ԳԹ – Պարոն Միլիտոնյան, ինչպե՞ս կամփոփեք տարին:
Էդվարդ Միլիտոնյան – Ամեն տարի Գրողների միությունը համակարգում է իր աշխատանքները՝ հաշվի առնելով նախորդ տարիների հիմնական ծրագրերի փորձը, նաև ծրագրում ենք նոր աշխատանքներ: 2021 թ. իրագործվել են 100-ից ավելի ծրագրեր, որոնք վերաբերում են ներհայաստանյան, Սփյուռքի, Արցախի, ինչպես նաև միջազգային գրական առնչություններին, հրատարակչական ասպարեզի գործունեությանը:
Ուզում եմ նշել երիտասարդ ստեղծագործողների հավաքը Ծաղկաձորում: Այդ օրերին հանդիպելով երիտասարդ գրողներին՝ ուրախություն ունեցանք ճանաչելու նոր անուններ, ընթերցելու նոր ստեղծագործություններ: Պետք է շեշտեմ, որ մինչև 27 տարեկան հետաքրքիր գրական սերունդ է ի հայտ գալիս: Նրանց ստեղծագործությունների քննարկումները վերածվում էին և՛ գրական, և՛ ջերմ բարեկամական մթնոլորտի:
Նշեմ նաև «Կանթեղ» մրցանակաբաշխությունը, որը հոկտեմբերին ամփոփվեց Օշականում: Մրցանակաբաշխությանը մասնակցեցին Գերմանիայից հրավիրված բանաստեղծ, թարգմանիչ Բեթինա Վյորմանը, որը հրաշալի մի ծրագիր էր իրագործել Գերմանիայում՝ ժամանակակից հայ բանաստեղծներին հրատարակելով «Լյուդվիգսբուրգ» հրատարակչության միջոցով, և Գարուն Սարգսյանը (Իրան), որը թարգմանել, ներկայացրել է հայ պատմիչներին պարսկերենով: Մոսկվայից ժամանել էր լուսանկարիչ Լևոն Օսեպյանը: Այսպիսով, կարող ենք փաստել, որ մերձավոր պետությունների՝ Իրանի, Վրաստանի, Ռուսաստանի, ինչպես նաև հեռավոր երկրների հետ աշխատանքը մշտապես մեր ուշադրության կենտրոնում է:
Պոեզիայի միջազգային օրը նշեցինք ՀԳՄ հարակից պուրակում. Հայաստանում գործող դեսպանությունների դեսպանները, աշխատակիցները ներկայացրին իրենց երկրների պոեզիան, ելույթ ունեցան նաև հայաստանյան գրողները: Արդեն 7 տարի է, Պոեզիայի միջազգային օրը և՛ դահլիճային, և՛ պուրակի հնարավորությունները օգտագործելով՝ մենք տարածում ենք պոեզիայի ոգին: Աշխարհը բաժանված չէ հատվածների, աշխարհը միասնական մտածողական դաշտ ունի, որտեղ հարաբերվում են աշխարհի բանաստեղծները, նրանց ստեղծագործական հոգեբանությունը, ժամանակակից մտածողության ալիքները: Պատահական չէ, որ մեր բանաստեղծները հնարավորություն են ունենում մասնակցելու միջազգային փառատոների: Ցավոք, վերջին 2 տարում համավարակի պատճառով բազում հրավերներ ի չիք դարձան, բայց հեռակա կապերը կան, և մենք պահպանում ենք: Հուսամ, եկող տարի կարող ենք ավելի ընդլայնել և՛ «Կանթեղի», և՛ միջազգային գրական հանդիպումների ցանկը, միջավայրը:
Բազմաթիվ գրական հանդիպումները, շնորհանդեսները ոչ միայն ՀԳՄ դահլիճներում են կազմակերպվում, այլև մեր դասականների թանգարաններում, գրադարաններում: Գիրք նվիրելու օրը արդեն ավանդաբար նշվում է Հայաստանում, Արցախում, Վրաստանում, Մոսկվայում և Սփյուռքի տարբեր գաղթօջախներում:
Մշտապես կազմակերպվել են սփյուռքահայ գրողների հավաքներ, սակայն համավարակի պատճառով նախանցյալ տարի հավաքը չկայացավ: Հուսամ, եկող տարի հնարավորություն կունենանք Սփյուռքից հրավիրել գրողների: Հայաստանում ապրող սփյուռքահայ գրողների հետ մշտապես հանդիպումներ, քննարկումներ են լինում՝ արձակագիր Խորեն Արամունու «Սատանի ճուտ» վեպի, մոսկվայաբնակ Արմեն Ստեփանյանի «Ճերմակ ճախրանք» գիրք-ալբոմի շնորհանդեսները ՀԳՄ-ում, Գարուն Սարգսյանի թարգմանական գրքերի շնորհանդեսը ՀՀ ԳԱԱ-ում, Մարգարիտ Դերանցի գրքերի շնորհանդեսը Գյումրիում և Արցախում, և այլն:
Մշտապես նշվում են մեր մեծանուն գրողների հիշատակի օրերը, որոնց նվիրված միջոցառումներ են կազմակերպվում և՛ թանգարաններում, և՛ գրադարաններում: Ի դեպ, խիստ արժևորում եմ Ավ. Իսահակյանի անվան կենտրոնական, Խնկո-Ապոր անվան ազգային մանկական, Հայաստանի ազգային, ինչպես նաև քաղաքի տարբեր գրադարանների, մարզային գրադարանների, Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանի աշխատանքները՝ ժամանակակից գրողների գրքերի շնորհանդեսներ, նրանց հետ հանդիպումներ կազմակերպելու առումով: Խնկո-Ապոր անվան գրադարանում մեր գրողների հետ հանդիպումների ժամանակ փոքր երեխաների աչքերին նայելիս զգում ես՝ իսկապես անհրաժեշտ է, որ տեսնեն ապրող գրողների, ճանաչեն նրանց:
Մեր գրողները պարբերաբար հանդիպումներ են ունենում հայաստանյան դպրոցներում: Մարզերում մեր բաժանմունքները այդ առումով շատ ակտիվ գործում են, և կապը դպրոցների, բուհերի հետ, կարծում եմ, կարիք կա, որ առավել ամրապնդվի, քանզի դպրոցներում թռուցիկ են ներկայանում ժամանակակից գրական անցուդարձերը, գրական անունները: Այս առումով, կարծում եմ, կարելի է կիրառել տարբեր երկրների փորձը: Օրինակ՝ Նորվեգիայում գրողներին քաղաքապետարանները ոչ թե խնդրում են ներկայացնել իրենց գրականությունը, այլ ամեն հայտնի գրող պարտավոր է տարեկան 10-12 հանդիպում ունենալ դպրոցներում, և նրանց վճարում են քաղաքապետարանները: Քանիցս դիմել եմ մեր քաղաքապետարաններին՝ օգտագործել նման օգտակար փորձը…
Այս տարի իրականացրել ենք ծրագիր՝ «Մենք և աշխարհը» մատենաշարը. գրքեր, որտեղ ընդգրկված են հայ գրողների ստեղծագործությունները այլ պետությունների, այլ ժողովուրդների մասին: Առաջիններից մեկը եղել է լեհ գրողները Հայաստանի, հայ գրողները Լեհաստանի մասին ժողովածուն: Այս տարի ներկայացրինք հայ գրողները Իրանի մասին «Իրանի արևը» գիրքը: Եվ այսօր արդեն պիտի ուրախությամբ ասեմ, որ հրատարակվել է հայ դասական և ժամանակակից գրողները Ֆրանսիայի մասին գիրքը: Առաջիկայում կհրատարակվի հայ գրողները Վրաստանի մասին ժողովածուն, և այս շարքը կշարունակվի: Ի՞նչ ուղերձ ունի այս մատենաշարը՝ այլ երկրների նկատմամբ մեր գրական-գեղարվեստական, գրքի մշակութային դիվանագիտության, մշակույթի հոգեբանության, պատմության բոլոր անդրադարձները տեսնում ենք և մեր գրական եղբայրության ձեռքն ենք մեկնում այլ երկրների գրողներին, քաղաքական գործիչներին: Պատահական չէ, որ «Իրանի արևը» ժողովածուի շնորհանդեսին ներկա էին Հայաստանում Իրանի դեսպանը, Իրանի մշակութային կենտրոնի բազմաթիվ աշխատակիցներ: Իրանական կողմից ցանկություն են հայտնել ժողովածուն տպագրել Թեհրանում: Նույնը վերաբերում է նաև Ֆրանսիայի մասին գրքին՝ աշխատում ենք, որպեսզի հրատարակվի Փարիզում: Այսինքն՝ այս աշխատանքը մի հետաքրքիր դաշտ է բացում՝ մեր դասական և ժամանակակից գրողներին ներկայացնել արտասահմանում:
Մեր բազմաթիվ գրողներ, օգտագործելով արդի տեխնոլոգիական միջոցները, կարողանում են կապեր հաստատել միջազգային փառատոների, խմբագրությունների հետ կամ տարբեր գրական կայքերում ներկայացնել իրենց աշխատանքները: Թեև միջազգային հանդիպումները համավարակի պատճառով խափանվել են, այսպես մեր գրողներից շատերը հենց այդ ճանապարհով են ներկայանում աշխարհին:
Շատ լավ գործում են ՀԳՄ Շիրակի, Լոռու, Տավուշի, Արագածոտնի, Կոտայքի, Սյունիքի, Արմավիրի և Հայաստանի մյուս մարզերի գրական բաժանմունքները: Բազմիցս հանդիպել եմ մարզերի գրողների հետ, հատկապես ուզում եմ նշել Արցախի գրողների միության աշխատանքը: Այս տարի լույս տեսավ «Ձայն արցախական» գիրքը, որտեղ ներկայացվել են Արցախի ժամանակակից գրողները: Այդ հատորի շնորհանդեսը կկազմակերպվի Արցախում և Երևանում:
Պիտի անպայման նշենք, թե մեր գրողները ինչպես են հրատարակվում: Ցավոք սրտի, 2017 թ.-ից այն ժամանակվա Մշակույթի նախարարի ոչ ճշգրիտ, ոչ մշակութային գործողությունը՝ աջակցության ծրագիրը փակելը, նոր ճանապարհ չբացեց՝ հրատարակելու ժամանակակից գրողներին: Մեր հանդիպումներից հետո Մշակույթի հաջորդ նախարարները դրամաշնորհային ծրագիր հաստատեցին, սակայն այդ ծրագրով մինչև 20 անուն, հիմնականում թարգմանիչներ են հրատարակվում և 4-6 ժամանակակից գրողների գրքեր: Դրանով մեր այսօրվա գրական դաշտը, լավագույն գործերը չեն կարող ներկայացնել: Լավ է, իհարկե, որ թարգմանական ծրագիրը գործում է և պիտի ներառի ժամանակակից լավագույն գրական գործերը: Կարծում եմ՝ պետական միջոցներով պիտի հրատարակել ընդունված, արժեք համարվող ստեղծագործությունները:
Նախարարության հետ տարվա ընթացքում մի շարք հանդիպումներ ենք ունեցել, հատկապես մանկապատանեկան գրականության հրատարակման, դրամատուրգիայի վերաբերյալ: Քննարկումների արդյունքում tatron-drama.am կայքում բացվեց հատուկ ՆՈՐ ՀԱՐԹԱԿ՝ մանկապատանեկան դրամատուրգիայի համար, որտեղ արդեն ներկայացված է 13 պիես: Պետք է թատրոնների հետ աշխատել, որպեսզի մեր պատանիները, մանուկները, հեռախոսներով շփումներից զատ, մտնեն ժամանակակից կյանքն արտացոլող գրական ստեղծագործությունների աշխարհը: Նաև այդպես ճանաչեն իրենք իրենց և Հայաստանը, Հայաստանի էությունը, այն երկրում, որտեղ ապրում են, զգան իրենց որպես ապագայի տեր: Այդ առումով մեր աշխատանքները տարբեր նախարարությունների և քաղաքապետարանների հետ համարում եմ առաջնային: Շիրակում մենք հանդիպել ենք նախկին քաղաքապետի հետ և առաջիկայում փորձելու ենք հանդիպել նաև նոր քաղաքապետի հետ, որպեսզի Շիրակի մեր բաժանմունքն ունենա իր առանձին շենքը: Ունենք հողատարածք, որի հետ կապված ծրագիր ունենք. և՛ հատակագիծն է պատրաստ, և՛ ճարտարապետական նախագիծն է արվում: Մենք հավատում ենք, որ Գյումրու նոր քաղաքապետը, գյումրեցիները տրամադիր են ունենալ բաժանմունքի շենք, որտեղ գրական հանդիպումներ կլինեն, կգործի փոքրիկ գրախանութ՝ կստեղծվի ևս մեկ գրական միջավայր Գյումրիում: Երևանի դպրոցներում գրողների հանդիպումները հիմնականում Երևանի քաղաքապետարանի վարչության հետ ենք իրականացնում: Հանդիպում ենք ունեցել փոխքաղաքապետ Գայանե Մելքոմ-Մելքոմյանի հետ, քննարկել ենք մեր գրական և մշակութային հանդիպումների հեռանկարները: Այդ հանդիպումը Հայաստանի ստեղծագործական միությունների նախագահների հետ էր, և ընդհանրական մշակութային կյանքի բարելավման մասին է եղել զրույցը:
Հայկական հեռուստաալիքներում ներկայացվում է հիմնականում դասական գրականություն, ժամանակակիցը մնում է ստվերում: Հեռախոսազրույց եմ ունեցել Հանրային հեռուստատեսության տնօրենի հետ, եկել ենք ընդհանուր հայտարարի, որ կարևոր է ժամանակակից մշակույթի ներկայությունը հեռուստատեսությունում: Կարծեմ, հիմա էլ փորձեր են արվում, և հաղորդաշարեր կան, որտեղ մշակույթի գործիչները, մանուկների հետ հանդիպելով կամ առանձին, ներկայացնում են իրենց կյանքը, ստեղծագործությունը:
Տարվա ընթացքում մեր գրական մամուլը անխափան գործել է, հատկապես «Գրական թերթը»: Ընթերցողները պահանջ ունեն «Գրական թերթ» ընթերցելու, հատկապես մարզերում: Վերջերս քննարկում ունեցանք, առաջարկություն կա նպաստելու այդ գործընթացին: Մեր գրական մամուլը փաստում է, որ այսօր ժամանակակից գրականության շատ հետաքրքիր, խորը համապատկեր կա:
Ուզում եմ նշել մեր ստեղծագործական տների աշխատանքը, որոնք լավագույնս օժանդակել են գրողների հանգստի կազմակերպմանը, նոր ստեղծագործությունների ծնվելուն:
Նորոգվել են Ծաղկաձորի և Սևանի շենքերի սենյակները, ՀԳՄ շենքի առաջին հարկը:
Հնարավորինս նպաստել ենք գրողների սոցիալական և բժշկական խնդիրների լուծմանը:
ԳԹ – Ձեր բարեմաղթանքներն ու ցանկությունները:
Էդ.Միլիտոնյան – ՀԳՄ բոլոր անդամներին, գրասեր հանրությանը, մեր ընթերցողներին, մեր ժողովրդին ցանկանում եմ, որպեսզի գրական ոգին, մշակութային բարձր արժեքային համակարգը բոլորիս վերածի իրար հասկանալու, ճանաչելու, ներելու, ըմբռնելու և դեպի լավ գործերի մղվելու անխախտ ուժի: Մշակութային մտածողությունը դարերով հայ ժողովրդին պահպանել, բարձրացրել, աշխարհին ներկայացրել է, և՛ այսօր, և՛ գալիքում, կարծում եմ, այդպես էլ կշարունակվի:
Ամբողջ նոյեմբեր ամիսը Գրողների միությունը 44-օրյա պատերազմի, 2021 թ. նոյեմբերի 16-ի զոհերի հիշատակն էր խնկարկում գրական հանդիպումներով. նրանց հիշատակը մեր երիտասարդներին երկիրը, սահմանները պահպանելու հավատամքին ձուլելու նպատակն ուներ: Միայն հիշողությամբ ապրելով չէ, որ պիտի ապրենք: Նաև պիտի գումարենք մեր այսօրվա ստեղծածը, գալիքի սերմերը: Քաղաքական հայացքների տարբերությունը չպետք է ժողովրդին երկփեղկի, չպետք է Սփյուռք-Հայաստան-Արցախ տիրույթում բաժանարար գծեր ստեղծի: Քաղաքականություն ասելով՝ ժողովրդի բարեկեցության, ամուր բանակի, ժողովրդի ազգային նկարագրի և ոգու պահպանման, ժողովրդի ունեցածին տեր կանգնելու կամքն ենք ուզում տեսնել: Դա է մեր հավատամքը: 2022 թվական. այդ 4 թվերի մեջ երեք 2 կա, երբ երկուս են լինում մարդիկ՝ այր ու կին, երբ երկու էություն են լինում, երկինք-երկիր, այս երկուսով է, որ ստեղծվում է տիեզերքի ամբողջականության պատկեր: Հենց այս երկու թվերի նշանային ընկալման մեջ ուզում եմ տեսնել, որ մեր ժողովուրդը երկուսի պես գումարված լինի, բոլորիս ուժերը գումարենք, երկրի ու երկնքի պես իրար հաղորդակից լինենք և իրար հետ շենացնենք, իրար հետ կոփենք մեր երկիրը, մեր հայրենիքը, պահպանենք մեր պատմությունը, ՍՏԵՂԾԵՆՔ ԳԱԼԻՔԸ: Այս նշանաբանը կուզենայի, որ ունենար մեր ժողովուրդը և հավատար իր հավերժությանը: Երկուսի միասնության մասին խոսելիս ես ուզում եմ, որ իրար մեջ թշնամի չփնտրենք: Միայն թշնամին կցանկանա, որ հայը հայի մեջ անվերջ թշնամի փնտրի, խմբերը՝ խմբերի մեջ, կուսակցությունները՝ կուսակցությունների, միությունները՝ միությունների: Այսօր աշխարհի քաոսային վիճակը շատ վտանգավոր է, և այս ամենը իմանալով, ճանաչելով, միջազգային կառույցների անտարբերությունը տեսնելով՝ մենք պիտի կարողանանք գումարվել: Միամիտ չեմ, որ հավատամ, որ հենց միասնություն ասենք՝ բոլորը միասնանալու են, ո՛չ, ես հավատում եմ, որ պիտի ինքնաքննությամբ փնտրվի այդ միասնությունը: Հանուն գալիքի արարման: