ԿԱՐՄԻՐ ՓԵՏՈՒՐ, ՃԵՐՄԱԿ ԱՂԱՎՆԻ / Հայկ ՍԻՐՈՒՆՅԱՆ

– Հա­յաս­տա­նի վեր­ջին գյուղն ենք ու­զում տես­նել,- ձեն ձե­նի տված ա­սա­ցին ու­սա­նող­նե­րը, իսկ ավ­տո­բու­սի վա­րոր­դը, ո­րի դեմ­քից չքա­ցել էր ա­ռա­վոտ­յան զվարթ զի­բա­րը, ճա­րա­հատ­յալ քշեց քան­դու­քա­րափ ճամ­փե­քով:
Ար­դեն մթնե­լուն մոտ էր: Օ­րը պարպ­վել էր՝ ե­րի­տա­սարդ­նե­րի դեմ­քին թող­նե­լով վա­ղան­ցի­կութ­յան թոշ­նած հրա­պույր: Եվ խում­բը սկսեց կառ­չել ճամ­փոր­դա­կան ա­վար­տի փե­շե­րից: Տե­սած­ներն ի՞նչ էր՝ ֆայ­տոն, խաս քար, գունդ-գունդ անմ­շակ բա­զալ­տով կա­ծան, մի եր­կու թան­գա­րան՝ ի­րենց թարմ լա­քած կահ-կա­րա­սիով, ճմրթված ու սփրթնած բրդուճ, դյու­շե­սի լի­մո­նադ ու ողջ ճա­նա­պար­հին ան­դա­դար հնչող աղջ­կա­կան ռիթ­միկ ե­րաժշ­տութ­յուն: Չ­հաշ­ված մի տե­սա­րան, ո­րից ե­րես­նե­րը թե­քե­ցին բո­լո­րը՝ բա­ցի ինձ­նից. թե ես ին­չո՞ւ էի կլան­վել՝ սա­տա­նան գի­տի: Մեր խում­բը պլշկած դուրս ե­կավ ե­կե­ղե­ցուց, որ­տեղ պա­տա­րագ էր այդ ժա­մին, և ֆ­լա­մին­գո­յի պես զվռնոտ հա­յացք­նե­րով տնտղում էին շուր­ջը: Հենց վան­քի բա­կում՝ հին աղբ­յու­րի տակ, մի կին էր կանգ­նել՝ ձեռ­քին ճեր­մակ ա­ղավ­նի: Մո­տե­ցավ մի տղա­մարդ, շշնջա­ցին ինչ-որ բա­ռեր, ո­րոնք հա­մա­տա­րած աղ­մու­կի մի­ջից ա­նըն­կա­լե­լի էին, ու ես լսե­ցի մի կռճտոց և տե­սա ար­յուն: Տու­րիստ­նե­րը խլրտա­ցին այ­ս­ուայն կողմ, մի չի­նա­ցի՝ վզից իր բո­յի չափ լու­սան­կար­չա­կան ա­պա­րա­տը կա­խած, լե­ղա­պա­տառ փա­խավ իր խմբի ետ­ևից, ու սկսեց շուր­ջը անգ­լե­րեն, ռու­սե­րեն, գեր­մա­նե­րեն ա­ղա­ղա­կից զատ, տա­րած­վել նաև չի­նաց պա­ղա­տան­քը: Ինձ ձեռ­քով ա­րե­ցին իմ խմբից մի եր­կու աղ­ջիկ: Հաս­կաց­րի, որ շու­տով կգամ, ու չզգա­ցի, թե ոնց քայ­լերս ինձ մո­տեց­րին աղբ­յու­րին: Կինն ու տղա­մար­դը հե­ռա­ցել էին ան­հայտ ուղ­ղութ­յամբ, ես կանգ­նե­ցի աղբ­յու­րի մոտ, կռա­ցա, խո­նավ ու կի­սա­մամ­ռած բո­լոր­քով քա­րե­րին սպի­տակ բմբլիկ­ներ էին ու ար­յան ցո­ղեր: Լ­վաց­վե­ցի և մի ափ ջուր տա­րա բե­րանս: Թե ինչ համ ա­ռա՝ չեմ կա­րող ա­սել:
