Վազգեն Գաբրիելյան

ՀԳՄ վար­չութ­յու­նը
շնոր­հա­վո­րում է
գրականագետ
Վազգեն Գաբրիելյանին
ծննդյան 85-ամ­յա­կի
առ­թիվ
«Գ­րա­կան թեր­թը» միա­նում է
շնոր­հա­վո­րան­քին

ԺՊՏԱՑՈՂ ՀՈԲԵԼՅԱՐ, ԾԱՆՐԱԽՈՀ ՀՈԲԵԼՅԱՆ

Այս ա­րա­գա­փոխ, այս օ­րենք­նե­րը վայ­րե­նա­բար ոտ­նա­կոխ ա­նող, վեր­ջա­պես այս խե­լաց­նոր աշ­խար­հում, երբ բա­ցեի­բաց երկ­րագն­դի ոչն­չաց­ման, ռմբա­հա­րում­նե­րի հաս­տա­տա­կամ կո­չերն են հնչում այս­տեղ ու այն­տեղ, մենք կա­րո­տում ենք հան­դար­տութ­յան, մարդ­կա­յին մի պարզ ժպի­տի, ոչ այն, որ իր կեղ­ծութ­յամբ ու թաքց­րած սառ­նութ­յամբ հո­գի կհա­նի։
Ա­հա այդ մարդ­կա­յին պարզ ժպի­տի տերն է, ըստ իմ ան­սա­սան ըն­կալ­ման, Վազ­գեն Գաբ­րիել­յան մար­դը, տա­ղան­դա­վոր գրա­կա­նա­գե­տը, նույն­քան տա­ղան­դա­վոր ու ազն­վա­շուք գրա­կա­նա­գետ Ժեն­յա Քա­լան­թար­յա­նի ա­մու­սի­նը, հա­սա­րա­կութ­յա­նը հայտ­նի ըն­տա­նի­քի հայ­րը, ա­պա՝ պա­պը, մեր ազ­նիվ բա­րե­կա­մը, ըն­կե­րը, հա՛, բա չեք ա­սում՝ քա­ջա­ծա­նոթ դա­սա­խո­սը։
Եվ այս­պես՝ շուրջ 60 տա­րի նրա ներ­կա­յութ­յու­նը ցան­կա­լի է, հա­ճե­լի և մտ­քի խա­ղաղ փի­լի­սո­փա­յութ­յամբ հաշ­տեց­նող, գնա­հա­տող, վեր­լու­ծող։
Մեր գրա­կա­նութ­յան լայն դաշ­տում և՛ դա­սա­կան, և՛ ժա­մա­նա­կա­կից, հատ­կա­պես արևմ­տա­հայ ու սփյուռ­քա­հայ գրա­կան ըն­թաց­քի խո­րը ի­մա­ցութ­յամբ գրա­կա­նա­գի­տա­կան հեր­կեր է բա­ցել, ո­րոնք ձգվել են ու­սա­նող­նե­րի, ըն­թեր­ցող­նե­րի հո­գի­նե­րում։ Ո՞ր նոր գրքի հե­ղի­նա­կը չի սպա­սել նրա բա­նա­վոր կամ գրա­վոր կար­ծի­քին կամ գրա­խո­սութ­յա­նը։
Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նութ­յան 100-րդ տա­րե­լի­ցին ի­րա­գոր­ծե­ցինք ե­ղեռ­նա­զոհ գրող­նե­րի «­Հո­ղը կխո­սե» ան­թո­լո­գիա­յի հինգ լեզ­վով լույ­սըն­ծա­յու­մը, գեր­մա­նե­րե­նը նաև Գեր­մա­նիա­յում, ո­րի շնոր­հան­դե­սը տե­ղի ու­նե­ցավ Մագ­դե­բուր­գի Սուրբ Հով­հան­նես ե­կե­ղե­ցում, բազ­մա­թիվ գեր­մա­նա­ցի և հայտ­նի թուրք գրող Դո­ղա­նի մաս­նակ­ցութ­յամբ, ի­մի­ջիայ­լոց, Դո­ղա­նը ևս բարձր գնա­հա­տեց զոհ­ված գրող­նե­րի գրա­կա­նութ­յու­նը և ցավ հայտ­նեց, որ նման գրող­նե­րի են սպա­նել ի­րենց հայ­րե­նի­քում։ Գիր­քը ներ­կա­յաց­վեց նաև Հալ­լե քա­ղա­քի քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նում և Վիեն­նա­յի ՀՀ դես­պա­նա­տան դահ­լի­ճում։
