***
Մեծ է Ալվարդ Պետրոսյանի ներդրումը վերջին տասնամյակների հայ գրականության, հրապարակագրության, գրական կյանքի կազմակերպման բնագավառներում, որի համար նա արժանացել է պետական ու հասարակական մի շարք պարգևների:
Ճանաչված գրողի, ազգային-հասարակական գործչի՝ Ալվարդ Պետրոսյանի հիշատակը միշտ վառ կմնա նրա գրչակիցների, գործընկերների, մտերիմների ու հարազատների, բազմաթիվ ընթերցողների սրտերում:
ՀԳՄ վարչություն
***
60-70-ական թվականները, հետո նաև 80-ականներն արվեստի բոլոր ոլորտների համար բեղուն տարիներ էին, որոնք երևան բերեցին վառ անհատականություններ։ Նրանցից էր Ալվարդ Պետրոսյանը՝ հայ գրապատմական ընթացքի դեմքերից մեկը: Քչերին է երբևէ հաջողվել երիտասարդ հասակում այնպիսի հաջողություն գրանցել, որպիսին Ալվարդ Պետրոսյանը: Ընդամենը տասնյոթ տարեկանում նրա գործերը տպագրվում էին «Բագին» ամսագրում: Տիպիկ հայկականությամբ ընդգծված պետրոսյանական կերպարը չէր լինի, եթե չլիներ նրա ազգային ծագումը, չլինեին հենց այն հայրն ու մայրը, որոնք սերում էին Կարնո և Սյունյաց աշխարհներից:
Սկսած 70-ականների վերջերից, ընթերցողի սեղանին դրվեցին նրա «Երկրի պապերը» (Երևան, 1977 թ.), «Թռչնականչ» (Երևան, 1981 թ.), «Ես մի ծառ եմ ծիրանի» (Երևան, 1984 թ.), «Ապրելու օրենքը» (Երևան, 1989 թ.), «Բանաստեղծություններ» (Երևան, 2003 թ.), «Խմբերգերի ժամանակը» (Երևան, 2008 թ.), «Ապրելու զրո ժամ» (Երևան, 2012 թ.), «Հիշիր» (Երևան, 2016 թ.) գրքերը։
Գրողական-մասնագիտական շրջանակում մեծ ընդունելություն է գտել հատկապես «Ես մի ծառ եմ ծիրանի» վիպակը, որն Ալվարդ Պետրոսյանին մեծ հայտնիություն է բերել: Ինչպես որ կա ազգային կինո, այնպես էլ կա ազգային գրականություն, որի առաջամարտիկներից եղավ Ալվարդ Պետրոսյանը՝ Համո Սահյանի նկատած «հող ջան»-ով, ծիրանի ծառով, երկրի պապերով:
ՀՀ ԿԳՄՍ նախարարություն
***
ԻՄ
ԱԼՎԱՐԴ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԸ
Դեռ թարմ է պատարագիդ մատուցումը, բայց արդեն հուշախռիվ ես դառնում։
Առաջին անգամ խոսում եմ քեզ հետ, և դու չես պատասխանում ինձ։
Իմ շատ սիրելի՛ Ալվարդ, երկրային ցավերդ տարա՞ր քեզ հետ, թե՞ գնացիր՝ հանդիպելու քո սիրելիներին՝ ոգու թևեր առած, թեթևորեն ու կարոտներով լի։
Ես վստահ եմ, որ դու վերից էլ դառնալու ես ազգիդ համար հավիտենական հսկում, ճշմարիտ ու առանց խաղի…
Ինչ լավ է, որ չտեսար քո շատ սիրելի Արցախի մութը՝ անհեռանկար ու անպարագիծ։
Հիշո՞ւմ ես իմ զարմանքը, երբ զենքերով բեռնավորված ավտոմեքենայի մասին էիր պատմում. մեքենան Արցախի տարածքով էր անցնում, իսկ դու պառկած էիր այդ զինամթերքի ծածկույթի վրա։
Հեշտորեն քեզ ճանապարհ տվեցին հսկողները՝ չպատկերացնելով, որ կինը կարող է այդչափ ուժեղ լինել, հաստատուն և ինքնամոռաց, տարբերվող… Այո՛, զարմանքս անսահման էր ու աներևակայելի։
Դու միշտ առաջնագծում ես եղել ու զինվոր ես մնացել՝ կնոջը ոչ հատուկ արիությամբ։
Երբ խմբագրում էի քո «Ապրելու զրո ժամ» ժողովածուն, հասկացա, որ մինչ այդ չեմ ճանաչել քեզ։ Ընդունում էիր իմ բծախնդրությունը, երբ ինչ-որ տեղ ռետին էի դառնում քեզ համար։
Քո մեծությունն էր այդտեղ, ժամանակի հրամցրած բծախնդրությունդ։ Կար մի շրջան՝ դու ինձ համար ընդունելի տեսակ չէիր, ոչ էլ ես էի ապրում համակրանքիդ մեջ։
Երբ մահացավ քո շատ սիրելի Արմեն Մարտիրոսյանը, զանգահարեցիր. մխիթարանքիդ խոսքը մեր ընկերության կամուրջը դարձավ։
– Արի մեր տուն՝ խոսենք, հեռակայել պետք չէ։
Սկսվեց իմ ու քո զրույցների ոդիսականը։ Շատ հաճախ էինք հանդիպում, շա՜տ հաճախ՝ ամեն անգամ մի բան հայտնագործողի փնտրտուքով, ու գտնում էինք այդ քարտեզի ուրվագիծը՝ մի քիչ տարբեր, բայց ոգին՝ նույնը։
Եվ ստացվում էր…
Դու Տիկին էիր, ազգիս Մեծամայրը, ու տրոփող զարկերակ մնացիր անգամ քո վշտի ոլորապտույտներում։
Արփիիս համար զանգահարեցիր լալահառաչ։
– Արի ուս ուսի տանք ու կուշտ արտասվենք… Մի քիչ ուժ գտնեմ, կզանգահարեմ, չեմ ուզում ինձ այս վիճակում տեսնես։
Չհանդիպեցինք։
Հիմա, սիրելի՛ս, քեզ շատ եմ կարոտում։ Նույնը զգացի, երբ հեռացավ Սիլվա Կապուտիկյանը։ Երկուսդ էլ աղքատացրիք ինձ, անգամ լումաներ չթողեցիք գրպանումս։
Չեմ ուզում խոսել քո ինքնատիպ գրականության, հրապարակախոսության բարձր նշաձողի շուրջ…
Դու իմ Ալվարդն ես, սիգարետի տուփը՝ կողքիդ, դառը սուրճի բաժակը՝ սեղանիդ, ձեռքիդ՝ խոհանոցային փոքրիկ, սուր դանակը։ Խնամված ու փաղաքուշ քո մատների շարժումները հիմա էլ եմ տեսնում։
Հայացքիս առաջ հառնում է նաև Լորենցը։ Միշտ զարմացել եմ այն մարդկանց վրա, ովքեր սերը ջահել են պահել, չեն թողել, որ ծերանա։ Այդ հազվադեպ տեսակից էիք դուք։
Անգամ ամենածանր վիշտը ամուսիններով տանում էիք ամուր, ձեռք ձեռքի տված, իրարամերժ ու լուռ։
Այդտեղ լույսի ու մութի միացումն էր, սիրո կատարյալ, անվերծանելի բանաձևը։
Բայց դու՝ սիրակորույսդ, չդադարեցիր լինել ժամանակի լակմուսը, արդար խոսքի պարզացոլ հայելին։
Ես միշտ հպարտացել եմ քեզնով։
Ներիր, եթե շեղումներս շատ են, բայց օրս այսպիսին է՝ Ալվարդյան գույներով լի, և վրձինս չի չորանում՝ պատկերդ առավել ներկայացնելու համար։
Ոչինչ, դեռ ժամանակ կա ամբողջանալու համար։
Մինչ նոր զրույց։
ՀՌԻՓՍԻՄԷ
***
Ծիրանի ծառ մեր քույրը
Մեկ բառով՝ Ալվարդ Պետրոսյանը անհատականություն էր։ Համահարթեցման, ցածր բնազդների այս ժամանակներում անհատականություն լինելն ու մնալը ճակատագիր է։ Դժվար, բայց անխուսափելի։ Նրանց ջանքով է մայր ուղղությունը նշվում։ Նրանց ներկայությունն է իմաստավորում այլոց գոյությունը։ Գիտակցեն, թե ոչ։
Խիզախ կին, որ հարյուր տղամարդ արժեր։
Իր ինքնատիպ գրականությունն ու կյանքը միաձույլ են։ 1988-ից հետո ապրած կյանքը գրական կերպի արտացոլումն ու արդարացումն էր։ Այնտեղ էր, ուր Արցախը, Հայաստանը, ազգը բաբախում էր։
Անձնական, մարդկային ողբերգություն ապրեց ու հավատարիմ մնաց երկրի տիրոջ-ծառայի առաքելությանը։
Ոչնչություններին ոչնչություն ասաց, փորձեց վերականգնումի հավատ ներշնչել։ Որովհետև ամենախորքերից էր ճանաչում իր ժողովրդի բնույթը, տեսակը, առաքելությունը։
Հոգևոր ներկայություն էր, որ, վստահ, վերընձյուղվելու և այս հողի վրա ծիրանի ծաղկած ծառ է դառնալու։
Աղվան ՎԱՐԴԱՆՅԱՆ
***
«Ա՛լ ջան». այսպես էին սկսվում մեր միմյանց գրած նամակները 60 տարի առաջ, երբ ես ու դու 16 տարեկան էինք և մուտք էինք գործել Համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետ, մուտք էինք գործել մեր երիտասարդության առաջին տարին: Այսպես, ուրեմն, պետք է սկսեմ նաև իմ վերջին նամակը քեզ:
«Ա՛լ ջան, եթե այս նամակը քեզ չգրեի, կնշանակեր, որ ես մոռացել եմ կամ ձևացնում եմ, թե մոռացել եմ այն համալսարանական հմայված տարիները, որ միասին ենք անցկացրել: Երկուսով էլ ծուռ, երկուսով էլ չհանդուրժող, չմերվող, բայց ծուռ-ծուռ սիրում ու ներում էինք միմյանց, շատերին չէինք ներում: Դաժան էինք: Այդ սերը երբեք չէր կարող կորչել, ո՞ւր պիտի կորչեր, երբ այնքան ճշմարիտ էր, ճշմարիտից էլ ճշմարիտ… Չգիտեմ, դու ինչպես, բայց ես այլևս երբեք այնքան չեմ արբեցել արվեստով, մայրամուտով, փիլիսոփայելով, քան այն բուռն տարիներին: Մենք միասին էինք հանդգնում, միասին ըմբոստանում, միասին ճաշակում գեղեցիկն ու վեհը կյանքում, գրքերում, արվեստի բոլոր ձևերում… Միասին էինք սիրահարվում, մեկս մյուսիս սիրո առարկային փորձում հաղորդել մյուսիս թաքուն սիրո թրթիռները, տառապում սիրո անհաս լինելուց…
Ա՛լ ջան, ես քարացած, հմայված լսում էի քո երգը, երբ համալսարանի նորաբաց դահլիճի բեմում դու երգում էիր քո օպերային հրաշալի ձայնով, իսկ դահլիճում միայն ես էի… Պարապում էինք… Չգիտեմ, ոնց եղավ, որ քեզ հետ Ռոմանոս Մելիքյանի անվան ուսումնարանի նույն կուրսում սովորող մյուս գեղեցկուհին՝ Արաքս Մանսուրյանը, նվաճեց աշխարհի օպերային բեմերը, իսկ դու գերադասեցիր գրականությունն ու այլ բաներ…
Ա՛լ ջան, մեր այս երկար տարիների հեռացումը ոչինչ է այն երջանկության համեմատ, որ վայելեցինք միասին մեր երիտասարդության գարունքին… Ուրեմն, ընդունի՛ր իմ այս վերջին սիրազեղումը… Երբեք չի մեռնում սերը, եթե մի անգամ ծնվել է ո՛չ օրապակաս, այլ նույնիսկ կատարյալ, ամբողջական, իսկական…
Քո՝ Ալիս ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ
