ԱՐԾՐՈՒՆ ԱՎԱԳՅԱՆ

ՀԳՄ վար­չութ­յու­նը
շնոր­հա­վո­րում է
գրականագետ
ԱՐԾՐՈՒՆ ԱՎԱԳՅԱՆԻՆ
ծննդյան 80-ամ­յա­կի
առ­թիվ
«Գ­րա­կան թեր­թը» միա­նում է
շնոր­հա­վո­րան­քին

***

Լ­րա­ցավ գրա­կա­նա­գետ, Եր­ևա­նի պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի հայ բա­նա­սի­րութ­յան ֆա­կուլ­տե­տի եր­կա­րամ­յա դե­կան, ԵՊՀ հայ նո­րա­գույն գրա­կա­նութ­յան ամ­բիո­նի պրո­ֆե­սոր Արծ­րուն Ա­վագ­յա­նի 80-ամ­յա­կը։ Նա ծնվել է Քա­նա­քե­ռում։ Մայ­րա­կան կող­մից սե­րում է Խա­չա­տուր Ա­բով­յա­նի տոհ­մից։ 1959 թ. ա­վար­տել է Քա­նա­քե­ռի Խա­չա­տուր Ա­բով­յա­նի ան­վան միջ­նա­կարգ դպրո­ցը, զո­րա­կոչ­վել զին­վո­րա­կան ծա­ռա­յութ­յան և հենց զին­վո­րի հա­մազ­գես­տով էլ բու­հի դի­մորդ դար­ձել։ Ա­բով­յա­նա­կան ե­րա­կից բա­ցի՝ մաս­նա­գի­տա­կան կողմ­նո­րոշ­ման և հե­տա­գա գոր­ծու­նեութ­յան կան­խո­րոշ­ման ա­ռում­նե­րով եր­ևի թե խորհր­դան­շա­կան է, որ Ե­ղի­շե Չա­րեն­ցը 1915 թ. Կար­սից ե­կավ Քա­նա­քեռ և­ ան­դա­մագր­վեց Արևմտ­յան Հա­յաս­տա­նը ա­զա­տագ­րե­լու ա­ռա­քե­լութ­յամբ կազ­մա­վոր­վող կա­մա­վո­րա­կան ջո­կատ­նե­րին։ Այդ փաս­տը առն­չութ­յուն ստեղ­ծեց այն ի­րո­ղութ­յան հետ, որ ա­պա­գա գրա­կա­նա­գե­տի հայ­րը՝ 20-ամ­յա ե­րի­տա­սարդ Աբ­գար Ա­վագ­յա­նը, 1915-ին նույն­պես կա­մա­վո­րագր­վել էր Քա­նա­քե­ռում կազ­մա­կերպ­վող ջո­կատ­նե­րին և մեկ­նել ռազ­մա­ճա­կատ, կռվե­լով հա­սել մինչև Սա­րի­ղա­միշ։ Քա­նա­քե­ռի տոհ­մա­կան ա­վան­դույթ­նե­րի, ա­բով­յա­նա­կան և չա­րենց­յան հի­շո­ղութ­յուն­նե­րի դրդու­մով էլ ձևա­վոր­վել են Արծ­րուն Ա­վագ­յա­նի մաս­նա­գի­տա­կան նա­խա­սի­րութ­յուն­նե­րը։ 1968 թ. նա գե­րա­զանց ա­ռա­ջա­դի­մութ­յամբ ա­վար­տել է ԵՊՀ-ի բա­նա­սի­րա­կան ֆա­կուլ­տե­տը, 1969 թ.-ից աշ­խա­տան­քի ան­ցել նույն ֆա­կուլ­տե­տում, ո­րի դե­կանն է 2000 թվա­կա­նից մինչ օրս։ Ա. Ա­վագ­յա­նի գրա­կա­նա­գի­տա­կան նա­խասի­րութ­յուն­նե­րը ա­ռա­վե­լա­պես առնչ­վում են սփյուռ­քա­հայ գրա­կա­նութ­յա­նը։ 1977 թ. պաշտ­պա­նել է թեկ­նա­ծո­ւա­կան («­Պոլ­սա­հայ գրա­կան կյան­քը 1918-1922 թթ»),
1998 թ.՝ դոկ­տո­րա­կան («­Կոս­տան Զար­յան. Կ­յան­քը և գոր­ծը») ա­տե­նա­խո­սութ­յուն­նե­րը։ Բա­նա­սի­րա­կան գի­տութ­յուն­նե­րի դոկ­տոր է 1998, պրո­ֆե­սոր՝ 2000 թվա­կա­նից։ 2014 թ.­ ար­ժա­նա­ցել է ՀՀ գի­տութ­յան վաս­տա­կա­վոր գործ­չի կոչ­ման։ Տաս­նամ­յակ­ներ շա­րու­նակ նա սփյուռ­քա­հայ գրա­կա­նութ­յան պատ­մութ­յա­նը վե­րա­բե­րող հիմ­նա­կան և հա­տուկ մաս­նա­գի­տա­կան դա­սըն­թաց­ներ է վա­րում ԵՊՀ հայ բա­նա­սի­րութ­յան ֆա­կուլ­տե­տի բա­կա­լավ­րիա­տում և մա­գիստ­րա­տու­րա­յում։ Արծ­րուն Ա­վագ­յա­նը նաև կրթութ­յան և գի­տութ­յան հմուտ կազ­մա­կեր­պիչ է։ Եր­կու տաս­նամ­յա­կից ա­վե­լի է՝ նա ղե­կա­վա­րում է մայր հա­մալ­սա­րա­նի գլխա­վոր ֆա­կուլ­տետ­նե­րից մե­կը, ո­րի գի­տա­կան խորհր­դի նա­խա­գահն է։ Ման­կա­վար­ժա­կան և վար­չա­կան ծան­րա­բեռն­ված աշ­խա­տան­քին զու­գա­հեռ Ա. Ա­վագ­յա­նը շա­րու­նա­կա­բար զբաղ­վում է գի­տա­կան աշ­խա­տան­քով։ Հ­րա­տա­րա­կել է սփյուռ­քա­հայ դա­սա­կան հե­ղի­նակ­նե­րին նվիր­ված «­Կոս­տան Զար­յան. Կ­յան­քը և գոր­ծը» (1998) և «­Պատ­կե­րա­զարդ պատ­մութ­յուն Շա­հան Շահ­նու­րի» (2004) մե­նագ­րութ­յուն­նե­րը, կազ­մել և հ­րա­տա­րա­կել է «Սփ­յուռ­քա­հայ դա­սա­կան պատմ­ված­քը» (2007) և «­Հա­յոց ե­ղեռ­նա­պա­տու­մի պոե­զիան» (2015) գրքե­րը։ Վեր­ջին տա­րի­նե­րին աշ­խա­տում է արևմ­տա­հայ և սփ­յուռ­քա­հայ գրա­կա­նութ­յան մեկ այլ մեծ հե­ղի­նա­կի՝ Վա­հան Թե­քե­յա­նի կյան­քին ու ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յա­նը նվիր­ված մե­նագ­րութ­յան վրա։ 2018 թ. տ­պագ­րել է «­Վա­հան Թե­քե­յան. Ազն­վա­կան քեր­թո­ղը» ու­սում­նա­կան ձեռ­նար­կը։ Գի­տա­կան հան­դես­նե­րում հրա­պա­րա­կել է սփյուռ­քա­հայ մի շարք հե­ղի­նակ­նե­րի եր­կե­րը քննող բազ­մա­թիվ հոդ­ված­ներ։
Ա. Ա­վագ­յա­նը ակ­տի­վո­րեն զբաղ­վում է նաև հայ գրա­կա­նութ­յան նո­րա­գույն շրջա­նի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րի ժա­ռան­գութ­յան հան­րայ­նաց­մամբ։ Պար­բե­րա­կան­նե­րում հրա­տա­րա­կել է Կոս­տան Զար­յա­նի, Վա­հան Թե­քե­յա­նի, Շա­հան Շահ­նու­րի, Հա­մաս­տե­ղի, Հա­կոբ Մն­ձու­րու, Ս­տե­փան Ա­լա­ջաջ­յա­նի և­ ու­րիշ­նե­րի քիչ հայտ­նի