Գր­քի ա­ռա­ջա­բա­նը գրել էր Վազ­գեն Գաբ­րիել­յա­նը և­ այն­քան խո­րի­մաստ ու դի­պուկ, որ օ­տա­րա­լե­զու ըն­թեր­ցո­ղին ճշմա­րիտ պատ­կե­րա­ցում էր տա­լիս Ցե­ղաս­պա­նութ­յան և մեր սրբա­զան գրող-զո­հե­րի ի­րա­կան հա­մաշ­խար­հա­յին ար­ժե­քի մա­սին։
Հո­բել­յա­րի մա­սին այն­քան լավ գնա­հա­տա­կան­ներ են հնչել, որ ին­քը թույլ չի տա թվար­կե­լով ձանձ­րաց­նեմ ի­րեն, քան­զի իմ ճա­նա­չած մարդ­կան­ցից ի­րա­կան հա­մես­տութ­յան համն ու հո­տը ա­ռել եմ աշ­խար­հում 85 տա­րի ապ­րած ու կյան­քը ա­ռանց ճի­գե­րի շա­րու­նա­կե­լու պատ­րաստ զվար­թա­խոհ Վազ­գեն Գաբ­րիել­յա­նից։
Շ­նոր­հա­վոր հո­բել­յանդ, սի­րե­լի՛ ա­վագ գրչեղ­բայր։

Էդ­վարդ ՄԻԼԻՏՈՆՅԱՆ

ԳՐԿԵԼԻՆ

Հո­բել­յա­նա­կան-հու­շագ­րա­կան տեքս­տե­րի մի ոճ կա, որ ես չեմ սի­րում, ու ին­քը՝ Վազ­գեն Գաբ­րիել­յանն էլ չի սի­րում, ա­վե­լի ճիշտ՝ ես Վազ­գեն Գաբ­րիել­յա­նի ազ­դե­ցութ­յուն-թե­լադ­րան­քով չեմ սի­րում. դպրո­ցա­կան ե­րե­խա՝ կար­դա­ցի նրա «­Ձեզ պա­հեք ձեր հուշ-մա­սունք­նե­րը» հոդ­վածն ու այդ օր­վա­նից առն­վազն տհաճ է, երբ ա­ռի­թը, ա­ռա­վել ևս հո­բել­յա­նա­կան ա­ռիթն օգ­տա­գոր­ծում են ոչ թե կամ ոչ այն­քան հո­բել­յա­րի, որ­քան ի­րենց մա­սին պատ­մե­լու հա­մար:
Բայց հի­մա հենց իր՝ Վազ­գեն Գաբ­րիել­յա­նի հեր­թա­կան հո­բել­յա­նի ա­ռի­թով գրվող տեքս­տի հա­մար բա­ռեր, բնո­րո­շում­ներ, ար­տա­հայ­տութ­յուն­ներ փնտրե­լիս զգում եմ, որ ուղ­ղա­կի անհ­նար է չպատ­մել իմ մա­սին, ո­րով­հետև նա՝ Վազ­գեն Գաբ­րիել­յա­նը, այդ գե­ղե­ցիկ ու պայ­ծառ, մա­քուր ու պարզ, խիստ ու բա­րի, ըն­տիր հու­մո­րով, ա­մե­նագ­րա­կան ու ա­մե­նադ­րա­կան մար­դը, այդ խո­հուն ու ռո­ման­տիկ գրա­կա­նա­գետն ու զար­մա­նա­լի խա­ղաղ ու հան­դարտ բնա­վո­րութ­յու­նը, այդ գրկե­լի ու հո­գա­տար ու­սու­ցի­չը ճա­կա­տագ­րո­րեն այն­քան շատ կա իմ՝ հենց այս ճա­նա­պար­հին լի­նե­լու մեջ, մարդ­կայ­նո­րեն այն­քան շատ կա իմ՝ հենց այս բնա­վո­րութ­յան մեջ, ու­սուց­չո­րեն այն­քան շատ կա իմ՝ հենց այս գոր­ծու­նեութ­յան մեջ, որ ան­գամ մեր չսի­րա­ծը շրջան­ցել չեմ կա­րող:
