փոքրիկ, նեղ անցքով մտա կողքի բնակարանը, ուր ոչ մի տեղ թակարդ չկար դրված: Դա արդեն լավ էր:
Մի շաբաթից ավելի մնացի այդ տանը: Ուտում էի՝ ինչ պատահում էր, ու որոշեցի վրեժ լուծել այն գեր կնոջից, ով ինձանից խլեց իմ Գորշուկին: Պահարանի շորերի ծալքի տակ փայլուն բաներ կային, որոնք մարդիկ շատ են սիրում: Ամեն օր դրանցից մեկը պահում էի բերանումս և բերում մյուս տուն, որտեղ թակարդ չկար, որտեղ ապրում էի, սնվում, և ինձ չէին խանգարում: Վերջին փայլուն օղակը բերանիս մեջ՝ մտա իմ նոր կացարանը: Ի զարմանս ինձ՝ լիքը ուտելիք էր դրված ապակե ամանով: Այն բնավ էլ թակարդ չէր: Ես համարձակ մոտեցա և սկսեցի ուտել: Երևի շնորհակալություն են հայտնում: Մի քիչ փոշոտ էր ուտելիքը, բայց ոչինչ: Սկսեցի սիրով խժռել: «Ի՜նչ լավն է այս տան տիրուհին»,- մտածում էի և ուտում:
…Ուժեղ կծկումներ և այրոցք աղիներումս, կոկորդումս: Ասես ներսումս քար էին շուռ տալիս: Մեռնում եմ երևի, չեմ կարող շարժվել, ոտքերս թուլացել են: Հենց այդ պահին լույսը վառվեց, և փոքրիկ պահարանը մի կողմ քաշեցին: Տանտիրուհին ապշահար ինձ էր նայում և պահարանի տակ դրված փայլուն իրերին: Ասես չէր հավատում սեփական աչքերին:
«Բոլորդ էլ նույնն եք, նույնը. ձեր մարդկությունն արեցիք, էլի՛»,- մտածեցի ես և չվշտացա, որ Գորշուկի ճանապարհով եմ գնում:
ԱՐԵՎԻ ԾԱՂԻԿԸ
Սև, չորուկ կեղևը հողի խոնավությունից փափկեց: Ասես դարավոր քնից արթնացավ ծիլը: Նեղվածք էր ու մութ: Ոչինչ չէր երևում: Ջերմությունից խլրտաց: Փոքրիկ գլխիկով հրեց հողի հատիկներն այս ու այն կողմ: Շնչել էր ուզում, տեսնել էր ուզում: Բարձրացավ: Տերևի երկու բողբոջիկներով մի կողմ գցեց նախկին պատյանն իր, որ այլևս իմաստը կորցրել էր: Հենց բաց արեց աչքերը, կապույտ տեսավ ու Արև: Շողերի առատությունից կկոցեց աչքերը, հետո կամաց-կամաց վարժվեց լույսին: Ուզեց բարձրանալ-բարձրանալ, որ շուտ հասնի Արևին:
Նա արթնանում էր, երբ խավարը կապտում էր, ճերմակում: Գիտեր, թե Արևը ո՛ր սարի գագաթից է գալիս և որտե՛ղ է պահվում: Ամենից շատ կեսօրն էր սիրում, որովհետև իր սիրելին անասելի քաղցր ժպիտով ժպտում էր հենց իր գլխավերևում և շոյում իր խավոտ իրանն ու թևիկները: Իր փոքրիկ խավիկներն առաջանում էին գիշերները, երբ դեռատի ծաղիկը ոչինչ չէր տեսնում և մրսում էր մենությունից: Ոչ ոք չգիտեր, թե ի՛նչ ապրումներ ու մտատանջություններ էր ունենում նա այդ անորոշ ու ձգված ժամերին և ի՜նչ անհամբերությամբ էր սպասում հաջորդ հանդիպմանը: Արևով հիացած՝ ծաղիկն անվերջ ձգվում էր հրե