Վա­րոր­դը, ինչ խոսք, ժպտա­լու ճի­գեր էր գոր­ծադ­րում, թեև մտքին միայն դա­րու­փո­սերն էին, որ հե­տո դըխ­կու­շըխկ էին գցե­լու մե­քե­նա­յի ըն­թաց­քի մեջ: Հա­սանք մի գյուղ, ուր ե­րեք-չորս ե­րե­խա (նրան­ցից մե­կը ի­րե­նից ան­հա­մե­մատ մեծ հե­ծա­նի­վով) մի քա­նի թրքոտ ու բե­զա­րած կո­վե­րի էին ճամ­փում գոմ: Կանգ­նե­ցինք ու հարց­րինք, թե վեր­ջին գյու­ղը է՞ս է: Ա­սա­ցին՝ ա­յո՛: Շա­րու­նակ քա­ղա­քա­յին ու ա­մեն օր լո­ղա­ցող ե­րե­խա­ներ տե­սած օ­րիորդ­նե­րը ա­րագ ի մի բե­րե­ցին ի­րենց հետ վերց­րած շո­կո­լադ­ներն ու թխուկ­նե­րը և պար­զե­ցին մա­նուկ­նե­րին: Ս­րանք էլ՝ ապ­շա­հար վերց­րին ու հա­լալ-ախ­պե­րա­փայ ա­րե­ցին: Մե­կին հետ­ներս վերց­րինք, մյուս­նե­րը՝ հե­ծա­նի­վին բարձ­ված խե­լա­կո­րույս ու­ղեկ­ցե­ցին մինչև գյու­ղի վեր­ջը:
Մե­քե­նան կանգ­նեց բլրի ծե­րին: Ա­րագ-ա­րագ դուրս թափ­վե­ցինք: Շուր­ջը կարմ­րոտ փո­շի էր ու ար­դեն լաջ­վար­դին տվող եր­կինք, ո­րի ծրա­րից արևն իր կար­միր մա­զիկ­նե­րը ետ էր քա­շում ար­դեն: Առջ­ևում սա­հան­քով վայ­րէջք էր, ո­րից հե­տո սկսվում էր ծայ­րե­ծայր ձգվող երկ­տակ փշա­լա­րե­րի եր­կա­րութ­յու­նը: Քիչ այն կողմ Թուր­քիա ու օ­տար լույ­սե­րի պե­ծիլ­ներ… Ու­սա­նող­նե­րից մի քա­նի­սը տե­ղի տվին ի­րենց հայ­րե­նամ­ռունչ եր­գեր հնչեց­նե­լու հա­գուր­դին, իսկ ես մի քա­նի աղ­ջիկ­նե­րի հետ ի­ջա սա­հանքն ի վար: Փ­շա­լա­րի եր­կայն­քով քայ­լում էինք՝ դնդնա­լով ան­մեկ­նե­լի մտքեր:
Մո­տե­ցավ թռվռուն ման­չուկ­նե­րից մե­կը՝ գի­դի դեր ստանձ­նե­լով, ու ցույց տա­լով հար­յու­րամ­յա կրա­կա­կե­տե­րը՝ փա­խավ խմբի ե­րաժշ­տա­կան թևի մոտ: Բո­լո­րը ոս­տոս­տուն ցատ­կե­րով մագլ­ցում էին վեր, իսկ աղ­ջիկ­նե­րից մե­կը՝ սրտիս սաս­տիկ բաղ­ձան­քը, ինձ հույս տամ, թե լսեց ու ման­րիկ քայ­լե­րով շա­րու­նա­կեց ու­ղին ինձ հետ:
Վեր ել­նե­լուց խնդրե­ցի ձեռ­քը՝ օգ­նե­լու հա­մար: Տ­վեց իր ա­փը՝ չկռա­հե­լով, որ ոչ թե ես եմ օգ­նում, այլ՝ ին­քը: Ես բռնե­ցի այդ կաթ­նա­յին ա­փը և­ ու­զում էի, որ խոր­խո­րա­տի խո­չըն­դո­տը եր­կա­րեր, ձգվեր մինչև լույս: Ա­ռա­ջին ան­գամ էի հպվում այդ փխրուն ու հե­ռու թվա­ցող եր­ջան­կութ­յա­նը: Ք­սան մետր էր բա­ժա­նում մեզ մյուս­նե­րից, բայց ինչ­պե՞ս, ի՞նչ բա­ռե­րով պատ­մեի իմ տա­րի­ներ ձգվող նո­վե­լա­յին սյու­ժեն: Այս աղջ­կա ստվե­րով վա­զեց ե­րի­տա­սար­դութ­յանս գրե­թե չորս տա­րին, բայց նա միշտ ինձ ան­հաս է թվա­ցել՝ մի գա­գաթ, ո­րին պետք է հեռ­վից կամ նկա­րով հիա­նալ: Մտքումս հա­զար ու մի սցե­նար եմ հյու­սել, թե ինչ­պես պի­տի մո­տե­նամ այս քայ­լող ա­ռեղծ­վա­ծին, բայց միշտ մի դա­ռը ափ­սո­սանք վիզս սեղ­մող ճո­պա­նի պես ինձ ետ է քա­շել: Հի­մա այս շող­շո­ղուն քաղց­րութ­յունն այն­քա՜ն մոտ է թվում, այն­քա՜ն ի­րա­կան: Ու­րեմն այս գե­ղեց­կութ­յա­նը հաս­նե­լը խել­քին մո՞տ էր: Մի՞­թե ես ա­նի­մաստ եմ մսխել այս տա­րի­նե­րը՝ եր­ևա­կա­յութ­յու­նիցս զատ չտեն­չա­լով այս աղջ­կան: Բայց, ախր, որ հաս­նեի էլ այս վե­րին ճյու­ղի պտղին՝ ո՞նց էի պա­հե­լու: Ես՝ քա­մա­խառն ե­րի­տա­սարդս, ես՝ ան­կա­նոն թրևողս, այս բաղ­ձան­քին ո՞նց էի պա­հե­լու: Ախր գե­ղեց­կութ­յունն իր գինն ու­նի: Ս­րա հա­գու­կա­պը, ա­ռօր­յան, պա­ճու­ճան­քը ար­ժեք ու­նեն, է՜: Ինչ­քան էլ պոե­զիա սի­րի, ինչ­քան էլ գրո­ղա­կան կյան­քին նա­յի ժպտուն աչ­քե­րով՝ կեն­ցա­ղը կսպա­նի: Թե­կուզև դու պատ­րաստ ես ա­ղան­դա­վո­րի պես ձա­խին չնա­յել ու խեն­թո­րեն սի­րել միայն այս մար­դան­ման եղ­նի­կին: Բայց հի­շիր մի պահ քո գրոշ­նե­րը՝ կա­թի­լա­յին նե­րար­կու­մի պես դան­դաղ ե­կող ու… հե­րիք է: Գի­տեմ, այս գե­ղեց­կութ­յու­նը ցմահ ու­ղեկ­ցե­լու է ինձ իմ ե­րազ­նե­րում և­ ափ­սո­սան­քի մի ան­նե­րե­լի ծա­մած­ռում է դա­ջե­լու դեմ­քիս: Չա­սա­ցի՛, չա­սա­ցի՛, չա­սա­ցի՛ ո­չինչ:
Ա­փը բաց թո­ղե­ցի, դեմքս մոխ­րա­ցավ, ետ ըն­կա մի պահ, նա­յե­ցի հո­րի­զո­նին՝ մու­սուլ­մա­նա­կան լույ­սե­րին. փշա­լա­րե­րից ան­դին ու­րիշ Հա­յաս­տան է, միայն լույ­սերն են թուր­քա­կան: Ի՜նչ ան­բառ ու ի­մաս­տա­լի է մութն ընկ­նում ծայ­րա­մա­սում: Հա­յաս­տա­նի ուն­քե­րին կանգ­նած՝ ես հետևում էի աղջ­կա հա­մա­չափ քայ­լե­րին, որ վայրկ­յա­նա­ցույ­ցի պես սեղ­մում էր ե­րե­կոն:
Սա սկի՞զբն է, թե՞ վեր­ջը: Այս­տեղ Հա­յաս­տա­նը ա­վարտ­վո՞ւմ է, թե՞ այս­տե­ղից է սկսվում: Գու­ցե այս­տե­ղով են պա­պերս ե­կել Սա­սու­նից, գու­ցե հենց այս­տեղ են մա­նուկ­ներ խեղդ­վել՝ ան­հար­կի աղ­մու­կի հա­մար: Գու­ցե հենց այս կրա­կա­կե­տե­րից, որ հի­մա կի­սով փո­շի­նե­րի տակ են, և միայն մա­նուկ­ներն են ի­րենց ե­րե­խա­յա­կան կռիվ­նե­րը մղում, ֆի­դա­յի­նե­րի մո­սին­նե՞ր են պայ­թել: Ո՜վ ի­մա­նա: Հա­յաս­տա՜ն, մի ծայ­րից մյուս ծայրդ գնա՞լ է, թե՞ գալ:
Աղ­ջի­կը մի պահ շրջվեց, և­ ես տե­սա հան­գող ար­ևի կար­մի­րը աչ­քե­րում: Դոշս ճմրթվեց:
– Ինձ կնկա­րե՞ս էս­տեղ,- ա­սա­ցի լռութ­յու­նը խզող շար­ժի­չի ձայ­նով:
– Դե… կանգ­նիր հենց էդ­տեղ… գլուխդ մի քիչ ձախ. ար­ևը չընկ­նի դեմ­քիդ:
Ն­կարն ին­չի՞ս էր պետք: Սա ըն­դա­մե­նը ան­մեղ մանև­րում էր և մի կես րո­պե ան­թարթ հիա­նա­լու պատ­րանք: Մենք գնա­ցինք խմբի մոտ. ես՝ տրո­յա­ցու պես գլխի­կոր, աղ­ջի­կը… ան­տեղ­յա­կի մեղ­մութ­յամբ:
Ու­սա­նող­նե­րը քրքի­ջով ու ծա­մա­ծուռ շար­ժում­նե­րով շուրջ­պար էին բռնել: Կա­տար­յալ մութ էր, բայց ես հասց­րե­ցի նկա­տել վա­րոր­դի նամ­ռոտ դեմ­քը՝ հնգօր­յա բեղ-մո­րու­քի մի­ջից: Հա­վա­նա­բար այն պա­հան­ջից էր, որ մե­քե­նա­յի լույ­սե­րը վա­ռի, իսկ իր միտ­քը նոր գնած մարտ­կոցն էր ու… տիե­զե­րա­կան խո­ռոչ­ներ հի­շեց­նող փո­սե­րի մի­ջով վե­րա­դար­ձը: Ամ­բողջ ճա­նա­պար­հը հո­րան­ջոց­նե­րի էս­տա­ֆետ էր ու մտո­վի լավ դրվա­գի փնտրտուք: Ես աչքս հե­զո­րեն թե­քե­ցի օ­րիոր­դի կող­մը և ս­փո­փան­քի ու հա­մա­կեր­պութ­յան ար­տա­շունչ ար­ձա­կե­ցի: Ձախ ու­սիցս մեկն ա­կան­ջիս փսփսաց՝ «դե հերն էլ ա­նի­ծած, գնա ու հա­սի դրան. քեզ­նից լա՞­վը պի­տի տեր դառ­նա»: Աջ քուն­քիս քրիս­տո­նեա­կան հե­զութ­յամբ մե­կը շշնջաց՝ «քեզ նա­յիր, եղ­բա՛յր, էդ բյու­րե­ղին պա­հե՞լ կլի­նի. ո՛չ տնտե­սա­գետ ես, ո՛չ ծրագ­րա­վո­րող, տո ո՛չ էլ նա­խա­րար կդառ­նաս մի օր»:
Հա­սանք Եր­ևան՝ կաու­չու­կի ցատ­կի պես անն­կատ: Գու­ցե ա­վարտ­վե՞ց օ­րը: Ո՜վ ի­մա­նա: Միայն թե բոռ ճան­ճե­րի պես զավ­զակ բա­խում­նե­րը ինձ շա­րու­նակ պի­տի հե­տապն­դեն ու մտքիս բե­րեն տղա­մարդ­կա­յին մի շփոթ՝ զղջալ-չզղջա­լու, սի­րել-չսի­րե­լու, լա­վի ու վա­տի, ճիշտ ու սխա­լի: Ես դեռ մի կողմ. այս «գի­շա­տիչ» մի­ջատ­նե­րը պի­տի ան­վերջ բզկտեն հո­գումս խցան­ված այն ա­ղավ­նու փե­տուր­նե­րը…