Ըն­դու­նե­լութ­յան քննութ­յուն­նե­րից մինչև ա­տե­նա­խո­սութ­յան պաշտ­պա­նութ­յուն, ու­սա­նո­ղա­կան կյան­քիս ա­մե­նա­բախ­տո­րոշ ու կա­սեի՝ ճա­կա­տագ­րա­կան պա­հե­րին, ու դրա­նից էլ ան­դին, ու միշտ Վազ­գեն Գաբ­րիել­յա­նը ներ­կա է իմ կյան­քում՝ ա­ռա­ջին քննութ­յան, ա­ռա­ջին հիաս­թա­փութ­յան, ա­ռա­ջին ան­բա­վա­րա­րի, ա­ռա­ջին գե­րա­զան­ցի, ա­ռա­ջին հոդ­վա­ծի, ա­ռա­ջին զե­կուց­ման, ու տասն­յակ ա­ռա­ջին­նե­րի մեջ նրա գնա­հա­տա­կանն է, խոր­հուրդն է, օգ­նութ­յունն է, թի­կունք կանգ­նելն է, խրա­խու­սելն է, քննա­դա­տելն է, ձեռ առ­նելն է, սաս­տելն է ու թևեր տա­լը…
Վազ­գեն Գաբ­րիել­յա­նի մարդ­կա­յին ու ման­կա­վար­ժա­կան ան­զույգ ո­րակ­նե­րի այդ ներ­կա­յութ­յունն ինձ հա­մար ու­ղեն­շա­յին է ե­ղել ու է: Մ­յուս կող­մում նրա գրա­կա­նա­գի­տա­կան պատ­կա­ռե­լի վաս­տակն է, որ ինձ թե­լադ­րել է գոր­ծու­նեութ­յան, մո­տե­ցում­նե­րի, հա­յաց­քի ու ճա­նա­պար­հի կերպ: Հիմ­նա­վո­րութ­յան, ո­րո­նու­մի, այլ տե­ղեր տես­նե­լու և­ այն­տեղ տա­նե­լու, լայն հե­տաքրք­րութ­յուն­նե­րի, միշտ ըն­թաց­քի մեջ լի­նե­լու գրա­կա­նա­գե­տի նրա կեր­պը, սա­կայն, մի շատ կար­ևոր հատ­կա­նիշ ու­նի, որ միայն ի­րենն է՝ Վազ­գեն Գաբ­րիել­յա­նի­նը: Նա թերևս հայ ա­մե­նա­ռո­ման­տիկ գրա­կա­նա­գետն է, ռո­ման­տիկ ոչ թե մե­թո­դի կամ գի­տա­կա­նութ­յան տե­սանկ­յու­նից, այլ նյու­թի ընտ­րութ­յան, այդ նյու­թը վեր­լու­ծե­լու, դրան մո­տե­նա­լու ա­ռու­մով: Ն­րա թե՛ մե­նագ­րութ­յուն­նե­րում, թե՛ հոդ­ված­նե­րում ու ու­սում­նա­սի­րութ­յուն­նե­րում միշտ գե­ղեց­կութ­յան, հատ­կա­պես ան­տես­ված կամ մո­ռաց­ված գե­ղեց­կութ­յուն­նե­րի փնտրտուք կա՝ լի­նի դա հե­ղի­նակ, բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն, պատ­կեր թե մեկ այլ բան, Վազ­գեն Գաբ­րիել­յա­նը