ԴԱՎԻԹ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆ

ՀԳՄ վար­չութ­յու­նը
շնոր­հա­վո­րում է
արձակագիր, դրամատուրգ, կինոգետ
ԴԱՎԻԹ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆԻՆ
ծննդյան 70-ամյակի առթիվ
«Գ­րա­կան թեր­թը» միա­նում է
շնոր­հա­վո­րան­քին

ԱՆՍԱՆՁ ԵՐԵՎԱԿԱՅՈՒԹՅԱՆ ՀԵԾՅԱԼԸ

Սի­րե­լի ըն­կեր, Դա­վիթ, եր­ևան­ցի տղա, հա­մալ­սա­րա­նա­կան, պիո­ներ­պա­լա­տա­կան, մշա­կույ­թի ան­պա­րա­գիծ դաշ­տը հեր­կող՝ մե՛րթ կի­նո­յի մա­սին հրա­կա­յուն սեր­մեր ցա­նող, մե՛րթ թատ­րո­նի վե­րա­բեր­յալ ոս­կե­փայլ կո­րիզ­ներ նե­տե­լով, մե՛րթ գրա­կա­նութ­յան աշ­խար­հին բազ­մա­գույն ու բազ­մա­նուն հուն­դեր դնե­լով արևոտ գուղ­ձե­րի մեջ ու ձեռ­նա­փով խնամ­քոտ ծած­կե­լով, մինչև ծլեն ու բերք տան նոր ֆիլ­մեր, ներ­կա­յա­ցում­ներ ու գրքեր։
Հա­մալ­սա­րա­նի գրա­կան ստու­դիա­յում դու չէիր փոր­ձում շշմեց­նել բա­նից ան­տեղ­յակ ո­մանց, բայց, հա­վա­տա, ով­քեր ա­ռա­ջին ան­գամ էին լսում Ֆոլք­նե­րի, Մար­կե­սի, Կաֆ­կա­յի, Քամ­յո­ւի և շատ մե­ծե­րի ա­նուն­ներ, մտա­ծում էին վա­զեն գրա­դա­րան ու…
Պիո­ներ­պա­լա­տի գրա­կան խմբա­կից էր գա­լիս քո ի­մա­ցութ­յուն­նե­րի կար­կու­տը, սե­րը հզոր գրա­կա­նութ­յան հան­դեպ։ Կար­դում եմ քո նոր հա­տոր­յա­կի էս­սե­նե­րը և­ ու­րա­խա­նում մտքիդ շա­չող, մտքեր շար­ժող տքնան­քից։
Մեր ար­վես­տի ու գրա­կա­նութ­յան, աշ­խար­հի ան­թվար­կե­լի ար­ժեք­նե­րը համ­տե­սած հմտութ­յամբ զրու­ցում ես պարզ ու ան­կաշ­կանդ։
Եվ մարդ­կա­յին կեր­պարդ՝ ա­նամպ, ա­ռանց թաք­նամ­տած ո­րո­գայթ­նե­րի գայ­թակ­ղութ­յա­նը տրված։
Ա­յո՛, դյու­րին չէ դի­մա­նալ տա­րա­տե­սակ գայ­թա­կղութ­յուն­նե­րի, միայն նրանք դա գի­տեն, ում համար, ինչ­պես դու ես գրել «­Հո­րին­ված­քի ար­վեստ» խո­հա­գրութ­յան մեջ՝ ման­կութ­յան մեջ ըն­կերդ… եր­ևա­կա­յութ­յունն է։
Ու թող նա քեզ տա­նի ուր կա­մե­նա՝ նա քեզ լավ գրվածք­ներ է պարգ­ևե­լու, դու, ի­հար­կե, հա­մոզ­ված ես։
Շ­նոր­հա­վոր ամ­յակդ, ըն­կե՛ր ջան։

Էդ­վարդ ՄԻԼԻՏՈՆՅԱՆ

***

Ար­դեն կյան­քի յո­թե­րորդ տաս­նամ­յա­կը բո­լո­րած Դավիթ Մու­րադ­յա­նի մա­սին գրե­լիս միտքս ա­կա­մա ինձ տա­նում է տաս­նամ­յակ­ներ ետ՝ դե­պի անց­յալ դա­րի 60-ա­կա­նի կե­սե­րը, երբ մենք՝ դեռևս դպրո­ցա­կան պա­տա­նի­ներ, բախտ էինք ու­նե­ցել հա­ճա­խե­լու Երևա­նի պիո­ներ­պա­լա­տի, եր­ջան­կա­հի­շա­տակ Սու­սան­նա Բա­բա­յա­նի՝ այն ժա­մա­նակ ար­դեն համ­բա­վա­վոր գրա­կան խմբա­կը: Հի­մա էլ, ա­հա, այ­սօր­վա պես հա­ճե­լիո­րեն վե­րապ­րում եմ հե­ռա­վոր այն տա­րի­նե­րի հրա­շա­լի մթնո­լոր­տը, երբ ա­մեն մի հա­վա­քին ան­համ­բե­րութ­յամբ սպա­սում էինք մեզ­նից որ­ևէ մե­կի գրված­քի ըն­թերց­մանն ու քննարկ­մա­նը: Դա­վի­թը մեր խմբի ա­մե­նաակ­տիվ­նե­րից էր, գրե­թե ա­մեն ան­գամ մի նոր գործ ու­ներ ըն­թեր­ցե­լու, ո­րի ա­վար­տին հան­կարծ հնչում էր ըն­կեր Սու­սան­նա­յի ոգ­ևո­րող բա­ցա­կան­չութ­յու­նը՝ «Բ­ռա՛­վո, Դ­ևի…»: Ճիշտն ա­սած, այն ժա­մա­նակ չէինք հաս­կա­նում, թե ին­չո՞ւ էր այդ­պես կո­չում Դա­վի­թին: Բայց ա­վե­լի ուշ պարզ դար­ձավ, որ շատ լավ ծա­նոթ էր նրա տոհ­մա­կան ար­մատ­նե­րին՝ ար­վես­տի աշ­խար­հում ճա­նաչ­ված նրա ծնող­նե­րին ու հա­րա­զատ­նե­րին, և դ­րա­նով, մի տե­սակ, հատ­կա­նշում էր նրան, ընդգ­ծե­լով մյուս­նե­րից իր ար­տիս­տիկ շար­ժուձ­ևով, բնա­վո­րութ­յամբ ու հա­կում­նե­րով տար­բեր­վող պա­տա­նուն: Ի դեպ, այդ ար­տիս­տիզ­մը տա­րի­նե­րի հետ Դա­վի­թի մեջ ոչ միայն չնվա­զեց, այլև ա­ռա­վել խո­րա­ցավ՝ հաս­տա­տե­լով սե­րունդ­նե­րի ու ժա­մա­նակ­նե­րի ներ­քին, ան­տե­սա­նե­լի կա­պի զո­րութ­յու­նը: Այ­սինքն՝ ու­զում եմ ա­սել, պա­տա­նի Դա­վի­թի տե­սակն ու ա­պա­գան ար­դեն իսկ կան­խո­րոշ­ված էր, ո­րով­հետև, ինչ­պես ինքն էլ է խոս­տո­վա­նել՝ «Ես ու­րիշ ելք չու­նեի: …­Ճա­նա­պար­հը գծված էր»: Բայց, ի­հար­կե, ոչ թե ուղ­ղա­կիո­րեն, քա­նի որ բա­լե­տի պա­րու­հի մայ­րը և Թա­տե­րա­կա­նում դա­սա­վան­դող հայ­րը ոչ թե «ցու­ցա­մա­տով ուղ­ղոր­դում», այլ պար­զա­պես՝ «աչ­քիս ա­ռաջ ապ­րում էին և դ­րա­նով ինձ նա­խա­գծում»: Այն­պես որ, իր «ման­կա­պար­տեզ­նե­րը ե­ղել են Թա­տե­րա­կան ինս­տի­տուտն ու Օ­պե­րան», ո­րով­հետև տա­նը մե­նակ չթող­նե­լու հա­մար, «մի օր մեկն էր իր հետ տա­նում աշ­խա­տան­քի, հա­ջորդ օ­րը՝ մյու­սը»: Ինչ վե­րա­բե­րում է գրա­կա­նութ­յա­նը, ա­պա գրքե­րը ևս­ իր հո­գեմ­տա­վոր աշ­խար­հը նա­խագ­ծող­նե­րից և կա­ռու­ցող­նե­րից էին: Ա­հա թե ին­չու, տաս­նամ­յակ­ներ անց՝ ար­դեն կի­նո­յի ու թատ­րո­նի, պե­տա­կան ու հա­սա­րա­կա­կան մշա­կու­թա­յին հաս­տա­տութ­յուն­նե­րի բո­վով ան­ցած լի­նե­լով, ար­ձա­նագ­րել է, թե՝ «Ես ինձ հա­մա­րում եմ գրչի և խոս­քի մարդ»: Այդ մա­սին են վկայում նաև շուրջ կես դա­րի ըն­թաց­քում հրա­տա­րա­կած պատմ­վածք­ներն ու վի­պակ­նե­րը, հայ­րե­նի­քում և սփյուռ­­քում բեմ ե­լած թա­տե­րա­խա­ղե­րը, ու­ղեգ­րա­յին ակ­նարկ­նե­րը, ո­րոնց ընտ­րա­նին լույս տե­սավ բո­լո­րո­վին վեր­ջերս՝ «­Ձեռ­քով գրված նա­մակ­ներ» խորհր­դա­ն­շա­կան վեր­նագ­րով: Այդ շար­քում ա­ռան­ձին կար­ևո­րութ­յուն ու­նեն նաև հենց նշված վեր­նա­գի­րը կրող խո­հագ­րութ­յուն­նե­րը, ո­րոնք, ըստ էութ­յան, յու­րա­տե­սակ «նա­մակ­ներ» են՝ խոր­քի և բարձ­րութ­յան, օ­րա­ցու­ցա­յի­նի ու հա­վեր­ժա­կա­նի, հաշ­վար­կի ու տե­սիլ­քի, հու­նի և հո­սան­քի, հայ­րե­նի­քի, երկ­րի ու մար­դու, ֆի­զի­կա­կան ու հոգ­ևոր գո­յութ­յան և շատ այլ՝ ա­ռա­ջին հա­յաց­քից հա­կա­սա­կան թվա­ցող եր­ևույթ­նե­րի ներ­քին դիա­լեկ­տի­կա­կան կա­պե­րի դի­պուկ և­ ա­ֆո­րիս­տիկ հայտ­նա­գոր­ծում-ձևա­կեր­պում­նե­րով: Վիկ­տոր Շկ­լովս­կու բա­նաձևով՝ «ան­հա­մա­տե­ղե­լիի հա­մա­տե­ղե­լիութ­յու­նը»: Եվ, ի­հար­կե, այդ ա­մե­նը ստեղ­ծե­լիս Դա­վիթ Մու­րադ­յա­նին ներ­քուստ ա­ռաջ­նոր­դել է այն հա­մոզ­մուն­քը, թե ար­վես­տում ու գրա­կա­նութ­յան մեջ «ա­ռա­ջին հեր­թին ա­մեն ինչ ո­րո­շում է ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան ան­հա­տա­կա­նութ­յու­նը»: Մի բան, որ նրա մեջ ժա­ռանգ­վել ու սկսել է զո­րա­նալ դեռ ման­կութ­յու­նից, երբ դա­րե­րով իր ժա­մա­նա­կը չա­փող, հրաշք­նե­րով լի անց­յալ դա­րա­կե­սի Եր­ևա­նի ի­րենց բա­կում կամ «գի­շե­րա­յին փո­ղո­ցում» կանգ­նած, «հա­յաց­քով սուզ­վում էր երկն­քի մեջ»՝ դուրս բե­րե­լու հա­մար մեծ կյան­քի ի­մաստ­ներ և­ օ­րի­նա­չա­փութ­յուն­ներ, ո­րոնք, թերևս, ա­մեն­ևին էլ բա­ցար­ձակ չեն ա­ռեղծ­ված­նե­րով լի այս աշ­խար­հում և­ ո­րոնց ճշմար­տութ­յու­նը ստու­գե­լու հա­մար էլ ա­ներկ­յուղ հայ­տա­րա­րում է, թե՝ «Ես ինձ հետ բա­նա­վի­ճո­ղին եմ փնտրում, այ­սինքն՝ հե­տաքր­քիր հաս­ցեա­տեր…»:
«­Չար­ժեր պետք ե­ղա­ծից շուտ ծե­րա­նալ, ու­սե­րին առ­նել կյանք բա­ցատ­րո­ղի եր­կա­րա­փեշ պատ­մու­ճա­նը կամ գլխա­հակ նա­հան­ջել՝ կառ­չե­լով սե­փա­կան ստվե­րից…»,- մտո­րում է «­Կա­ղան­դի ծառ» պատմ­ված­քի քա­ռա­սուն­հին­գամ­յա հե­րո­սը: Մի բան, որ վստահ եմ, չի սպառ­նում նաև պատմ­ված­քի յո­թա­նաս­նամ­յա հե­ղի­նա­կին՝ Դա­վիթ Մու­րադ­յա­նին, քան­զի հենց ինքն է խոս­տո­վա­նել հար­ցազ­րույց­նե­րից մե­կում, որ իր մեջ «դեռ կա ստեղ­ծա­գոր­ծե­լու է­ներ­գիա, և­ ան­նե­րե­լի է այն չօգ­տա­գոր­ծել»: Ու­րեմն, նախ­ևա­ռաջ քա­ջա­ռող­ջութ­յուն և­ ա­պա ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան բեղմ­նա­վոր կյան­քի բա­զում տա­րի­ներ եմ մաղ­թում սի­րե­լի ըն­կե­րոջս, հայ ար­վես­տի ու գրա­կա­նութ­յան ան­նա­հանջ նվիր­յա­լին:

Պետ­րոս ԴԵՄԻՐՃՅԱՆ