ՈՒՇԱՑԱԾ ԿՏԱԿ / Սեյ­րա­նու­հի ԳԵՂԱՄՅԱՆ

Երբ ցե­ղաս­պա­նութ­յու­նից մի կերպ փրկված և­ եր­կար դե­գե­րում­նե­րից հե­տո ԱՄՆ-ի հա­յա­շատ այս քա­ղա­քում հաս­տատ­ված խար­բերդ­ցի Հով­հան­նեսն ու վա­նե­ցի Վար­դին հան­դի­պե­ցին, ար­դեն բա­վա­կան տա­րիք ու­նեին և­ ա­ռանց այլ­ևայ­լութ­յան ի­րենց ա­մուս­նութ­յու­նը հաս­տա­տե­ցին հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցում՝ սա­կա­վա­թիվ ըն­կեր­նե­րի ներ­կա­յութ­յամբ։ Մեկ տա­րի անց ծնվեց նրանց որ­դին, ո­րին ի հի­շա­տակ պա­պի՝ Սեդ­րակ ան­վա­նա­կո­չե­ցին։ Ծ­նող­ներն ա­մեն ջանք գոր­ծադ­րում էին, որ օ­տար մի­ջա­վայ­րում ե­րե­խան խեղճ ու կրակ չմե­ծա­նա ու հա­սա­կա­կից­նե­րից ոչն­չով վա­տը չեր­ևա։ Շատ զրկանք­ներ կրե­ցին, մինչև ոտ­քի կանգ­նե­ցին։ Տ­ղա­յի պատ­շաճ հագ ու կա­պը ա­պա­հո­վե­լու, բարձ­րա­գույն կրթութ­յան վար­ձը վճա­րե­լու, ա­պա­գան ա­պա­հո­վող աշ­խա­տանք ստեղ­ծե­լու հա­մար նրանք հա­ճախ կի­սա­քաղց էին մթնեց­նում օ­րը։ Հով­հան­նե­սը մո­լե­ռանդ հայ էր և­ ա­նընդ­հատ ու ա­մե­նուր հպար­տո­րեն շեշ­տում էր իր ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լութ­յունն ու ձաղ­կում բո­լոր նրանց, ով­քեր վա­րա­նում էին խոս­տո­վա­նել ի­րենց հայ լի­նե­լը։ Խոսք ու զրույ­ցը միայն կորց­րած հայ­րե­նի­քի, սրի քաշ­ված հա­րա­զատ­նե­րի, գաղ­թի սահմռ­կեց­նող տե­սա­րան­նե­րի մա­սին էր։ Ն­վի­րա­կան ե­րա­զան­քը՝ նո­րից հայ­րե­նի ե­զեր­քը տես­նե­լը… Գու­ցե այդ էր պատ­ճա­ռը, որ հոր ու որ­դու հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի մեջ ջեր­մութ­յան պա­կաս կար, որ գնա­լով ա­վե­լի զգա­լի էր դառ­նում։ Սեդ­րակն այն­քան էլ չէր սի­րում հոր հի­շո­ղութ­յուն­ներն ու տխուր պատ­մութ­յուն­նե­րը. դրանք խեղ­ճութ­յուն և հ­նութ­յուն էին բու­րում։ «­Հայ­րի՛կ, բավ է ար­ցուն­քոտ ու ար­յու­նոտ պատ­կեր­նե­րը հի­շես,- ա­մեն ան­գամ ընդ­հա­տում էր հո­րը։- Ներ­կան է կար­ևոր։ Ապ­րել նոր մի­ջա­վայ­րում, նոր ժա­մա­նակ­նե­րում և­ օ­տար մնալ նույն այդ ժա­մա­նակ­նե­րին՝ ողջ-ողջ թաղ­վե­լու ձև­ է»։ Ու­րիշ էր Վար­դին, ա­վե­լի լուռ էր և հե­զութ­յամբ ու համ­բե­րութ­յամբ փոր­ձում էր հա­վա­սա­րակշ­ռել եր­կու բևեռ­նե­րը՝ ա­ռան­ձին-ա­ռան­ձին մե­կի մոտ ար­դա­րաց­նե­լով մյու­սի պահ­ված­քը…
Սեդ­րա­կը չէր բո­լո­րել 22-ը, երբ հայ­րը նրան էր հանձ­նել մո­տա­կա փո­ղո­ցի վրա կա­ռու­ցած գոր­գե­րի բա­վա­կան ըն­դար­ձակ խա­նու­թի բա­նա­լի­ներն ու բա­նա­լի­նե­րի հետ նաև մի քա­նի խոր­հուրդ­ներ տվել. «Տ­ղա՛ս,- ա­սել էր,- հին ի­մաս­տութ­յու­նը կը­սե, որ ե­թե ժպիտ չու­նիս ե­րե­սիդ՝ խա­նութ մի՛ բա­նար, հա­ջո­ղութ­յուն չպի­տի գտնես, և­ ուշ կամ շուտ պի­տի գո­ցես այն. ու­րեմն ժպի­տով պի­տի ըն­դու­նես բո­լո­րին։ Հայ ըլ­լալդ չմոռ­նաս։ Չան­տե­սես հայ­րե­նա­կից­նե­րուդ, խո­նարհ­նե­րուն ու դժբախտ­նե­րուն։ Հ­նա­րա­վո­րին չա­փով բա­րիք գոր­ծե։ Ս­նա­փառ չըլ­լաս։ Որ­քան ալ որ մեծց­նես աշ­խա­տանքդ՝ միշտ գոր­ծիդ գլու­խը կանգ­նիր»։
Հոր խոր­հուրդ­նե­րի մի մասն ա­կան­ջի պո­չով էր լսել, բայց լայն, ջերմ ժպի­տը միշտ դեմ­քին էր պա­հել, ու շա­տերն էին ա­սում, որ նրա հա­ջո­ղութ­յան գրա­վա­կա­նը հենց հմա­յիչ ժպիտն էր։ Ճ­կուն էր գոր­ծի մեջ և զար­մա­նա­լի հի­շո­ղութ­յուն ու­ներ. բո­լոր հա­շիվ­նե­րը մտքում էր ա­նում, ան­գամ ե­րե­կո­նե­րը, երբ ի մի էր բե­րում օր­վա գոր­ծարք­նե­րը՝ ո՛չ հաշ­վիչ, ո՛չ իսկ գրիչ չէր օգ­տա­գոր­ծում:
­Շատ ա­րագ գոր­գե­րի խա­նութ­ներն ըն­դար­ձակ­վել և տա­րած­վել էին երկ­րով մեկ, ու գոր­գե­րի հետ միա­սին վա­ճառ­քի տե­սա­կա­նին հա­մալ­րել էին նաև հնաոճ ի­րերն ու ար­վես­տի գոր­ծե­րը: Իր հսկա­յա­կան, շքե­ղա­շուք տու­նը, որ կա­ռու­ցել էր քա­ղա­քի ա­մե­նա­թանկ թա­ղա­մա­սե­րից մե­կի բար­ձուն­քում, ա­վե­լի շատ թան­գա­րա­նի էր նման, քան բնա­կա­րա­նի։ Պա­տե­րին կախ­ված ոս­կե­զօծ շրջա­նակ­նե­րով գե­ղան­կար­նե­րը, հա­տակ­նե­րը զար­դա­րող թան­կար­ժեք գոր­գե­րը, կա­հույքն ու սպաս­քը նրա բծախն­դիր ճա­շա­կի մա­սին էին վկա­յում։ Հայ լի­նելն իր գո­յութ­յան մաս չէր կազ­մել, և հա­յութ­յու­նը փաս­տող շատ բան չկար այն­տեղ. ծնող­նե­րի հար­կա­բաժ­նում կախ­ված ոչ մեծ չա­փե­րի գոր­գը, որ պատ­կե­րում էր կո­րուս­յալ հայ­րե­նի­քի փլա­տակ­նե­րի վրա հե­րար­ձակ նստած ող­բա­ցող հայ կնո­ջը, հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցի­նե­րի և Ա­րա­րա­տի վե­հա­շուք պատ­կե­րով մի քա­նի գե­ղան­կար, ար­ծաթ­յա տար­բեր սկա­հակ­ներ, կա­շե­կազմ, հաս­տա­փոր մի քա­նի գիրք ու փայտ­յա զար­դա­նախշ նար­դին…
Եվ, այ­նո­ւա­մե­նայ­նիվ, ճա­կա­տա­գիրն այն­քան էլ բա­րե­հաճ չէր գտնվել Սեդ­րա­կի հան­դեպ։ Ա­ռա­ջին ա­մուս­նութ­յու­նը, որ հիմն­ված էր ան­կեղծ սի­րո վրա, եր­ջան­կութ­յուն չէր պարգ­ևել նրան։ Մի քա­նի տա­րի անց գե­ղեց­կու­հի կի­նը մա­հա­ցել էր քաղց­կե­ղից՝ դեռևս ժա­ռանգ չպարգ­ևած ըն­տա­նի­քին։ Հե­տա­գա եր­կու ան­սեր ու կար­ճատև ա­մուս­նութ­յուն­նե­րը սրտի հետ որ­ևէ կապ չէին ու­նե­ցել, ու կա­նան­ցից յու­րա­քանչ­յուրն ու­նեց­ված­քի մի մեծ բա­ժին պո­կե­լով՝ հեշ­տո­րեն հե­ռա­ցել էր… Կա­նանց հետ ու­նե­ցած մնա­ցած հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րը զուտ մարմ­նա­կան էին: Ու նա հաշտ էր ա­մու­րիի՝ իր ա­զատ, անբռ­նազ­բոս, ու­րախ ու ան­հոգ կյան­քի հետ…
Ծ­նող­նե­րը քիչ տար­բե­րութ­յամբ կյան­քից հե­ռա­ցան, երբ Սեդ­րակն ար­դեն մոտ էր հի­սու­նին։ Հե­ռա­ցան բա­վա­կան սրտնե­ղած ու խռո­ված նրա­նից, որ այդ­պես էլ թոռ գրկե­լու եր­ջան­կութ­յու­նը չապ­րե­ցին, որ ի­րենց ազ­գա­նու­նը շա­րու­նա­կող չու­նե­ցան։ Ն­րանց շքեղ ու մար­դա­շատ թա­ղում­նե­րից հե­տո միայն Սեդ­րա­կը հան­կարծ մե­նա­կութ­յան զգա­ցում ու­նե­ցավ։ Այդ մե­նա­կութ­յունն ինչ-որ չա­փով լցնե­լու ցան­կութ­յո՞ւնն էր պատ­ճա­ռը, թե ու­րիշ մի այլ բան, բայց սկսեց եր­բեմն-եր­բեմն այ­ցե­լել հայ­կա­կան ե­կե­ղե­ցի, ներ­կա գտնվել պա­տա­րագ­նե­րի, տար­բեր ա­ռիթ­նե­րով ոչ շատ մեծ նվի­րատ­վութ­յուն­ներ ա­նել բա­րե­գոր­ծա­կան հիմ­նարկ­նե­րին:
Սկ­սել էր մի տե­սակ քա­մահ­րան­քով նա­յել ա­մե­րիկ­յան կյան­քին ու բար­քե­րին, օ­տա­րութ­յուն զգալ շատ ու շատ եր­ևույթ­նե­րից, մի բան, որ նախ­կի­նում եր­բե՛ք չէր ու­նե­ցել…
Տա­րի­ներն անց­նում էին, ու անց­նող տա­րի­նե­րի հետ Սեդ­րա­կը կորց­նում էր հե­տաքրք­րութ­յու­նը կյան­քի հան­դեպ, ինք­նամ­փոփ ու մտա­խոհ դառ­նում: Մե­ծա­ցող կա­պի­տա­լի հետ՝ փոք­րա­նում էր նրա հե­տաքրք­րութ­յուն­նե­րի շրջա­նա­կը։ Հա­ճախ էր հի­շում ծնող­նե­րին, փոր­ձում էր հի­շո­ղութ­յան մեջ վե­րա­կանգ­նել հոր պատ­մութ­յուն­նե­րը, ա­նուն­ներ, դեպ­քեր, ի­րա­դար­ձութ­յուն­ներ: Ափ­սո­սում էր, որ այն տա­րի­նե­րին այդ­քան ան­հա­ղորդ մնաց հոր կո­րուստ­նե­րին, վիշտ ու թա­խի­ծին… Եր­բեմն էլ, վիս­կիի բա­ժա­կը ձեռ­քին՝ ժա­մե­րով նստում էր ծնող­նե­րի հար­կա­բաժ­նում, գրա­պա­հա­րա­նից վերց­նում կա­շե­պատ հաս­տա­փոր գրքե­րից մեկն ու թեր­թում, հե­տո հա­յաց­քը սա­հեց­նում էր հա­յաս­տան­յան տե­սա­րան­նե­րով նկար­նե­րի վրա­յով ու եր­կար կանգ առ­նում Ա­րա­րա­տի հրա­շա­փառ պատ­կե­րի վրա, ո­րի փե­շե­րից այս կողմ՝ գար­նա­նա­յին Եր­ևա­նի լու­սա­շող տե­սա­րանն էր…
Վեր­ջին շրջա­նում սկսել էր հե­տաքրքր­վել նաև հա­յաս­տան­յան ան­ցու­դար­ձով, դեմ­քին ան­գամ ցա­վի զգա­ցում էր եր­ևում, երբ հե­ռա­խո­սի էկ­րա­նին հայտն­վում էին Ղա­րա­բա­ղում կամ Հա­յաս­տա­նի սահ­ման­նե­րին զոհ­ված ան­մեղ, լու­սա­վոր հա­յացք­նե­րով պա­տա­նի­նե­րի լու­սան­կար­նե­րը… Կար­ծես ինչ-որ մշու­շոտ ցան­կութ­յուն էր գլուխ բարձ­րաց­նում ներ­սում, բայց դեռ ձև­ ու մար­մին չստա­ցած՝ խու­սա­փուկ լքում էր միտ­քը… Եր­բեմն հա­յաց­քը դարձ­նում էր նաև սե­փա­կան հո­գու խոր­քը, որ­տեղ հի­շա­տակ­ներ գրե­թե չկա­յին՝ ո՛չ լավ, ո՛չ վատ: Այդ­պի­սի պա­հե­րին ան­սահ­ման տխրութ­յուն էր իջ­նում վրան. հաս­կա­նում էր, որ պատ­ճա­ռը ոչ թե դա­տարկ, ա­մա­յի սեն­յակ­ներն են, ոչ թե այլևս ուրա­խութ­յուն չպատ­ճա­ռող բան­կա­յին հա­շիվ­նե­րը, ոչ թե պա­հա­րան­նե­րում կախ­ված ու չգոր­ծած­վող թան­կար­ժեք հա­գուստ­նե­րը, ոչ ան­գամ գնա­լով ա­նուժ դար­ձող ոտ­քե­րը, այլ իր անպ­տուղ, ան­նպա­տակ կյան­քը, ո­րը մի քա­նի օ­րից պի­տի բո­լո­րեր 70-ը:

***
70-ամ­յա­կի գի­շե­րը աչ­քե­րին քուն չե­կավ… Լու­սա­բա­ցին ան­սո­վոր վաղ ե­լավ ան­կող­նուց, նստեց գրա­սե­ղա­նի առջև, դա­րակ­նե­րից հա­նեց թղթա­պա­նակ­նե­րը, հա­շիվ­նե­րի տրցակ­նե­րը շու­ռու­մուռ տվեց, մտքում գու­մա­րեց, բազ­մա­պատ­կեց, հե­տո վերց­րեց գրիչն ու թուղթ և սկ­սեց գրել։ Մի քա­նի ան­գամ պատ­ռեց ու կող­քի զամբ­յու­ղը նե­տեց գրա­ծը։ Հե­տո, վեր­ջա­պես, երբ մտքի­նը ու­զա­ծի պես շա­րադ­րել էր, ստո­րագ­րեց, զգու­շո­րեն ծա­լեց թուղ­թը, ծրա­րեց ու պատ­րաստ­վեց դուրս գալ։ Օրն անձր­ևա­յին էր, և ծանր, մռայլ ամ­պե­րը հու­շում էին, որ անձր­ևը հա­զիվ թե կար­ճատև լի­նի։ Ցր­ված էր ու ստեպ-ստեպ շփում էր ճա­կա­տը, նա­յում ձեռ­քի թան­կար­ժեք ժա­մա­ցույ­ցին, հե­տո հա­յացքն ուղ­ղում պա­տու­հա­նի կող­մը։ Ա­մեն ին­չից եր­ևում էր, որ ինչ-որ կար­ևոր բան էր ծրագ­րել և ա­ճա­պա­րում էր ի­րա­կա­նաց­նել այն…
Տե­ղա­տա­րա­փը հա­զիվ կտրված՝ Սեդ­րա­կը դուրս ե­լավ տնից: Ար­ծա­թե գլխի­կով, կաղ­նե­փայ­տե քան­դա­կա­զարդ ձեռ­նա­փայ­տը հա­տու խփե­լով մայ­թին, շրջա­պա­տին ան­հա­ղորդ՝ նա վճռա­կան քայ­լե­րով ինչ-որ տեղ էր շտա­պում: Հաս­նե­լով դի­մա­ցի մայ­թին եր­ևա­ցող սյու­նա­զարդ շեն­քին՝ մի պահ կանգ ա­ռավ, շո­շա­փեց ծո­ցագր­պա­նի ծրա­րը և…
***
Մեծ ա­րա­գութ­յամբ ըն­թա­ցող ավ­տո­մե­քե­նան նրան հար­վա­ծեց այն ժա­մա­նակ, երբ ան­թույ­լատ­րե­լի տե­ղից անց­նում էր փո­ղո­ցը: Ղե­կին նստած շփո­թա­հար ե­րի­տա­սարդ վա­րոր­դը փոր­ձեց ար­գե­լա­կել մե­քե­նան, ո­րից այն սկսեց ան­կա­նոն պտույտ­ներ գոր­ծել թաց ու լպրծուն աս­ֆալ­տին՝ իր հետ այս ու այն կողմ պտտե­լով նաև զոհ դար­ձած տղա­մար­դու մար­մի­նը: Ս­յու­նա­զարդ շեն­քի հսկի­չը և­ է­լի մի քա­նի հո­գի դուրս վա­զե­ցին ու սար­սա­փա­հար կանգ ա­ռան ծանր տե­սա­րա­նի առջև…
Երբ շտա­պօգ­նութ­յան մե­քե­նան տա­րավ անշն­չա­ցած տղա­մար­դու մար­մի­նը, ոչ ոք չնկա­տեց, որ ի­րա­րան­ցու­մի մեջ ոտ­նա­տակ էր ե­ղել ու լխկած լա­թի վե­րած­վել նրա գրպա­նից ըն­կած սպի­տակ ծրա­րը…