գնդին կենարար, որ գիտեր շոյել, գգվել ամենքին: Հետո նա սկսեց զուգվել. կանաչ գլխիկին ոսկեզօծ գնդիկներ հայտնվեցին, պսակաձև տարածվեցին: Նա ավելի գեղեցկացավ: Ծիրանագույն մանր ծաղիկներով քող քաշեց դեմքին և Արևի հետ շրջեց հորիզոնից հորիզոն: Նա դարձավ Արևի ծաղիկը, և Արևը շատ սիրեց իր ծաղկին, բազում զավակներ նվիրեց նրան: Արդեն Արևն էլ էր վաղ արթնանում և շտապում հանդիպման, որպեսզի սիրեր, գգվեր և անվերջ երջանկություն նվիրեր ծաղկին:
Օրերն արագ էին սահում: Արևի ծաղիկն իր տեսքով, սիրուց շողացող աչիկներով շատերի ուշադրությունն էր գրավում: Ու մի օր էլ անծանոթ մի ձեռք պոկեց ու տարավ ծաղիկն Արևի: Ծաղիկն իր վերջին շնչում «Արև» շշնջաց: Իսկ երբ Արևը փնտրեց ու չգտավ իր ծաղկին, թախծեց, տխուր դեմքը ծածկեց ամպերով:
Երկար ժամանակ նա իր շուրջը ոչ ոքի չէր նկատում: Գլորվում էր հենց այնպես, և շողերը նրա առաջվա պես էլ չէին այրում:
Ու գարնանը, երբ արթնացած ծիլերի մեջ նկատեց ծանոթ տերևիկները, անսպասելիությունից գլուխը կորցրեց մի պահ: Անչափ ուրախացավ: Կրկին ջերմացավ: Նոր ուժով ու ջերմությամբ սկսեց փայփայել իր ծաղկին:
Այսպես ամեն տարի Արևն ու Ծաղիկը գտնում ու կորցնում են իրար: Երջանկանում են, վշտանում և երբեք չեն մոռանում իրենց սերը:
ՁՈՒԿ-ՀՐԵՇՏԱԿ
Արևն այրեց ծովը: Շոգ էր ու տապ: Մի ձկնկիթ, որին ջրերի հոսքը վերև էր բարձրացրել, գոլորշու անթիվ կաթիլների հետ երկինք բարձրացավ: Այնքա՜ն հաճելի էր ճախրանքը, այնպե՜ս թեթև: Երբ փոքրիկ սաղմից ձկնիկն արթնացավ, արդեն երկնքում էր: Շուրջը միայն ամպեր էին, իսկ վերևում՝ ավելի հեռու, միայն ծով կապույտ էր և վառ արև: Հետո գիշեր եղավ, և մուգ կապույտի մեջ աստղեր ցոլացին: Լուսնի նարնջագույն մահիկը նայեց ներքև և զարմանքից քար կտրեց: Իր կյանքի անվերջ ու անհաշիվ տարիների ընթացքում նա ոչ մի անգամ չէր տեսել երկնային ձուկ: Փոքրիկ ձկնիկը խաղում էր իր ամպային տիրույթում, վեր ու վար լողում: Նրա մաշկը փայլում էր արևից՝ ծիածանի տարբեր երանգնելով:
– Մի՞թե Ձուկ-Հրեշտակ էլ է լինում,- մտածեց Լուսինը այնքան բարձրաձայն, որ աստղերն էլ զարմացան:
Նրանց զարմանքը կրկնակի էր. նախ, որ Լուսինը կարող է խոսել, և որ ամպերում Ձուկ-Հրեշտակ է թևում:
– Ո՞վ է տեսել, ո՞վ է լսել: Ում էլ ասես, չի հավատա…
Աստղային շշուկները տարածվեցին երկնքով մեկ:
Ձուկն իրեն շատ լավ էր զգում երկնքի հրաշափայլ գրկում և հպարտանում էր, որ ինքը միակն է ձկնային ամբողջ պատմության մեջ, որ ապրում է երկնքում: Մի քիչ էլ մարմինը մեծացավ, ձուկն ավելի գեղեցիկ ու անկրկնելի թվաց: Նա հիասքանչ էր և ամբողջ տիեզերքի ուշադրության կենտրոնում: Բայց, ափսո՜ս, Ձուկ-Հրեշտակի լեզուն ոչ ոք չէր հասկանում: Նա ոչ մի հարազատ չուներ իր կողքին: Չուներ սրտակից մի ընկեր, որ զրուցեին, հասկանար իրեն, կիսեր խոհերն ու ապրումները: Քնած ժամանակ Ձուկ-Հրեշտակը հաճախ էր երազում տեսնում մի ջրաշխարհ, որի խորքերում անկրկնելի բնություն կար և տարատեսակ ձկների խայտացող հոծ բազմություն: Կարճատև քնից վեր էր թռչում Ձուկ-Հրեշտակը, ու նրա փոքրիկ սրտիկը կարոտով էր լցվում: Հուզմունքից բերանը բացուխուփ էր անում, իսկ աչքերի թախիծը տարածվում էր ամպերի մեջ: Այդ պահերին նրան չէր հմայում երկնային և ոչ մի հրաշալիք: Այնքա՜ն միայնակ ու անզոր էր զգում:
Ու մի օր, թուխպերի գահին բազմած, չգիտեր՝ ի՛նչ աներ, երբ հեռվից շարժվող ամպերի մի այլ կուտակում նկատեց: Քամու ուժեղ հոսքով սև տարափի զանգվածն առաջ էր մղվում: Վախով նայեց ու չհասկացավ, թե ինչո՛ւ է այն այդքան սև ու ահարկու: Նա մոտենում էր ուժգին որոտով և շանթահարում ամբողջ երկինքը: Նրա մարմինն արագորեն ձևափոխվելով՝ արշավեց ուղիղ խաղաղ ամպիկի վրա: Սպիտակ ամպիկը խառնվեց սևին, գորշացավ և արտասվելով հեղվեց ներքև՝ հոսքի հետ սահեցնելով նաև Ձուկ-Հրեշտակին: Ամեն ինչ կատարվեց ակնթարթորեն: Ձուկն սկզբում ծանր հարված զգաց, պղտորված ջրում ոչինչ չտեսավ:
– Մի՞թե կուրացա,- ցավով մտածեց Ձուկ-Հրեշտակը:
Գլխապտույտ արագությամբ ջրի հոսքը քշում էր խեղճին: Եվ կարծես այլևս ոչինչ չէր զգում… Դանդաղորեն բացեց աչքերը. իրեն շրջապատված տեսավ անթիվ ձկներով, որոնք սրտացավորեն հոգ էին տանում և օգնում ուշքի բերելու խեղճին: Նայեց շուրջը. գտնվում էր մի վայրում, որ հաճախ երազում էր տեսնում, երբ երկնքում էր: Բոլորը հարցեր էին տալիս, շատ հարցեր և դժվարանում էին հավատալ տրված պատասխաններին:
– Ձուկ-Հրեշտա՞կ:
– Դու լավ երևակայություն ունես:
– Երկնքից իջա՞ծ:
– Հեքիաթ ես պատմում, բալի՛կս:
– Ամպերի մեջ բազմա՞ծ:
– Երազում ես տեսել:
Ձուկ-Հրեշտակը չգիտեր՝ ի՛նչ աներ: Մի բան էր միայն լավ. այն, որ կարող էր հաղորդակցվել բոլորի՝ իր նմանների հետ: Բայց կար նաև անհերքելի ապացույց. երկնքում ձեռք բերած անսովոր երկար թևիկները և յուրօրինակ ծիածանագույն մաշկը, որ Արևից էր ստացել:
– Թերևս հնարավոր է, ինչո՞ւ ոչ,- Ձուկ-Հրեշտակին հավատում էր աշխարհ տեսած բարի տատիկներից մեկը:
Ձուկ-Հրեշտակը երախտագիտությամբ էր լցվում նրանց հանդեպ, ովքեր հավատում էին իրեն:
Այդ հրաշքը, իրոք, պատահել է:
