Անակնկալ, անսպասելի, գաղտագողի յայտնուեցաւ… դարանակալ այն թշնամիին նման, որուն ներխուժումը ցնցեց երկիրը:
Յայտնուեցաւ, ցնցեց… ամուր ճանկեց կոկորդս, սեղմեց, հասաւ ականջիս խոռոչին ու անխնայ հարուածներով ծակծկեց, միսերուս մէջ ելեկտրական հոսանքի ցնցումներով ազատ, համարձակ դեգերեցաւ: Ջերմութիւն, դող, մրսածութիւն, յոգնածութիւն:
Իր շրջապատի բժիշկներու յորդորներուն ու թելադրանքներուն կուրօրէն հաւատացող բարեկամուհի մը կը ջանար համոզել զիս, թէ պատուաստ ստացած եթէ չըլլայի, անպայման հիւանդանոց կը հասնէի. հակաճառելն ու քննարկելը անիմաստ է, բոլորն ալ համակարծիք են թէ պատուաստը խիստ անհրաժեշտ է… եւ քանի որ հակառակը չեմ կրնար փաստել, կը փորձեմ լռել: Մինչ տրամաբանութիւնս, յաճախ զիս խանգարող տրամաբանութիւնս կը մերժէ հաւատալ… պատուաստ ստացողը ինչպէ՞ս կրնայ վարակը հիւրընկալել հարցականը կը մրճահարէ ուսողութեան խնդիրներուն բաւական ճարտարութեամբ լուծում գտնող ուղեղս:
Անիծեալ այս ժահրը արձակ-համարձակ կը փորձէ ոտնահարել զիս. Ե՛ս յանձնուողը չեմ: Գիշերը ցաւի ու մղձաւանջի մէջ կը տապլտկիմ, երազներ ու տեսիլքներ…
Ա. Տեսիլք
Ջերմութիւնս մարտի հրաւիրող զեփիւռ մը կը շոյէ մազերս, կը փայփայէ քնքշութեամբ, այս մատները օտար չեն ու միայն անոնք այսքան հոգատարութիւն կրնան փոխանցել.
Շուք մը կամացուկ կը շարժի, անկողնիս ծայրը ուշադիր նստողի շարժումը կը զգամ:
– Մամ եկար զիս մօտդ տանելո՞ւ.- կը շշնջամ:
– Չէ, մօտս տեղ չունիս, դուն պիտի առողջանաս անհոգ եղիր.- կը լսեմ կտրուկ շեշտը ու շուքը անմիջապէս կ’անհետանայ:
Աշխարհը անդամալուծող այս հիւանդութիւնը յաղթահարելու համար կուլ տուած անիծեալ հակապիյոդիկ դեղահատը կը ճանկռտէ ստամոքսս…
Բ. Տեսիլք
Պայթող արկերու հեռաւոր ձայներ, ցնցումներ, աչքերս ամուր կը փակեմ, շուքերը կը շարժին, կը վազվզեն.
– Աթս-ն.- կը ճչան:
Աղաղակներ ու ծուխ:
Կը փորձեմ ճչալ, օղակը կը սեղմէ կոկորդս:
– Շտապ օգնութիւն… վա՜յ մեր տղաքը… Օգնեցէ՜ք.- կոկորդիս մէջ կանչը սեղմուող օղակին տակ կը խլանայ:
Շուքերը հոն են դրան առջեւ անշարժ:
Անոնց վրայ երկինքը անպաշտպան էր, իսկ աշխարհը անտարբեր խիստ մտահոգ ձեւացնելով հանդերձ….
Մատներովս կը փորձեմ քակել օղակը, կոկորդիս ցաւը կը ճնշէ, սուր-սուր ծակող:
Գ. Տեսիլք
Շուքերը կը յառաջանան:
«Օ՜ անհետ կորածներ, եկաք հաշիւ պահանջելու, իրաւունք ունիք: Այս երկրագունդի վրայ իրաւունքի չափանիշները նժարի թեւին զետեղուելով կ’արժեզրկուին մեծերու զօրութեան ու ծանրութեան դիմաց տեղի տալով.
Սեւ ոսկի, կանաչ թղթադրամ ու հասարակ մարդոց կեանքեր:
Բայց թանկագին, անգին, մատղաշ կեանքեր:
Պարտութիւնը ամօթի խառան դարձաւ… Աստուած իմ այս անտանելի օղակը:
Դողը կը ցնցէ մարմինս, կը կծկուիմ, պսակաւոր այս աներեւոյթ ժահրը կը փորձէ քամել ուժերս.
Չէ՜ չեմ յանձնուիր, պայքարելու ուժ կայ տակաւին մէջս ու մանաւանդ յոյս:
Դ. Տեսիլք
Կիսախաւարին մէջ գետինը կողք-կողքի նստած են շուքերը…
«Մեր գերավարուած տղաքն են, բոցավառ նայուածներ ունին, օգնութիւն հայցող մարտահրաւէր չէ այլ պահանջք…
Իրաւունք ունիք, բարձր ամպիոններու վրայէն նետուած խոստումները սին էին, յուսադրիչ հաւաստիացումները, ընդդիմախօսներու ճառերը… խօսք, խօսք, խօսք… տարի ու կէս ու տակաւին չենք գիտեր ի՞նչքան:
Համայն անտարբերութիւն, նիւթի ու օրուան հացը ապահովելու վազք, համակերպութիւն իրավիճակին հետ։ Յանձնուեցանք թէ՞ արդէն ծնկաչոք խաղաղութիւն կը հայցենք…
«Ով մարդկային արդարութիւն, թող ես թքեմ քու ճակատիդ». բանաստեղծը յանդուգն նետեց այս խօսքը, որ հիմա ականջներուս մէջ բզզիւնի նման կը զանգահարէ:
1908 թուականին Թուրքիոյ մէջ սահմանադրութեան հաստատումը ոգեւորեց հայութիւնը, Եւրոպա ու այլ երկիրներ ապաստանած մտաւորականները հաւատալով եղբայրութեան, հաւասարութեան կոչերուն, սահմանադրութեան բերելիք «բարիքներուն» վերադարձան:
Ու եղբայրութիւն քարոզող իթթիհատականները սառնասրտօրէն կազմակերպեցին «Ցեղասպանութիւն»ը: Խրոխտ յեղափոխական երգիչ՝ Սիամանթոն եւս նահատակուեցաւ, մի գուցէ նայելով մահուան աչքերուն մէջ սոսկաց, բայց գոչեց «Ես երգելով կ’ուզեմ մեռնիլ».
Այս որերորդ անգամ պիտի խաբուինք, պիտի հաւատանք, պիտի խոնարհինք առանց նախապայմաններու:
Ես կ’ատեմ պատերազմները… այս որերո՞րդ պատերազմն է որուն ժամանակակից եւ մասամբ ականատես կ’ըլլամ: Առաջինը՝ կապոյտ ներկուած ապակիներու, հոսանքազրկման ու մէկ հատիկ «Միկ» օդանաւի մը սաւառմնան յիշողութիւնն է. ձայնասփիւռէն ոգեկոչումներ (այդ օրերուն հեռատեսիլ չունէինք), ոգեւորիչ ազգային երգեր, արաբերէն լեզուով «Յաղթելու ենք»ի հաւաստիացումներ… ու հողերու յանձնումը Իսրայէլին: Երկու տարի ետք կրկին սահմանային պատերազմ, նոյն ոգեւորիչ վիճակը եւ մասամբ արժանապատւութեան վերահաստատում…
Արցախեան հերոսամարտը, որուն կը հետեւէինք հեւ ի հեւ, լուրեր, թերթերու յօդուածներ ու խանդավառութիւն:
Տարիներ ետք Սուրիական ներքին պատերազմը, որ ԷՐ մեծ պետութիւններու շահերուն հաշուեյարդարը, ժողովուրդի պառակտման, տարտղման ու երկրի քանդման, հոշոտման, սնանկացման հաշւոյն:
Յետոյ քառօրեան ու ամենացաւալին քառասունչորսօրեան…
Ես կ’ատեմ պատերազմները, խաղաղութեան ջատագովներէն եմ… բայց արժանապատիւ խաղաղութեան:
Քրտինքը պատած է մարմինս: Ծանրացած գլուխս կը բարձրացնեմ բարձին վրայէն, տղաքը հոն են գետինը նստած կողք-կողքի:
Ներեցէք տղաք, որ ես անկողնիս մէջ եմ դուք յատակին, ներեցէք որ ձեզի օգնելու հնարաւորութիւն չունիմ, ՆԵՐԵՑԷՔ…
Չէ՜, չենք յանձնուիր.
«Այնքան արշալոյսներ կան, որ տակաւին չեն ծագած…»
Ե. Տեսիլք
Քրտնաթաթախ ու ծանր քայլերով կը բարձրանամ ասֆալթապատ ճանապարհէն, ձեռքիս փունջ կայ կաս-կարմիր վարդերու, անոնց փուշերը առատ են, կը ծակծկեն մատներս: Այսքան գերեզմանաքարերէն որ մէկուն վրայ դնեմ այս վարդերը:
Եռագոյնները կը ծածանին, ես կը սոսկամ, երբեք չէի ուզեր տեսնել
եռագոյններուն ծածանումը այս վայրին մէջ:
Ինչո՞ւ, ինչո՞ւ այսքան նոր հողաթումբեր:
Քաղցր նայուածքներ, ժպիտներ ու տապանաքարներուն վրայ փորագրուած թուականներ իրարմէ փոքր գծիկով բաժնուած, փոքրիկ տեւողութեամբ կեանքեր 2020-ին աւարտող:
Խունկ կը վառեմ, խունկի ծուխին ամպիկները կը բարձրանան:
«Թող ոչ մի զոհ չպահանջուի…»
Զ. Տեսիլք
Սպիտակ, ջարդուած զոյգ հրեշտակներու պատկերն է, ականներով խորտակուած եկեղեցիի գմբէթը, իսկ քաղաքը… քաղաքը դժգոյն չէր, այլ դժբախտ, այն գեղեցկուհիին նման որուն ծնողքը կը յանձնեն զինք սուլթանի հարէմին:
Կը զգամ որ ճակատէս ու վզէս քրտինքը կը ծորի, կը շնչեմ խունկի բոյրը, կը բանամ աչքերս: Քրտինքը մարմնէս արտաքսած է թոյները, գլուխս թեթեւցած է, կոկորդիս մէջ խայթոց չկայ, թեթեւ հազ մը տակաւին կը յիշեցնէ թէ ծանր քայլերով բայց երեք շաբթուայ տեւողութեամբ յաղթահարած եմ «քորոնա»ն:
«Ու պայքա՜ր, պայքա՜ր երգեցի…»
Կան անտարբերներ, կան համակերպողներ, բայց մենք յանձնուողը չենք: Չե՜նք… կը լսեմ արձագանգը:
Հեռատեսիլը կը միացնեմ, ալիքէ-ալիք կը շրջիմ ճնշող մտածումներս ցրելու.
Տափակ զուարճախօսութիւններ, անմակարդակ «սերեալներ», վայրագ միջադէպեր, դանակ, ծեծկտուք… իսկ լուրերը.
Ուղիղ միացում Ազգային ժողովի ելոյթներու հեռարձակման, ամպիոնին վրայ կը փոխուին դէմքերը, գզգզուք, ընդդիմախօսութիւններ, լուտանքներ:
«Եվ ո՞վ, և ո՞վ է մեր ապագային տվել
Անխզելի ընթացք ու գաղափար…»
Կ’անջատեմ միացումը: Կը փակեմ աչքերս ու այս անգամ տեսիլք չէ այլ դառն իրականութիւն:
Մինչ պատգամը կը թելադրէ.-
«Վերջին զինվորն էլ ընկնի
հուսահատ
Քո ժողովրդի հավերժութեանը
Չհավատալու իրավունք
ՉՈՒՆԻՍ»։