Հ­րաչ ԲԵԳԼԱՐՅԱՆ / ՍԻՐՈՎ, ԿԱՐՈՏՈՎ ՈՒ ՍՐՏԻ ԹՐԹԻՌՈՎ

Չա­փա­զանց­րած չեմ լի­նի, ե­թե ա­սեմ՝ «Գ­րա­կան թեր­թը» իմ ամ­բողջ գի­տակ­ցա­կան կյան­քում ե­ղել է ինձ հետ: Դպ­րո­ցա­կան էի, սի­րում էի գրա­կա­նութ­յու­նը, ո­տա­նա­վոր­ներ էի գրում, մեկ-մեկ տպագր­վում էի «­Պիո­ներ կան­չում», «­Պիո­ներ» ամ­սագ­րում, շրջա­նա­յին «­Լու­սար­ձա­կում» և «Գ­րա­կան թերթ» էի բա­ժա­նոր­դագր­վում: Հե­տո ու­սա­նող էի, է­լի տպագր­վում էի, մտքիս մեջ ինձ բա­նաս­տեղծ էի հա­մա­րում, է­լի «Գ­րա­կան թերթ» էի կար­դում, բայց նույ­նիսկ մտքիս ծայ­րով չէի անց­կաց­նում, որ իմ գրած­նե­րը կա­րող են հան­կարծ տպագր­վել նրա է­ջե­րում: Ախր ես բա­նաս­տեղծ­նե­րին ու գրող­նե­րին այ­լերկ­րա­յին էակ­ներ էի հա­մա­րում: Իմ հաս­տատ հա­մոզ­մամբ նրանք այլ խմո­րից էին հունց­ված, նրանք այլ ո­լորտ­նե­րում էին ապ­րում, իմ կար­ծի­քով, իսկ «Գ­րա­կան թեր­թը» նրա՛նց թերթն էր: Հե­տո… Հե­տո սկսե­ցի աշ­խա­տել շրջա­նա­յին «Ս­ևան» թեր­թի խմբա­գրութ­յու­նում: Ա­վե­լի հա­ճախ սկսե­ցի տպագր­վել տար­բեր թեր­թե­րում, բայց է­լի երկ­յու­ղով էի նա­յում «Գ­րա­կան թեր­թին»: Սի­րում էի, կար­դում, բայց երկ­յու­ղում էի ու չէի հա­մար­ձակ­վում պատմ­վածք կամ բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն ու­ղար­կել: Միշտ մտա­ծում էի. «Ես՝ ուր, «Գ­րա­կան թերթն»՝ ուր»…
Ար­ցախ­յան ա­ռա­ջին պա­տե­րազ­մի տա­րի­ներն էին: Պատմ­վածք­ներս սկսե­ցին շատ հա­ճախ տպագր­վել «­Հայ զին­վոր» թեր­թում, ո­րի խմբա­գի­րը լու­սա­հո­գի Վ­րեժ Իս­րա­յել­յանն էր: Մի օր կար­դաց հեր­թա­կան պատմ­վածքս ու ի­րեն յու­րա­հա­տուկ ժպի­տով հարց­րեց.
– Ին­չո՞ւ «Գ­րա­կան թեր­թին» չես տա­լիս:
– Ե­սի՞մ,- ա­սա­ցի,- կտպագ­րե՞ն որ…
– «­Գա­րու­նում» կտպագ­րեն, ես կտպագ­րեմ, «Գ­րա­կան թեր­թը»՝ չէ՞,- ծի­ծա­ղեց ու ծխա­խո­տի ծու­խը ներս քա­շեց Վ­րե­ժը:
Բան չա­սա­ցի: Հա­ջորդ օ­րը եր­կու պատմ­վածք դրե­ցի ծրա­րի մեջ և­ ու­ղար­կե­ցի: Որ­քան մեծ ե­ղավ զար­մանքս, երբ ուր­բաթ օ­րը բա­ցե­ցի թերթն ու տե­սա պատմ­վածքս: «­Հա­րամ «ա­րուն»-ն­ էր կար­ծեմ: Այդ­պի­սի զգա­ցո­ղութ­յուն ու­նե­ցել եմ մեկ ին­նե­րորդ դա­սա­րա­նում, երբ «­Լու­սար­ձա­կը» իմ լու­սան­կարն էր դրել ու կող­քին՝ «­Սի­րում եմ» բա­նաս­տեղ­ծութ­յունս: Ես, որ ար­դեն թեր­թի աշ­խա­տա­կից էի, իմ հոդ­ված­նե­րը գրե­թե ա­մեն օր տպագր­վում էին թեր­թե­րում, այն­պես էի ու­րա­խա­ցել, որ ա­սես թռչում էի երկն­քից էլ վերև: Ա­սես թևեր էին բուս­նել ու­սե­րիս…
Հե­տո, կար­ծեմ է­լի մի եր­կու պատմ­վածք տպագ­րե­ցի «Գ­րա­կան թեր­թում»: Այդ ժա­մա­նակ ար­դեն ա­ռա­ջին՝ «­Հո­ղի կան­չը» պատմ­վածք­նե­րիս ժո­ղո­վա­ծուն էր տպագր­վել «­Նաի­րի» հրա­տա­րակ­չութ­յու­նում:
Իսկ այդ օ­րը… Ս­ևան­ցի ա­վագ ըն­կե­րոջս՝ Ա­շոտ Վար­դան­յա­նի հետ ինչ-որ գոր­ծով գնա­ցել էինք թե­րակղ­զի:
– Ա­րի մտնենք գրող­նե­րի հանգստ­յան տուն,- ա­սաց:
– Ին­չո՞ւ:
– Հի­մա հանգստ­յան տան տնօ­րե­նը Իգ­նատ Մամ­յանն է: Ճա­նա­չո՞ւմ ես: Գ­նանք, ի­րեն տես­նենք:
– Գ­նանք,- ա­սա­ցի հա­մա­կերպ­ված: Ես շտա­պում էի, այդ օ­րը կար­ծեմ հեր­թա­պահ էի տպա­րա­նում:
Գ­նա­ցինք, տե­սանք Իգ­նա­տին: Ն­րա հետ «­Հայ զին­վո­րի» խմբա­գրութ­յու­նում էի ծա­նո­թա­ցել: Մե­քե­նա­յիս մեջ նոր տպագր­ված գիրքս կար, նվի­րե­ցի:
Մի քա­նի օր անց Իգ­նա­տը զան­գել էր Վար­դան­յա­նին, թե՝ Հ­րա­չին ա­սա, թող ինձ զան­գի: «­Տես­նես ին­չո՞ւ»,- մտա­ծե­ցի: Զան­գե­ցի: «Ա­րի,- ա­սաց,- ժա­մա­նակ գտիր, ա­րի»: Գ­նա­ցի: Գո­վեց գիրքս և պատմ­վածք ու­զեց: «Կտ­պենք «­Գա­կան թեր­թում»,- ա­սաց:
Պատմ­ված­քի հետ նաև ան­տիպ «Թ­լոլ Դա­վիթ» վեպս էի տա­րել: Վե­պը գրել էի գրա­սեն­յա­կա­յին մի հին տետ­րա­կի մեջ:
– Էս ին­չո՞ւ ես սրա մեջ գրել,- զար­մա­ցած հարց­րեց Իգ­նա­տը:
– Թուղթ չկար,- ժպտա­ցի,- հար­ևա­նիս գա­րա­ժում տե­սա, խնդրե­ցի, որ ինձ տա:
– Բե­րել էի վա­ռա­րա­նի կպչան ա­նե­լու հա­մար, բայց որ ու­զում ես, ի՞նչ ա­նեմ,- դե­մու­դարձ ե­ղավ հար­ևան Ա­զատն ու այդ տետ­րը ինձ տվեց:
Իգ­նա­տը ծի­ծա­ղեց:
Վե­պը կար­դա­ցել էր մի գի­շե­րում:
– Ին­չո՞ւ չես տպագ­րում,- զար­մա­ցավ:
– Փող չու­նեմ,- ա­սա­ցի տխուր:
– Ախր գրող­նե­րի գրքե­րը հի­մա տպագ­րում են նաև պե­տա­կան ա­ջակ­ցութ­յամբ կամ պետ­պատ­վե­րով: (Ա­ռաջ անց­նե­լով ա­սեմ, որ «Թ­լոլ Դա­վիթ» վե­պը հա­ջորդ տա­րի տպագր­վեց պե­տա­կան ա­ջակ­ցութ­յամբ):
Ան­ցան օ­րեր: Ես չմո­ռա­ցա Իգ­նա­տին տված պատմ­ված­քիս մա­սին, բայց մտա­ծում էի՝ եր­ևի չեն հա­վա­նել, ու մնա­ցել է կա՛մ Իգ­նա­տի դա­րա­կում, կա՛մ խմբագ­րի թղթե­րի մեջ ու մո­ռաց­վել: Ար­դեն հա­մա­կերպ­վել էի այդ մտքի հետ և զար­մա­ցա, երբ բա­ցե­ցի «Գ­րա­կան թերթն» ու տե­սա իմ լու­սա­ն­կարն ու գիրս: «­Գե­նե­րա­լին սպա­սե­լիս» պատմ­վածքս էր: Տ­պագ­րել էին Իգ­նա­տի ա­ռա­ջա­բա­նով:
Այդ պա­հից սկսած՝ ես ինձ հա­մա­րե­ցի «Գ­րա­կան թեր­թի» հե­ղի­նակ: Ան­ցել են տա­րի­ներ, հի­մա ա­վե­լի հա­ճախ եմ տպագր­վում թեր­թում, բայց ա­ռաջ­վա պես ա­մեն մի պատմ­ված­քը, ա­մեն մի հոդ­վա­ծը ու­ղար­կե­լուց ա­ռաջ կաս­կա­ծում եմ, հե­տո սպա­սում եմ խմբագ­րի ար­ձա­գան­քին: «­Հա­վա­նե՞լ է տես­նես, տես­նես բա­նի պե՞տք է, տես­նես ինչ­պե՞ս կըն­դու­նի ըն­թեր­ցո­ղը»…
Դա լավ է, թե՞ վատ, չգի­տեմ, միայն գի­տեմ, որ իմ ու «Գ­րա­կան թեր­թի» հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը շա­րու­նա­կում են մնալ բա­րե­կա­մա­կան ու բարդ: Ես միշտ կաս­կա­ծող, ես միշտ իմ գրա­ծից դժգոհ, ես միշտ իմ գրա­ծից ան­բա­վա­կան, իսկ թեր­թը… Թերթն ար­դեն ինն­սուն տա­րի ինձ նման հար­յու­րա­վոր գրող­ներ է տե­սել ու է­լի կտես­նի: Գ­րող­նե­րը, տա­ղան­դա­վոր ու ոչ այն­քան, ե­րես ա­ռած ու ծեծկ­ված, ի­րենց գրա­ծից գոհ ու դժգոհ, ի­րենց գրա­ծով եր­ջա­նիկ ու հպարտ, է­լի եր­կար տա­րի­ներ ծե­ծե­լու են թեր­թի խմբագ­րութ­յան դռնե­րը, և­ ա­մեն իս­կա­կան գրող նույ­նիսկ տա­րի­ներ հե­տո միշտ հի­շե­լու է իր և թեր­թի ա­ռա­ջին հան­դի­պու­մը: Հի­շե­լու է սի­րով, կա­րո­տով ու ան­պայ­ման՝ սրտի թրթի­ռով: