Սեյրանուհի Գեղամյան

ՀԳՄ վար­չութ­յու­նը շնոր­հա­վո­րում է
հրապարաախոս արձակագիր
Սեյրանուհի Գեղամյանին
ծննդյան 70-ամ­յա­կի առ­թիվ

«Գ­րա­կան թեր­թը» միա­նում է
շնոր­հա­վո­րան­քին

­Տա­ղան­դա­վոր և ն­վիր­յալ հա­յու­հին

Տաս­նամ­յակ­ներ ա­ռաջ էլ զար­մա­նում էինք, թե հայ­կա­կան մեծ, ա­վան­դա­կան ըն­տա­նի­քում ապ­րող, եր­կու զա­վակ մե­ծաց­նող ե­րի­տա­սարդ կի­նը, որ սի­րով ու նվի­րու­մով կրում էր նաև ըն­տա­նե­կան հոգ­սե­րը, ինչ­պե՞ս է կա­րո­ղա­նում հե­ղի­նա­կել հար­յու­րա­վոր հոդ­ված­ներ՝ այդ­քան հա­մա­պար­փակ ու խոր վեր­լու­ծութ­յուն­նե­րով, մաք­րա­մա­քուր ու գե­ղե­ցիկ հա­յե­րե­նով՝ մեզ հա­մար հայտ­նա­բե­րե­լով Սփ­յուռ­քում ապ­րող ու գոր­ծող տա­ղան­դա­շատ, հայ­րե­նա­բաղձ բազ­մա­թիվ մտա­վո­րա­կան­նե­րի՝ գրող­ներ, ար­վես­տա­գետ­ներ, բա­րե­րար­ներ, լրագ­րող­ներ ու գիտ­նա­կան­ներ, ազ­գա­յին գոր­ծիչ­ներ, ո­րոնց մա­սին նրա գրած հոդ­ված­նե­րը պար­զա­պես հոգ­ևոր հաց էին Սփ­յուռ­քի հա­մար, ազ­գա­յին պատ­կա­նե­լութ­յան ու ար­ժա­նա­պատ­վութ­յան հզոր ազ­դակ­ներ… Ու հի­մա էլ, երբ շրջա­պատ­ված է վեց թոռ­նիկ­նե­րով՝ դարձ­յալ նույն ավ­յու­նով շա­րու­նա­կում է գրել ու խմբագ­րել, կազ­մել ու հրա­տա­րա­կել ինչ­պես սե­փա­կան գրչի ար­տադ­րանք­ներն, այն­պես էլ հայ­րե­նի և սփ­յուռ­քա­հայ գրող­նե­րի գրքերն ու ար­վես­տա­գետ­նե­րի պատ­կե­րագր­քե­րը՝ յու­րօ­րի­նակ խո­սա­փող դառ­նա­լով մեր և հա­մազ­գա­յին ար­ժեք­նե­րի միջև։
Դի­տարկ­ման կա­րիք ու­նի նաև նրա հա­վա­սա­րակշռ­ված, լայ­նա­խոհ, հայ­րե­նա­սի­րա­կան շի­տակ կեց­ված­քը. իմ տա­րե­կից­նե­րը լավ կհի­շեն, որ խորհր­դա­յին տա­րի­նե­րին այդ հա­սա­րա­կար­գը չըն­դու­նող կամ այն քննա­դա­տող սփյուռ­քա­հա­յե­րը, որ­քան էլ որ տա­ղան­դա­վոր լի­նեին՝ ան­ցան­կա­լի ու մեր­ժե­լի անձ էին հա­մար­վում Հա­յաս­տա­նում, և ն­րանց մա­սին գրե­լը կամ նրանց ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յուն­նե­րը տպագ­րե­լը ար­գել­ված էր։ Սա­կայն Սեյ­րա­նու­հին կա­րո­ղա­նում էր պայ­քա­րել, ճիշտ հիմ­նա­վո­րում­նե­րով հա­մո­զել ղե­կա­վա­րութ­յա­նը և­ իր հրա­պա­րա­կում­նե­րով «ար­դա­րաց­նել» շատ ան­վա­նի սփյուռ­քա­հա­յե­րի՝ ցույց տա­լով նրանց ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յուն­նե­րի ար­ժա­նիք­ներն ու ար­ժե­քը։ Միայն ա­մե­րի­կաբ­նակ նշա­նա­վոր մտա­վո­րա­կան, գրող և հ­րա­պա­րա­կա­խոս, «Ա­մե­րի­կա­յի ձայն» ռա­դիո­կա­յա­նի (ո­րի հե­ռար­ձա­կումն իսկ ար­գել­ված էր