գրվածք­ներ և դ­րանց վե­րա­բե­րող բա­նա­սի­րա­կան և գ­րա­կա­նա­գի­տա­կան աշ­խա­տանք­ներ, գրել Կ. Զար­յա­նի «­Նա­վը լե­ռան վրա» (ֆրան­սե­րեն), Շա­հան Շահ­նու­րի «­Նա­հան­ջը ա­ռանց եր­գի» (գեր­մա­նե­րեն) տպագ­րութ­յուն­նե­րի, ինչ­պես նաև Ստ. Ա­լա­ջաջ­յա­նի «Չս­պիա­ցած վերք» (հա­յե­րեն) վե­պե­րի ծա­վա­լուն ա­ռա­ջա­բան­նե­րը։ Տ­պագ­րութ­յան մեջ է Ստ. Ա­լա­ջաջ­յա­նի «Ե­ղեգ­նե­րը չխո­նարհ­վե­ցին» վե­պի վե­րահ­րա­տա­րա­կու­մը, ո­րի ա­ռա­ջա­բա­նը ևս Ա­վագ­յանն է գրել։ Արծ­րուն Ա­վագ­յա­նը ՀԳՄ ան­դամ է 2000 թվա­կա­նից։ Այս ըն­թաց­քում նա հետ­ևո­ղա­կա­նո­րեն մաս­նակ­ցել է նաև ժա­մա­նա­կա­կից գրա­կան կյան­քին, ան­դա­մակ­ցել գրա­կա­նութ­յան բնա­գա­վա­ռում շնորհ­վող պե­տա­կան մրցա­նակ­նե­րի հանձ­նախմ­բին, հան­դես ե­կել ժա­մա­նա­կա­կից հայ գրա­կա­նութ­յա­նը վե­րա­բե­րող գի­տա­կան զե­կու­ցում­նե­րով, հոդ­ված­նե­րով և գ­րա­խո­սութ­յուն­նե­րով, կազ­մա­կեր­պել և ղե­կա­վա­րել մի­ջազ­գա­յին մի շարք գի­տա­կան նստաշր­ջան­ներ։ Վաս­տա­կա­շատ ման­կա­վար­ժի և գիտ­նա­կա­նի գոր­ծու­նեութ­յու­նը գնա­հատ­վել է ըստ ար­ժան­վույն։ Ն­րան տար­բեր տա­րի­նե­րի շնորհ­վել են պե­տա­կան և­ այլ պարգև­ներ՝ ՀՀ վար­չա­պե­տի, Եր­ևա­նի պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի և «Ֆ­րիտ­յոֆ Նան­սեն» մի­ջազ­գա­յին հիմ­նադ­րա­մի Ոս­կե մե­դալ­ներ, Հա­յաս­տա­նի գրող­նե­րի միութ­յան և ՀՀ Սփյուռ­քի նա­խա­րա­րութ­յան հա­մա­տեղ «­Վիլ­յամ Սա­րո­յան» մե­դալ, ՀՀ կրթութ­յան և գի­տութ­յան նա­խա­րա­րութ­յան պատ­վո­գիր կրթութ­յան և գի­տութ­յան ո­լոր­տում ներդ­րած ա­վան­դի հա­մար։ Արծ­րուն Ա­վագ­յա­նը ե­ռան­դուն, աշ­խա­տան­քա­յին ավ­յու­նով լե­ցուն դա­սա­խոս և գիտ­նա­կան է, ով ան­գամ ա­ռա­ջա­ցած տա­րի­քում աշ­խա­տում է նա­խան­ձե­լի ջա­նադ­րութ­յամբ և­ արդ­յու­նա­վե­տութ­յամբ։ Ջեր­մո­րեն շնոր­հա­վո­րե­լով սի­րե­լի ղե­կա­վա­րի և գոր­ծըն­կե­րոջ հո­բել­յա­նը՝ նրան մաղ­թում ենք ա­ռող­ջութ­յուն, ըն­տա­նե­կան և­ անձ­նա­կան եր­ջան­կութ­յուն, նոր գոր­ծե­րով, գրքե­րով և հոդ­ված­նե­րով հա­գե­ցած հա­րուստ և­ եր­կար տա­րի­ներ։

ԵՊՀ հայ բա­նա­սի­րութ­յան ֆա­կուլ­տետ
ԵՊՀ հայ նո­րա­գույն
գրա­կա­նութ­յան ամ­բիոն

***

ՀԵՏԱԴԱՐՁ ՀԱՅԱՑՔՈՎ

Սիրելի՛ Արծրուն,
Այսօր, քո չորս քսան ու իմ մի քիչ ավելի տարիների բարձունքից, իմ հետադարձ հայացքը ինձ հասցնում է հեռավոր 1970 թվական՝ մեր առաջին հանդիպմանը համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետի խորհրդահայ գրականության նորաստեղծ ամբիոնում։ Իմ՝ տարիքով մի քիչ մեծ լինելու և քո՝ բանակային ծառայությունից հետո ուշացումով ուսանող դառնալու պատճառով ինձ ընդունեցիր որպես ավագ ընկեր, ու մինչև հիմա էլ երբեմն քեզ այդպես է թվում։ Բայց արի այնտեղից ետ գանք, ու կտեսնես, որ գնալով խորացած մեր ընկերության ու մեր գործի (ուսումնական թե գիտական) ընթացքի մեջ վաղուց ջնջվել են այդ սահմանները։
Հետադարձ հայացքով քեզ տեսնում եմ կես դարից ավելի ձգվող ժա­մանակի մեջ, երբ առաջին գիտական պրպտումներն էիր անում քո թեկնածուական ատենախոսության ամբողջացման համար, երբ մամուլում հրապարակում էիր հատվածներ դոկտորական հետազոտությունից, երբ լույս էիր ընծայում հոդվածներ ու գրքեր (մե­նագրություններ ու ձեռնարկներ), ու ես դրանք առաջին ընթերցողներից մեկն էի և ոչ քիչ անգամ՝ պաշտոնական ու անպաշտոն խմբագիրը. երբ դասախոս էիր, դոցենտ, պրոֆեսոր նույն ամբիոնում, և ուսումնական ծրագրեր էինք քննարկում. երբ շնորհավորում էինք քո նոր ստացած մեդալներն ու կոչումները. երբ ֆակուլտետի դեկանի տեղակալ էիր ու խորհրդի քարտուղար, ի վերջո դեկան՝ 2000 թվականից առ այսօր, անընդմեջ, որ ինքնին վկայությունն է քո նկատմամբ դասախոսների և ուսանողների սիրո և քո աշխատանքի գնահատման, վկայությունն է ուսումնական ու գիտական մեր գործին քո նվիրվածության։ Հիսուն­երկու (ուսանողական տարիներն էլ չհաշված) տարվա անխառն հա­մալ­սարական կյանք, որ հատկանշվում է հայ բանասիրության ֆակուլ­տետում գիտաուսումնական գործին, դասավանդման ավանդ­ներին և մեր ուսուցիչների հիշատակի պահպանմանը քո ջանադիր նվիր­վածությամբ։ Դա իրապես լուրջ վաստակ է և, անշուշտ, մեծապես գնա­հատելի։
Շնորհավոր հոբելյանդ, սիրելի՛ ընկեր, իսկ մաղթանքներս, դու գիտես, ես դրանք քեզ ասել եմ ոչ քիչ անգամներ։
Վազգեն ԳԱԲՐԻԵԼՅԱՆ

***

ՄԵՐ ՄՇՏԵՌԱՆԴ ԱՐԾՐՈՒՆ ԱՎԱԳՅԱՆԸ

Դժ­վար է հա­մա­տե­ղել դա­սա­խո­սի, ու­սում­նա­կան գոր­ծի կազ­մա­կերպ­չի և գիտ­նա­կա­նի գոր­ծու­նեութ­յու­նը: Այս դժվա­րութ­յուն­նե­րը հա­ջո­ղութ­յամբ է հաղ­թա­հա­րել իր կյան­քի ու­թե­րորդ տաս­նամ­յա­կը բո­լո­րած Արծ­րուն Ա­վագ­յա­նը: Իր շեշ­տա­կի հար­ցե­րը մինչև հի­մա էլ տպա­վո­րիչ են՝ ան­կախ նրա­նից, վե­րա­բե­րում են ու­սա­նո­ղա­կան խնդիր­նե­րին, թե ու­սա­նող­նե­րին ուղղ­վում հայ գրա­կա­նութ­յան դա­սա­վանդ­ման կամ ա­տե­նա­խո­սութ­յուն­նե­րի պաշտ­պա­նութ­յան ժա­մա­նակ:
Բա­րե­բախ­տա­բար, նույնն է մնա­ցել ոչ միայն ա­րագ ար­ձա­գան­քե­լու, ըն­թա­ցիկ հար­ցե­րը կար­գա­վո­րե­լու իր անս­պառ ե­ռան­դը, այլև քա­ղա­քա­ցիա­կան բարձր նկա­րա­գի­րը, մտա­հո­գութ­յու­նը վաղ­վա օր­վա հա­մար՝ Եր­ևա­նի պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նից մինչև մեր երկ­րի ա­պա­գան:
Ն­րա խո­սուն հար­ցե­րը ար­դեն իսկ խո­սուն պա­տաս­խան­ներ են են­թադ­րում: Տար­բեր մարդ­կանց դեպ­քում, այդ թվում նաև ճա­նաչ­ված ու հար­գար­ժան, ե­թե կա­րե­լի է վի­ճել, մատ­նա­ցույց ա­նել թե­րութ­յուն­նե­րը և­ ա­ռա­քի­նութ­յուն­նե­րը, ա­պա Արծ­րուն Ա­վագ­յա­նի դեպ­քում, խո­սա­կից­նե­րը ի­րար լրաց­նե­լով թվար­կում են միայն ար­ժա­նիք­նե­րը:
Եր­բեմն փոր­ձե­լով կեղծ հա­կադ­րութ­յուն ստեղ­ծել Հա­մալ­սա­րա­նի և Ա­կա­դե­միա­յի միջև, հարց­նում են՝ դու հա­մալ­սա­րա­նա­կա՞ն ես, թե՞ ա­կա­դե­միա­կան ուղ­ղութ­յան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ, ա­ռանց բա­ցատ­րե­լու, թե որն է այդ ուղ­ղութ­յու­նը: Ն­ման դեպ­քում ա­սում եմ, որ ես կյանք եմ մտել հա­մալ­սա­րա­նում ձևա­վոր­ված ըմբռ­նում­նե­րով և ս­տա­ցած գի­տե­լիք­նե­րով: Նույ­նը վե­րա­բե­րում է Գ­րա­կա­նութ­յան ինս­տի­տու­տի հա­մալ­սա­րա­նա­վա­րտ աշ­խա­տա­կից­նե­րին, ո­րոն­ցից մի­ջին սերն­դի կամ ա­վե­լի կրտսեր ե­ղող­նե­րի կե­սից ա­վե­լին կա­րող է ա­սել, որ ին­քը հա­մալ­սա­րա­նա­կան է և­ ո­րոշ չա­փով Ա­վագ­յա­նա­կան:
Որ­քան մենք ենք հա­մալ­սա­րա­նի­նը, նույն­քան և Արծ­րուն Ա­վագ­յանն է Գ­րա­կա­նութ­յան ինս­տի­տու­տի­նը՝ մեր գի­տա­կան և մաս­նա­գի­տա­կան խոր­հուրդ­նե­րի հետ գոր­ծակ­ցութ­յամբ: «­Հայ նոր գրա­կա­նութ­յան պատ­մութ­յան» ա­կա­դե­միա­կան վեց­հա­տոր­յա­կը զար­դա­րող բա­ժին­նե­րից է Կոս­տան Զար­յա­նին նվիր­ված նրա հե­ղի­նա­կած գրա­կան դի­ման­կա­րը:
Որ­պես գրա­կա­նա­գետ՝ Ա. Ա­վագ­յա­նը զբաղ­վում է արևմ­տա­հայ գրա­կա­նութ­յու­նից սփյուռ­քա­հայ գրա­կա­նութ­յա­նը անց­ման շրջա­նին վե­րա­բե­րող հար­ցե­րով: Այն շրջա­նով, երբ հա­յութ­յու­նը փոր­ձում էր ուշ­քի գալ 1915 թ. սոս­կա­լի ար­հա­վիր­քից հե­տո, ուժ գտնել նո­րից ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու հա­մար: Այդ շրջա­նի վեր­հառ­նու­մի գրա­կա­նութ­յու­նը այ­սօր ար­դիա­կան մեծ հնչե­ղութ­յուն ու­նի, ո­րը վե­րա­բե­րում է նաև Արծ­րուն Ա­վագ­յա­նի՝ Վա­հան Թե­քե­յա­նից մինչև Շա­հան Շահ­նու­րին նվիր­ված ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­նե­րին, ո­րոն­ցում տես­նում ենք նաև հա­յութ­յան վե­րա­հաս­տատ­ման ըն­թաց­քը:
Մաղ­թում ենք, որ մեր սի­րե­լի Արծ­րուն Ա­վագ­յա­նը կյան­քի սկսվող ու­թե­րորդ տաս­նամ­յա­կը իր գի­տա­ման­կա­վար­ժա­կան պատ­կա­ռե­լի փոր­ձով և վաս­տա­կով շա­րու­նա­կի ծա­ռա­յեց­նել մեր երկ­րի մե­րօր­յա վեր­հառ­նու­մին:
Վար­դան ԴԵՎՐԻԿՅԱՆ
ՀՀ ԳԱԱ Մ. Ա­բեղ­յա­նի ան­վան գրա­կա­նութ­յան ինս­տի­տու­տի տնօ­րեն