միշտ վա­յե­լում և­ օգ­նում է վա­յե­լել հայտ­նա­բե­րու­մի հրճվան­քը: Նա սքան­չա­ցած է գրա­կա­նութ­յամբ և քեզ էլ մղում է դրան: Նա ու­շա­դիր և հո­գա­տար է գրա­կա­նութ­յան հան­դեպ և քեզ էլ մղում է դրան: Նա նաև քննա­դա­տող ու բա­նա­վի­ճող է՝ հա­նուն գրա­կա­նութ­յան, և քեզ էլ մղում է դրան: Եվ այդ ա­մե­նը ի­րեն հա­տուկ հան­դար­տութ­յամբ, խա­ղա­ղութ­յամբ ու պայ­ծա­ռութ­յամբ, գրա­կա­նութ­յան մար­դու վստահ կեց­ված­քով, ա­ռանց ներ­քաշ­վե­լու ու­րիշ տե­ղեր տա­նող ճահ­ճա­ցող խո­սակ­ցութ­յուն­նե­րի ու հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րի մեջ…
Ու ինչ բա­րե­բախ­տութ­յուն է, որ Վազ­գեն Գաբ­րիել­յա­նը՝ այդ գրկե­լի ու­սու­ցի­չը, իր ներ­կա­յութ­յամբ, գոր­ծով ու գոր­ծու­նեութ­յամբ տասն­յակ սե­րունդ­նե­րի է ու­ղեկ­ցել և դեռ ու­ղեկ­ցե­լու է: Ու ինչ բա­րե­բախ­տութ­յուն է, որ նրա տվածն իր հեր­թին դառ­նա­լու է փո­խան­ցե­լիք: Ու ինչ բա­րե­բախ­տութ­յուն է, որ այ­սօր էլ նրան կա­րող ես հան­դի­պել բա­նա­սի­րա­կա­նի մի­ջանցք­նե­րում ու լսա­րան­նե­րում՝ հան­դարտ, խա­ղաղ, ժպտե­րես ըն­թաց­քի մեջ, գրկել, գրկել պինդ-պինդ ու ա­սել՝ շնոր­հա­կալ եմ, ու­սու­ցի՛չ, սի­րե­լի, սի­րե­լի, սի­րե­լի Վազ­գեն Գաբ­րիել­յան:

Արք­մե­նիկ ՆԻԿՈՂՈՍՅԱՆ

****

Յա­րա­բե­րա­կան է «դես­պա­նի» խորհր­դի հար­ցադ­րու­մը մշա­կոյ­թի պատ­մու­թեան մէջ ինք­նին, քա­նի որ, յայտ­նի բան է, դես­պան­նե­րին բնո­րո­շում է, նախ, դի­ւա­նա­գի­տա­կան զսպո­ւա­ծու­թիւնն ու «կոճ­կո­ւա­ծու­թիւ­նը»։ Ինչ­քան էլ խօ­սեն, գնա­հա­տեն, գիտ­նա­կանն ու գրա­գէտն առ հա­սա­րակ խօս­քը պի­տի բխեց­նեն «նշա­նի ա­հագ­նու­թիւ­նից», լաւ գի­տե­նա­լով, որ պա­հե­լով ան­գամ բա­րե­վար­քու­թեան կա­նոն­նե­րը, հե­տա­մուտ են լի­նե­լու վա­րա­գոյ­րից այն կողմ ճշմար­տու­թեան ժայթ­քու­մին։ Մեզ սի­րե­լի են գրա­կա­նու­թեան, գի­տու­թեան զար­մի այն «դի­ւա­նա­գէտ­նե­րը», ո­րոնք սիրտն ու միտ­քը, հա­յեաց­քի ճա­ռա­գող ջեր­մու­թիւ­նը միաս­նա­բար ի ցոյց են դնում հենց գրա­կան ճա­կա­տի ա­ռաջ­նա­գ­ծե­րում՝ նպա­տա­կադ­րո­ւե­լով վեր­հա­նել միտք բա­նին, մի­տու­մը, խօս­քի սլաց­քի մի­ջու­կը, հիա­ցու­մը կամ հիաս­թա­փու­թիւ­նը։
Մի խօս­քով, դժո­ւար բան է կար­ծես գրա­կա­նա­գէ­տի խո­րա­չա­փեր պա­հե­լը, յատ­կա­պէս ե­թէ սպա­սար­կում ես Ս­փիւռ­քի խայ­տաբ­ղէտ կա­լո­ւա­ծը, երբ գի­տես, որ քո գնա­հա­տա­կա­նին շա­հագրգ­ռու­թեամբ սպա­սում է ոչ միայն ըն­թեր­ցո­ղը, որ վա­ղուց տա­նիք է կա­պել իր հա­յեաց­քին, այլ ա­ռա­ջին հեր­թին հա­մալ­սա­րա­նա­կա­նը, կեանք մտնող ու­սա­նո­ղը, որ պի­տի հա­սու լի­նի գրա­կան եւ ազ­գա­յին ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րի ներ­հակ ծա­ւա­լում­նե­րին, իսկ նրա կող­քին, այն էլ ան­համ­բեր՝ գրո­ղը։ Գ­րա­կա­նա­գէ­տի կողմ­նո­րո­շող վե­րա­բեր­մուն­քին, բնա­կան է, իբ­րեւ հայ­րե­նի կոչ­նա­կի ար­դար ձայ­նի, սպա­սում են գրա­կա­նու­թեան ա­րեւմ­տեան ա­փե­րում գու­ցէ ա­ռա­ւել ան­համ­բե­րու­թեամբ։
Իսկ այս հան­գա­ման­քը գիտ­նա­կա­նի ըն­դեր­կար իր ճա­նա­պարհ­նե­րին քաջ գի­տակ­ցել է Ս­փիւռ­քի գրա­կան տրո­փի ներ­հուն, նո­ւի­րեալ մեկ­նա­բան­նե­րից բա­նա­սի­րու­թեան դոկ­տոր, ԵրՊՀ-ի եր­կա­րա­մեայ Պ­րօ­ֆե­սոր Վազ­գէն Գաբ­րիէ­լեա­նը, որն ա­ռաջ­նոր­դո­ւել է գի­տա­ման­կա­վար­ժա­կան նման բարձր ա­ռա­ջադ­րու­թիւն­նե­րով, վաս­տա­կել բա­րի համ­բաւ ու ակ­նա­ծու­թիւն։
Գ­րա­կան ո­լո­րան­նե­րի գայ­թակ­ղիչ սկիզ­բը, սա­կայն կար­ծես, այլ բան պի­տի յու­շէր. զօ­րեղ էին թւում ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան հրա­պոյր­նե­րը. 1962-ից գրա­կան ա­րա­հետ­ներ մտնե­լու յայտ ներ­կա­յաց­րած, քսան­հին­գա­մեայ բա­նաս­տեղ­ծի հո­վե­րով ապ­րող Վազ­գէն Գաբ­րիէ­լեա­նին պի­տի սպա­սէր ա­ռա­ջին քեր­թո­ղա­կան ժո­ղո­վա­ծո­ւի թե­լադ­րու­թեամբ՝ «­Կա­նաչ, հի­նա­ւուրց թթե­նու» բա­նաս­տեղ­ծա­կան ա­ւան­դա­կան հե­ռան­կա­րը, սա­կայն շա­տե­րի, եւ գու­ցէ նաեւ իր հա­մար ա­նակն­կալ, կտրուկ ան­ցու­մով նա ընտ­րեց ա­րեւմ­տա­հայ շնչա­ռու­թիւ­նը, Ս­փիւռ­քի տա­րաս­փիւռ աշ­խար­հի գրա­կան թրթիռ­նե­րը հա­մա­կար­գող գիտ­նա­կա­նի ճա­կա­տա­գի­րը։