մե­զա­նում) հայ­կա­կան բաժ­նի խոս­նակ և խմ­բա­գիր Հա­կոբ Կա­րա­պեն­ցի «հայտ­նա­գոր­ծու­մը» բա­վա­րար է՝ Սեյ­րա­նու­հի Գե­ղամ­յա­նի գոր­ծու­նեութ­յու­նը բարձ­րա­գույն գնա­հա­տա­կա­նի ար­ժա­նաց­նե­լու։ Այդ օ­րի­նա­կը, ան­շուշտ, ե­զա­կի չէ։ Սեյ­րա­նու­հին մեկն էր ա­ռա­ջին­նե­րից, որ հաղ­թա­հա­րե­լով ըն­դուն­ված ար­գելք­նե­րը, 1989 թվա­կա­նին «­Հայ­րե­նի­քի ձայ­նում» ըն­դար­ձակ նյութ հրա­պա­րա­կեց Եր­ևա­նի գրա­կա­նութ­յան և­ ար­վես­տի թան­գա­րա­նում պահ­վող Նի­կոլ Աղ­բալ­յա­նի նա­մակ­նե­րի մա­սին…
1990-ա­կան թվա­կան­նե­րի սկզբին Սեյ­րա­նու­հին նա­խա­ձեռ­նեց «­Զար­մա­նա­լի հա­յեր» խո­րագ­րով ակ­նարկ­նե­րի շար­քը՝ ճա­կա­տա­գրի բե­րու­մով աշ­խար­հի տար­բեր անկ­յուն­նե­րում հայտն­ված հա­յե­րի մա­սին, ով­քեր անց­նե­լով դառն ու դժվար ճա­նա­պարհ­ներ՝ ոչ միայն չէին կորց­րել ազ­գա­յին ինք­նութ­յունն, այլև օ­տար երկր­նե­րում հա­սել էին բարձր դիր­քե­րի: Բա­զում զար­մա­նա­լի հա­յե­րի ճա­նա­չե­ցին ըն­թեր­ցող­նե­րը՝ շնոր­հիվ Սեյ­րա­նու­հու՝ մարդ­կանց զար­մա­նա­լիո­րեն ի­րար հա­րա­զա­տեց­նող կա­խար­դա­կան գրչի, հիմ­նա­րար գի­տե­լիք­նե­րի, գրե­լիք նյու­թին ման­րա­մաս­նո­րեն, լիար­ժեք տի­րա­պե­տե­լու կա­րո­ղութ­յան։ Եվ ինչ էլ որ նա ա­րել է, ին­չի մա­սին էլ գրել է կամ խո­սել բե­մա­հար­թակ­նե­րից ու ամ­բիոն­նե­րից՝ նրա մտա­հո­գութ­յուն­նե­րի մտա­հո­գութ­յու­նը, սերն ու ցա­վը ե­ղել է Հայ­րե­նի­քը։ Այդ սի­րո և ցա­վի դրսևո­րում­նե­րից մեկն էլ հո­գու ճի­չով հենց վեր­ջերս՝ 2021 թ. սեպ­տեմ­բե­րին, դի­մա­տետ­րում ողջ հայ ժո­ղովր­դին, և մա­նա­վանդ, հայ մե­ծա­հա­րուստ­նե­րին ուղղ­ված դի­մում-կոչն է, որ­տեղ մաս­նա­վո­րա­պես աս­ված է. «­Հա­յաս­տա­նը ան­հու­սո­րեն մե­նակ է… Աշ­խար­հի ուն­ևոր հա­յե՛ր, ո՞ւմ են պետք փո­ղը, հարս­տութ­յու­նը, երբ վտանգ­ված է Հայ­րե­նի­քը, երբ վտանգ­ված է ձեր ինք­նութ­յան, պատ­կա­նե­լութ­յան վկա­յա­կա­նը… Հա­մախմբ­վե՛ք ու ձեր հա­վել­յալ գու­մար­նե­րը պահ տվեք ոչ թե բան­կե­րին, այլ ներդ­րեք ի շահ Հայ­րե­նի­քի ա­պա­հո­վութ­յան, ի շահ երկ­րի սահ­ման­նե­րի ա­նա­ռի­կութ­յան, և դա՛ կլի­նի ձեր ան­մա­հութ­յան վկա­յա­կա­նը…»։
Ա­ռան­ձին դի­տարկ­ման են ար­ժա­նի նրա՝ մա­նուկ­նե­րի և պա­տա­նի­նե­րի հա­մար գրված տասն­յակ գրքե­րը։ Միայն դրանց վեր­նագրե­րի թվար­կու­մը բա­վա­րար է՝ հաս­կա­նա­լու հա­մար, թե ինչ­պի­սի մեծ մտա­հո­գութ­յամբ է վե­րա­բեր­վում նա բա­րե­կիրթ ու բա­նի­մաց սե­րունդ դաս­տիա­րա­կե­լուն, ինչ­պի­սի պա­տաս­խա­նատ­վութ­յամբ է մո­տե­նում մեր երկ­րի վաղ­վա քա­ղա­քա­ցի­նե­րին ար­ժա­նա­պա­տիվ և­ ար­ժա­նա­վա­յել, հո­գով և մտ­քով հա­րուստ տես­նե­լու խնդրին. «Ինչ­պես դառ­նալ կա­տար­յալ», «Զ­րույց­ներ բա­րեկր­թութ­յան մա­սին», «­Ման­կա­կան հան­րա­գի­տա­րան. սի­րենք և պահ­պա­նենք կեն­դա­նի­նե­րին», «­Զար­մա­նահ­րաշ բնութ­յուն», «­Փոք­րիկ պատ­մութ­յուն­ներ մեծ ար­վես­տա­գետ­նե­րի մա­սին», «Ես Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տութ­յան քա­ղա­քա­ցի եմ» և­ այլն, և­ այլն։
Հա­տուկ ու­շադ­րութ­յան է ար­ժա­նի Սեյ­րա­նու­հի Գե­ղամ­յա­նի՝ 2016 թվա­կա­նին հրա­տա­րա­կած ժո­ղո­վա­ծուն, որ կրում է խորհր­դա­վոր՝ «­Բազ­մանկ­յուն» խո­րա­գի­րը… Ն­ման բազ­մանկ­յուն ու­նե­նում է ա­դա­ման­դը… Սեյ­րա­նու­հու գրչի շնոր­հիվ Հայ կեր­պա­րի և­ ո­գու բազ­մա­շերտ ու բազ­մա­նիստ այս դրսևո­րում­նե­րը ի ցույց են դրվել որ­պես ի­րա­կան ա­դա­մանդ­ներ, ո­րոնք սփռված են աշ­խար­հով մեկ… Ան­չափ հե­տաքր­քիր ու խորհր­դան­շա­կան է գրքի վեր­ջա­բա­նը. ներ­կա­յաց­նե­լով միջ­նա­դա­րի մեծ փի­լի­սո­փա Գ­րի­գոր Պահ­լա­վու­նու խո­րա­խոր­հուրդ ա­ռա­կը՝ փուլ ե­կող երկն­քի իր բա­ժի­նը պա­հող ճնճղու­կի մա­սին, Սեյ­րա­նու­հին այս­պես է ա­վար­տում վեր­ջա­բա­նը. «Այն, ինչ ա­րել եմ տա­րի­նե­րի ըն­թաց­քում՝ երկն­քի այն փոք­րիկ բա­ժինն է, որ կա­րո­ղա­ցել եմ փրկել…»։ Աս­ված է զուսպ և հա­մեստ, բայց և մենք պար­տա­վոր ենք ա­սել, որ նա կա­րո­ղա­ցել է փրկել երկն­քի շատ կար­ևոր հատ­ված, ո­րը լե­ցուն է գե­ղեց­կութ­յամբ ու լույ­սով, ազն­վութ­յամբ ու ար­դա­րութ­յամբ, սի­րով ու նվի­րու­մով։ Վս­տահ եմ, որ նա դեռ եր­կար պի­տի փոր­ձի փրկել երկն­քի նոր բա­ժին­ներ. այդ­պի­սին է նրա ա­ռա­քե­լութ­յու­նը, աշ­խա­տե­լու և­ ապ­րե­լու ո­ճը…
Ու­զում եմ իմ բազ­մա­տա­ղանդ ըն­կե­րու­հուն ի սրտե ա­սել. «Շ­նոր­հա­վոր հո­բել­յանդ, սի­րե­լի՛ Սեյ­րա­նու­հի. գրիչդ՝ բե­ղուն, ե­ռանդդ՝ ան­սպառ, հայ­րե­նան­վեր հո­գիդ՝ թրթիռ­նե­րով լե­ցուն, հմա­յիչ ժպիտդ՝ ան­պա­կաս…

Հով­հան­նես ԹԱՔՈՒԿՅԱՆ
Բա­նա­սեր, թարգ­մա­նիչ
Ման­չեստր

 

ՎԱՍՏԱԿԱԾ, ՀԱՄԵՍՏ ՀՈԲԵԼՅԱՐԸ՝
ՍԵՅՐԱՆՈՒՀԻ ԳԵՂԱՄՅԱՆ

Բա­րեկր­թութ­յու­նը սո­վո­րա­բար կաշ­կան­դում է կնոջ տա­րի­քի բարձ­րա­ձայ­նու­մը: Ո­րոշ դեպ­քե­րում, սա­կայն, այդ սո­վո­րույ­թը խախտ­վում է. ան­տար­բե­րութ­յու­նը, «փի­լի­սո­փա­յա­կան լռութ­յու­նը» կամ խու­սա­նա­վե­լով թաքց­նելն է դառ­նում ան­բա­րեկր­թութ­յուն: Հո­բել­յա­նի պա­րա­գա­յում, մա­նա­վանդ, հենց տա­րի­քը մի­ջոց դարձ­նե­լով, վաս­տակ­յալ կնո­ջը չգնա­հա­տելն ու չարժ­ևո­րելն է ստույգ ան­բա­րեկր­թութ­յուն:
Ն­ման լուրջ ու բարդ խնդրի առջև է կանգ­նեց­նում մեր ժա­մա­նա­կի սքան­չե­լի մտա­վո­րա­կան հա­յու­հի­նե­րից մե­կը՝ ՍԵՅՐԱՆՈՒՀԻ ԳԵՂԱՄՅԱՆԸ:
Ի՞նչ եք կար­ծում՝ հի­մա չա­սե՞նք, որ եր­բեմ­նի կեն­սա­խինդ աղջ­նա­կը, ԵՊՀ «չա­րաճ­ճի», հան­դուգն ու­սա­նո­ղու­հին, որ հա­մալ­սա­րանն ա­վար­տե­լուց ան­մի­ջա­պես հե­տո իր խո­հուն, ազ­գա­շահ հոդ­ված­նե­րով կես դար շա­րու­նակ լցնում էր մա­մու­լի է­ջե­րը, որ ի­րոք կեն­դա­նի կա­մուրջ էր հայ­րե­նի­քի և Սփյուռ­քի միջև՝ ա­պա­հո­վե­լով մեր ժո­ղովր­դի աշ­խար­հասփ­յուռ հատ­ված­նե­րի միաս­նա­կա­նութ­յու­նը՝ նրանց խան­դա­վա­ռե­լով հայ­րե­նի­քով, մեզ՝ հու­սադ­րե­լով նրան­ցով, որ հա­ճախ ա­ռա­ջինն ինքն է ներ­կա­յաց­րել «կար­միր գծից ան­դին» ապ­րող մեր մշա­կու­թա­յին գոր­ծիչ­նե­րին, ընդ­լայ­նե­լով մեր ի­մա­ցութ­յան ու հոգ­ևոր հարս­տութ­յան սահ­ման­նե­րը,- այ­սօր ար­դեն յո­թա­նա­սուն տա­րե­կան է: Չշ­նոր­հա­վո­րել և պատ­շա­ճո­րեն չգնա­հա­տել նրա ի­րո՛ք պատ­կա­ռե­լի գրա­կան, լրագ­րո­ղա­կան, ար­վես­տա­գի­տա­կան վաս­տակն ու ներդ­րու­մը՝ մեղմ ա­սած՝ տմար­դութ­յուն կլի­ներ: Հայ ժո­ղովր­դա­կան բա­նար­վես­տից նա ան­տե­ղի չի հի­շում եր­կին­քը փլվե­լու ա­ղե­տի լու­րը լուրջ ըն­դու­նած, մեջ­քի վրա պառ­կած, ան­զոր տո­տիկ­նե­րով իր բա­ժին եր­կին­քը փրկե­լու ճի­գեր գոր­ծադ­րող ար­տույ­տին: Ն­րա պես անձ­նա­զոհ նվիր­յալ է Ս. Գե­ղամ­յանն ին­քը. իր բա­ժին մշա­կու­թա­յին եր­կինքն է ճգնում փլու­զու­մից ու խա­թա­րու­մից ա­մեն գնով փրկել: Իսկ քի՞չ է արդ­յոք նրա բա­ժին եր­կին­քը:
Խո­նար­հումս բո­լոր ար­ժա­նա­վոր հայ կա­նանց՝ զա­վակ­նե­րի ու թոռ­նե­րի դաս­տիա­րակ­նե­րին, օ­ջա­խի պա­հա­պան հրեշ­տակ­նե­րին, խո­հա­նո­ցի թա­գու­հի­նե­րին, ի­րենց թոռ­նիկ­նե­րով հրճվող սի­րա­սուն տա­տիկ­նե­րին: Այս բնա­կան կար­գա­վի­ճակ­նե­րում ե­ղել է և­ է այ­սօր­վա հո­բել­յա­րը: Եվ ա­վե­լին՝ այս ա­մե­նով հան­դերձ՝ նա ե­ղել է Սփ­յուռ­քա­հա­յութ­յան հետ մշա­կու­թա­յին կա­պի կո­մի­տեի «­Հայ­րե­նի­քի ձայն» հե­ղի­նա­կա­վոր շա­բա­թա­թեր­թի ե­ռան­դուն աշ­խա­տա­կից, լրագ­րող ու գրող, ՀՀ ա­ռա­ջին նա­խա­գա­հի աշ­խա­տա­կազ­մի, Մ­շա­կույ­թի և Սփ­յուռ­քի նա­խա­րա­րութ­յուն­նե­րի պաշ­տոն­յա, ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան գնա­հա­տե­լի ձիր­քե­րով օժտ­ված բարձ­րա­ճա­շակ ան­հա­տա­կա­նութ­յուն: Ն­կա­տի ու­նե­նա­լով գրե­լու նրա ա­ներկ­բա ձիրքն ու ան­շրջա­նակ ի­մա­ցութ­յուն­նե­րը, նպա­տա­կաս­լաց, ու­շա­դիր և ն­վիր­յալ աշ­խա­տաո­ճը՝ միշտ փնտրված է ե­ղել թե՛ որ­պես հե­ղի­նակ և թե՛ որ­պես մշա­կույ­թի ո­լոր­տի պա­տաս­խա­նա­տու աշ­խա­տող: Այ­լա­պես մենք այ­սօր չէինք ու­նե­նա տե­ղա­ցի և սփ­յուռ­քա­հայ «զար­մա­նա­լի հայ» ար­վես­տա­գետ­նե­րի՝ մա­նա­վանդ գրող­նե­րի, նկա­րիչ­նե­րի, քան­դա­կա­գործ­նե­րի, ե­րա­ժիշտ­նե­րի, դե­րա­սան­նե­րի և մ­շա­կու­թա­յին այն գոր­ծիչ­նե­րի հա­րուստ պատ­կե­րաս­րա­հը, որ ար­տա­ցոլ­ված է նրա ան­հաշ­վե­լի հոդ­ված­նե­րում, հար­ցազ­րույց­նե­րում և դի­ման­կար-էս­սե­նե­րում, նրանց տասնյակ գրքե­րի հա­մա­ռոտ, բայց և խո­րա­պես դի­պուկ ու բնու­թագ­րա­կան ա­ռա­ջա­բան­նե­րում, գրքեր, ո­րոն­ցից շա­տե­րի՝ Հա­յաս­տա­նում ա­ռա­ջին հրա­տա­րակ­ման նա­խա­ձեռ­նո­ղը, ա­ռա­ջա­բան­նե­րի հե­ղի­նա­կը կամ խմբա­գի­րը նույն ին­քը Սեյ­րա­նու­հի Գե­ղամ­յանն է: Նա «պա­տա­հա­բար» չի ընտ­րել «զար­մա­նա­լի հա­յե­րին». ա­մեն մե­կը եր­ևույթ է իր բնա­գա­վա­ռում, և բո­լո­րի հա­մադ­րա­կան խայ­տան­կա­րը կազ­մում է հայ հա­վա­քա­կա­նութ­յան մշա­կու­թա­յին դի­մա­պատ­կե­րը:
Իր բազ­մաճ­յուղ գոր­ծու­նեութ­յու­նը հենց ինքն է 2016 թ. բնու­թագ­րել իր հե­ղի­նա­կած գրքե­րից մե­կի վեր­նագ­րով՝ «­Բազ­մանկ­յուն»: Գր­քի շա­պի­կի 4-րդ­ է­ջում մի քա­նի տո­ղով ներ­կա­յաց­ված է հե­ղի­նա­կի «հա­մեստ» կեն­սագ­րութ­յու­նը. «12 գրքի հե­ղի­նակ է: Ա­վե­լի քան 20 ժո­ղո­վա­ծու­նե­րի և պատ­կե­րագր­քե­րի ա­ռա­ջա­բան­նե­րի հե­ղի­նակ, 40-ից ա­վե­լի ժո­ղո­վա­ծու­նե­րի կազ­մողն ու խմբա­գի­րը»: Նույն տե­ղե­կատ­վութ­յամբ հա­վաստ­վում է, որ նա գրա­կան և մ­շա­կու­թա­յին գոր­ծու­նեութ­յան հա­մար պար­գևատր­վել է ՀՀ մշա­կույ­թի նա­խա­րա­րութ­յան Ոս­կե մեդալով, Պատվոգ­րե­րով, «Գ­րի­գոր Նա­րե­կա­ցի» հու­շա­մե­դա­լով, ՀԳՄ «Գ­րա­կան վաս­տա­կի հա­մար» մե­դա­լով, ՀՀ Սփյուռ­քի նա­խա­րա­րութ­յան «­Մայ­րե­նիի դես­պան» և «Ե­րախ­տա­գի­տութ­յան» մե­դալ­նե­րով, բազ­մա­թիվ այլ պատ­վոգ­րե­րով ու հա­վաս­տագ­րե­րով:
Հաս­կա­նա­լի է, որ ընդ­հա­նուր գրա­կան-մշա­կու­թա­յին բարձր գրա­գի­տութ­յու­նը, հայ­րե­նի ու սփյուռ­քա­հայ բազ­մա­թիվ մշա­կու­թա­յին գոր­ծիչ­նե­րի հետ անձ­նա­կան շփում­նե­րը ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քում պի­տի ձևա­վո­րեին նրա ան­հա­տա­կան ոճն ու ճա­շա­կը և պի­տի ուղ­ղոր­դեին նրա գրա­կան, ար­վես­տա­բա­նա­կան մտա­ծո­ղութ­յու­նը, և­ այս ընդ­հա­նուր մթնո­լոր­տում էլ ձևա­վոր­վել է ազ­գա­յին, մարդ­կա­յին ու մշա­կու­թա­յին ար­ժեք­նե­րը գնա­հա­տե­լու նրա բա­ցա­ռիկ կա­րո­ղութ­յու­նը: Դ­րա վկա­յութ­յու­նը չէ՞ հիշ­յալ գրքի խիստ հա­մա­ռոտ ա­ռա­ջա­բա­նի մի ձևա­կեր­պու­մը՝ «Ինչ­պես մարդ­կա­յին հա­րա­բե­րութ­յուն­նե­րում, այն­պես էլ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ո­լոր­տում ու­նե­ցել եմ մեկ սկզբունք՝ ան­կեղ­ծութ­յու­նը»: Ար­վես­տում սա գնա­հա­տութ­յան գե­րա­գույն չա­փա­նիշ է՝ մա­նա­վանդ «հաղ­թա­նա­կի պատ­րան­քով ապ­րող» մտա­վո­րա­կա­նի հա­մար: Ան­կեղ­ծութ­յունն ու ազն­վութ­յու­նը նրա հա­մար ե­ղել են և՛ պայ­քա­րի զենք, և՛ ապ­րե­լու, ապ­րեց­նե­լու, դի­մա­կա­յե­լու խորհր­դա­նիշ, և՛ կեն­սա­կան ճշմար­տութ­յու­նը ար­վես­տի ճշմար­տութ­յամբ ներ­կա­յաց­նե­լու բա­նաձև, ո­րը, սա­կայն, հա­ջո­ղութ­յուն է բե­րել սա­կավ ընտր­յալ­նե­րին:
Տեղ­յակ էի, որ Մ­շա­կույ­թի նա­խա­րա­րութ­յու­նում՝ Սեյ­րա­նու­հի Գե­ղամ­յա­նի մոտ են պահ­վում Հովհ. Շի­րա­զի «Ա­նի» և «­Թոնդ­րա­կե­ցի­նե­րը» պոեմ­նե­րի բնագ­րե­րը: Նա նա­խա­պես գի­տեր, որ ես դրանք պի­տի վերց­նեմ հրա­տա­րակ­ման նա­խա­պատ­րաս­տե­լու հա­մար, այ­լա­պես ոչ ո­քի չէր տա: Երբ 2011 թ. գնա­ցի վերց­նե­լու, եր­կաթ­յա պա­հա­րա­նից երկ­յու­ղա­ծութ­յամբ հա­նե­լով եր­կու թղթա­պա­նակ­նե­րը՝ ինձ հանձ­նեց ա­սե­լով.
– Կ­հա­վա­տա՞ք, եր­կար ժա­մա­նակ այս թղթա­պա­նակ­ներն ինձ են ի պահ տրված, չեմ հանդգնել բա­ցել: Ինձ միշտ թվա­ցել է, թե դրանց մեջ ոչ թե շի­րազ­յան անգ­նա­հա­տե­լի մա­սունք­ներ են, այլ հենց ին­քը՝ փո­թոր­կուն, կեն­դա­նի Շի­րազն է: Դուք ծա­նոթ եք սրանց, բա­ցեք, ստու­գեք, նոր վերց­րեք:
Այս­պես է սկսվել հայ պոե­մի այդ եր­կու գլուխ­գոր­ծոց­նե­րի տպագ­րութ­յու­նը:
Մի կողմ թող­նենք Ս. Գե­ղամ­յա­նի կի­րա­ռած տար­բեր գրա­կան ժան­րերն ի­րենց փոխ­ներ­թա­փան­ցում­նե­րով, սա­կայն ակն­հայտ է այդ ա­մենն իր ինք­նա­տիպ դի­տո­ղա­կա­նութ­յամբ միա­վո­րող ար­վես­տա­գետ գրո­ղը, որ եր­ևում է պատմ­ված­քում ու վի­պա­կում, դի­ման­կա­րում ու ակ­նար­կում, նպա­տա­կա­յին հար­ցազ­րույ­ցում: Թեև դժվար է Ս. Գե­ղամ­յա­նի ի­րա­պա­տում ո­ճով գրված եր­կե­րում ո­րո­շել գե­ղար­վես­տա­կա­նի և վա­վե­րա­կա­նի հա­րա­բե­րակ­ցութ­յու­նը, սա­կայն դրան­ցից ա­մեն մե­կում, նաև դեռևս ան­տիպ պատմ­վածք­նե­րում, առ­կա են կեն­սա­կան խոր ճա­նա­չո­ղութ­յամբ ու նուրբ դի­տո­ղա­կա­նութ­յամբ օժտ­ված ար­վես­տա­գետն ու մեկ­նա­բա­նը: Դ­րա շնոր­հիվ է, որ կոնկ­րետ մարդ­կանց մա­սին գրված եր­կերն այլևս մաս­նա­վոր ան­ձե­րի մա­սին չեն: Ն­րա «­Պապս» պատմ­ված­քում կեր­պա­վոր­ված 92 տա­րե­կա­նում մա­հա­ցած պապն այլևս միայն իր պա­պը չէ. այս­պես են և մ­յուս պատմ­վածք­նե­րում նրա կեր­տած դի­ման­կար­նե­րը, ո­րոնք այս կամ այն ան­հա­տա­կա­նութ­յան առն­չութ­յամբ ար­ծար­ծում են ինչ­պես մեր ազ­գա­յին ինք­նութ­յա­նը վե­րա­բե­րող, այն­պես էլ ընդ­հա­նուր մշա­կու­թա­բա­նա­կան, կեն­սա­կան և բա­րո­յա­կան հար­ցեր:
Իսկ սփյուռ­քա­հայ գրող­նե­րի՝ Հա­յաս­տա­նում ա­ռա­ջին ան­գամ Ս. Գե­ղամ­յա­նի ջան­քե­րով հրա­տա­րակ­ված գրքերն ի­րենք են խո­սում ի­րենց մա­սին: Անդ­րա­նիկ Ծա­ռու­կեա­նի «­Սէ­րը ե­ղեռ­նին մէջ» վե­պը, որ հա­վաս­տի ճշգրտութ­յամբ պատ­կե­րում է Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նութ­յունն ու իր կյան­քը փրկած բժշկի՝ Ռու­բեն Ս­ևա­կի հան­դեպ թրքու­հի Հաս­րե­թի ան­կեղծ սի­րո պատ­մութ­յու­նը, Մկր­տիչ Հա­ճեա­նի «­Հո­ղէն եր­կինք» քերթ­ված­նե­րի ընտ­րա­նին, Ման­վել Ա­դա­մեա­նի «Ան­դաս­տան» բա­նաս­տեղ­ծութ­յուն­նե­րի ընտ­րա­նին, Վ. Ե­ղիա­յա­նի և Ա. Ա­րաբ­յա­նի աշ­խա­տա­սի­րութ­յամբ հրա­տա­րակ­ված «­Մի­սաք Թոռ­լաք­յա­նի դա­տա­վա­րութ­յու­նը», մեծ քան­դա­կա­գործ Խո­րեն Տեր-­Հա­րութ­յա­նի ալ­բո­մը, Ար­շիլ Գոր­կու «­Նա­մա­կա­նին» և­ այլն… Հատ­կա­պես Սեյ­րա­նու­հուն ենք պար­տա­կան Հա­յաս­տա­նում հա­նի­րա­վի մերժ­ված Հա­կոբ Կա­րա­պեն­ցի մի քա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յուն­նե­րի տպագ­րութ­յու­նը՝ «Ա­մե­րիկ­յան շուրջ­պար», «Ա­դա­մի գիր­քը», պատմ­վածք­նե­րի ժո­ղո­վա­ծուն…
Ընդ­հան­րա­պես, մշա­կու­թա­յին այն դաշ­տը, որ­տեղ զե­տեղ­ված են Գե­ղամ­յա­նի հե­րոս­նե­րը, չա­փա­զանց լայն ընդգր­կում ու­նի. Խա­չա­տուր Ա­բով­յան, Թո­րոս Թո­րա­ման­յան, Ա­լեք Մա­նուկ­յան, Գառ­նիկ Ադ­դար­յան, Սր­բու­հի Տ­յու­սաբ, Շառլ Ազ­նա­վուր, Հա­կոբ Կա­րա­պենց, Անդ­րա­նիկ Ծա­ռուկ­յան, Ա­լի­սիա Կի­րա­կոս­յան, Վահ­րամ Մավ­յան, Խո­րեն Տեր-­Հա­րութ­յան, Սոս Սարգս­յան, Վա­հագն Դավթ­յան, Օ­շին Քե­շիշ­յան, Տիգ­րան Ման­սուր­յան, Ժան Տեր-­Մեր­կեր­յան և­ է­լի շատ ու շատ բա­ցա­ռիկ, զար­մա­նա­լի հա­յեր և ոչ միան հա­յեր, ո­րոնց բո­լո­րին մե­րօր­յա ազ­նիվ հայ մտա­վո­րա­կա­նի հա­յաց­քով «խո­սեց­րել» է Ս. Գե­ղամ­յա­նը, հար­ցազ­րույ­ցի, հոդ­վա­ծի կամ էս­սեի մի­ջո­ցով ան­մո­ռա­նա­լի ու տպա­վո­րիչ դի­ման­կար­ներ կեր­տել: Եր­կե­րում բա­րեխղ­ճո­րեն մատ­նանշ­ված են մա­մու­լում դրանց գրութ­յան և­ ա­ռա­ջին տպագ­րութ­յան տեղն ու ժա­մա­նա­կը: Այս ի­րո­ղութ­յու­նը, հա­վաս­տիութ­յու­նից բա­ցի, ու­նի մի այլ կար­ևոր խոր­հուրդ՝ հա­յաց­քի և մ­տա­ծո­ղութ­յան կա­յու­նութ­յուն, ո­րը չի փոխ­վել խորհր­դա­յին ու հետ­խորհր­դա­յին ժա­մա­նակ­նե­րում: Ն­շա­նա­կում է՝ Ս. Գե­ղամ­յա­նի ար­ժե­հա­մա­կար­գում ազ­գա­յին ճշմա­րիտ ար­ժեք­ներն ու­նեն գնա­հատ­ման կա­յուն չա­փա­նիշ­ներ, ո­րոնք վեր են գա­ղա­փա­րա­կան ու քա­ղա­քա­կան պար­տադ­րանք­նե­րից: Եվ այս հա­մա­պատ­կե­րում ակ­նա­ռու է դառ­նում հե­ղի­նա­կի մի այլ կար­ևոր յու­րա­հատ­կութ­յուն. նրա գրվածք­նե­րի ան­ժա­ման­ցե­լիութ­յու­նը։ Տա­րի­ներ ա­ռաջ դի­ման­կա­րի կամ հար­ցազ­րույ­ցի մի­ջո­ցով նրա ստեղ­ծած կեր­պար­ներն ու ա­սե­լի­քը կար­ծես հենց այ­սօր­վա հա­մար են և հնչում են որ­պես պատ­գամ­ներ՝ ուղղ­ված հայ նոր սե­րունդ­նե­րին: Դ­րանք բո­լորն են ար­դիա­կան, սա­կայն ար­ժե ա­ռաջ­նա­հերթ հի­շել 1989 թ. փետր­վա­րին Շառլ Ազ­նա­վու­րի՝ երկ­րա­շար­ժի գո­տի՝ Գ­յում­րի այ­ցե­լութ­յան ժա­մա­նակ հար­ցազ­րույ­ցի վեր­ջին բնո­րոշ դրվա­գը.
– Ին­չի՞ մա­սին էիք մտա­ծում Ձեր վեր­ջին՝ «­Քեզ՝ Հա­յաս­տան» եր­գը գրե­լու ժա­մա­նակ:
– Կմ­տա­ծեի, թե ինչ ալ որ պա­տա­հե, մեր ժո­ղո­վուր­դը պետք է ապ­րե և պետք է հաղ­թա­հա­րե այս դժվար ձմեռն ալ, որ­մե ետք ան­պայ­ման գա­րու­նը կգա, կմտա­ծեի, որ նոր ե­րե­խա­ներ պի­տի ծնվեն ու ապ­րեն ա­վե­լի լավ, ա­վե­լի ա­մուր, կմտա­ծեի հույ­սի՛, հույ­սի՛ և նո­րեն հույ­սի՛ մա­սին, ո­րը չպետք է լքե մեր ժո­ղո­վուր­դը:
– Իսկ այս պա­հին ի՛նչ կու­զեք ա­սել մարդ­կանց, Ձեր երկր­պա­գու­նե­րին, բո­լո­րին…
– Կու­զեմ ը­սել, կու­զեմ պո­ռալ՝ կեց­ցե՜ Հա­յաս­տա­նը, թող որ հա­վիտ­յան ապ­րի Հա­յաս­տա­նը…
Մեծ հա­յի՝ Շառլ Ազ­նա­վու­րի այս հու­սա­դրող պատ­գա­մա­խո­սութ­յան հնչե­րան­գով «Գ­րա­կան թեր­թի» բո­լոր ըն­թեր­ցող­նե­րի հետ միա­սին ջեր­մո­րեն շնոր­հա­վո­րում եմ Սեյ­րա­նու­հի Գե­ղամ­յա­նին՝ ծննդյան 70-ամ­յա­կի առ­թիվ, մաղ­թում նրան եր­կար տա­րի­նե­րի ա­ռողջ և բեղմ­նա­վոր ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան կյանք՝ ի փառս հայ­րե­նի գրա­կա­նութ­յան ու մշա­կույ­թի և հա­նուն մեր հայ­րե­նի­քի հա­րատև­ման:

Սամ­վել ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ
Պ­րո­ֆե­սոր, ՀՀ գի­տութ­յան
վաս­տա­կա­վոր գոր­ծիչ

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։