Ք­չերն էին այդ աս­պա­րէ­զի վա­ղո­ւայ օ­րո­ւայ հա­ւա­տով լցո­ւած, այն­քան որ խորհր­դա­յին քա­ղա­քա­կան հաս­տա­բեստ վա­րա­գոյր­նե­րը ծան­րա­շարժ էին ու հարկ է որ «պատ­շաճ» հե­ռա­ւո­րու­թիւն պա­հէին հայ գրամ­շա­կու­թա­յին եր­կու ա­նըն­տել աշ­խարհ­նե­րի մի­ջեւ։ Այդ­պի­սին չե­ղաւ Վ. Գաբ­րիէ­լեա­նը, թէեւ թո­ւաց, թէ ա­նաղ­մուկ է մտել գրա­կան թո­հու­բո­հի մէջ, բայց՝ ի­րա­կա­նում մտել էր կողմ­նո­րո­շո­ւած, ազ­գա­յին ար­ժէք­նե­րին ան­սա­կարկ նո­ւի­րու­մով։
Դ­րա ա­ռա­ջին վկա­յու­թիւն­նե­րից ե­ղաւ հե­ռա­ւոր 1976-ին տպագ­րո­ւած ան­յա­ւակ­նոտ թո­ւա­ցող խո­րագ­րով «­Դի­ման­կար­ներ» շար­քը, ուր ընդգր­կ­ո­ւած էին Ս­փիւռ­քի ա­ռա­ջին ա­լի­քի ա­ռաջ­նա­կարգ գրող­ներ տար­բեր օ­ջախ­նե­րից՝ Կոս­տան Զա­րեան, Յա­կոբ Մն­ձու­րի, Շա­հան Շահ­նուր, Վազ­գէն Շու­շա­նեան, Վա­հէ Հայկ։ Դ­րա­նից հա­զիւ ան­ցել էր մէկ տաս­նա­մեակ, երբ Ս­փիւռ­քի գրա­կա­նու­թեան ջա­տա­գովն ու մու­թու­լոյս այդ աշ­խար­հում ար­դէն հմտա­ցած, խո­րա­գի­տակ Վազ­գէն Գաբ­րիէ­լեա­նը ի­րեն ի­րա­ւունք վե­րա­պա­հեց լայ­նա­խոհ ճա­նա­չո­ղու­թեամբ գրա­կան քմա­հաճ հան­րու­թեան սե­ղա­նին դնել «Ս­փիւռ­քա­հայ գրա­կա­նու­թիւն»՝ դա­սագր­քի ամ­բող­ջա­կան ար­ժէք ներ­կա­յաց­նող գիր­քը, որ ի­րար ե­տե­ւից ե­րեք տպագ­րա­կան քննու­թիւն բռնեց դեռ խորհր­դա­յին շրջա­նից՝ 1987-ին, ա­պա նո­րան­կախ ժա­մա­նակ­նե­րում՝ 2008-ին եւ 2016-ին՝ յղկե­լով ու կողմ­նո­րո­շե­լով հայ­րե­նի ըն­թեր­ցո­ղի գրա­կան ճա­շա­կը, ընդ­լայ­նե­լով ճա­նա­չո­ղա­կան ըն­դու­նե­լի մա­կար­դակ­նե­րի ներ­կապ­նա­կը։
Մինչ այդ ե­րի­տա­սարդ գիտ­նա­կա­նը ար­դէն իւ­րաց­րել էր Ռու­բէն Որ­բե­րեա­նի (1964) եւ ա­րեւմ­տա­հայ այլ բա­նաս­տեղծ­նե­րի հիմ­նա­րար գծե­րը (1971)՝ ա­ռան­ձին գի­տա­կան աշ­խա­տու­թիւն­նե­րով, ա­ռըն­թեր կազ­մե­լով Վա­հան Թէ­քէեա­նի, Մու­շեղ Իշ­խա­նի եւ այ­լոց՝ ի­րա­կա­նում՝ ա­րեւմ­տա­հայ ամ­բող­ջա­կան եր­գի՝ «­Ցե­ղին սիրտ» (1981), «Ս­փիւռ­քա­հայ բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն» (1991), «Ս­փիւռ­քա­հայ պատ­մո­ւածք» երկ­հա­տոր (1984, 1986) ժո­ղո­վա­ծու­նե­րը։ Ան­դադ­րում գիտ­նա­կա­նը մե­նա­գ­րու­թիւն­նե­րի ու յօ­դո­ւած­նե­րի տա­րաբ­նոյթ ժո­ղո­վա­ծու­նե­րով հա­սաւ «­Դա­սա­կան­նե­րի ժա­մա­նա­կի» (1997), «Գ­րա­կա­նու­թեան մեր ժա­մա­նա­կի» (2006) խո­րագ­նայ ի­մաստ­նե­րով բար­ձուն­քի սահ­ման­նե­րին, բա­ցա­յայ­տեց ազ­գա­յին գրա­կա­նու­թեան «­Պատ­մու­թեան խոր­հուր­դը եւ ներ­կան» (2012), ուր ի մի բե­րեց ան­ցեա­լից ներ­կայ ձգո­ւող մայր ճա­նա­պար­հը՝ որ­սա­լով զու­գա­հեռ­ներ եւ օ­րի­նա­չա­փու­թիւն­ներ՝ Է­միլ Վեր­հար­նից Դա­նիէլ Վա­րու­ժան, եւ Ռու­բէն Սե­ւակ, Հ­րանդ Մատ­թէո­սեա­նից մին­չեւ Յա­կոբ Մն­ձու­րի, խո­րաց­նե­լով ա­րեւ­մտա­հայ ու ա­րե­ւե­լա­հայ գրա­կան հա­րուստ, բայց եւ ան­տե­սա­նե­լի շեր­տե­րը (Դ. Դէ­միր­ճեան, Ստ. Զօ­րեան, Վա­հագն Գ­րի­գո­րեան, Զահ­րատ, Հա­մաս­տեղ եւ բա­զում այլ ընտ­րեալ­ներ)։
Իսկ այժմ գի­տա­կան նո­ւա­ճու­մի մա­սին. Վազ­գէն Գաբ­րիէ­լեա­նը մօ­տեց­րեց մե­զա­նում հան­ճա­րեղ Դա­նիէլ Վա­րու­ժա­նի բա­նաս­տեղ­ծա­կան գե­ղա­գի­տու­թեան եւ ժա­մա­նա­կի բա­ցա­յայ­տու­մի շրջա­նը՝ 1978-ին եւ 2009-ին եր­կիցս հրա­տա­րա­կե­լով նրան նո­ւի­րո­ւած աշ­խա­տա­սի­րու­թիւն­նե­րը։ Ընդգ­ծենք նաեւ, որ 1986-1987 թթ. հրա­պա­րակ հա­նեց բա­նաս­տեղ­ծի՝ այն­քան սպա­ս­ուած ա­կա­դե­միա­կան ե­ռա­հա­տո­րեա­կը՝ բնա­գ­րե­­րի, յօդո­ւած­նե­րի, նա­մակ­նե­րի, ե­լոյթ­նե­րի, ինք­նագ­րե­րի հնա­րա­ւոր լրա­մշա­կում­նե­րով։ Հիմ­նա­կա­նում ա­րեւմ­տա­հայ գրա­կան բարձ­րա­գոյն ար­ժէք­նե­րի տե­սա­կան ընդ­հան­րա­ցում­նե­րով նա բա­ցեց վա­րու­ժա­նեան բաղ­ձան­քը՝ «ա­պա­գա­յի մար­դե­րուն նո­ւի­րել այն­պի­սի հզօր երգ մը, որ հայ­րե­նի­քը ին­ծի պէս ա­րա­րած մը ծնած ըլ­լա­լուն գո­նէ չզղջայ»։
«Ա­պա­գա­յի մար­դե­րից» մէ­կը Վազ­գէն Գաբ­րիէ­լեանն է, որ զօ­րաց­րեց Դ. Վա­րու­ժա­նի գի­տա­կան յու­շար­ձա­նը կեր­տե­լու յանձ­նա­ռու­թիւ­նը մեր մէջ՝ տա­լով «գրա­ւոր խօս­քի» իր բարձր ծա­ռա­յու­թիւ­նը հայ գրա­կա­նա­գի­տու­թեա­նը, խո­րաց­նե­լով բա­նաս­տեղ­ծի գե­ղա­գի­տա­կան ըն­կալ­ման աս­տի­ճա­նը։

Սու­րէն ԴԱՆԻԷԼԵԱՆ