«ԽԵԼՈՔԸ» / Հով­հան­նես ՍԱՐԴԱՐՅԱՆ

 

«­Խե­լո­քի», նրա նախ­կին նշա­նա­ծի ու Լաջ­վարդ Շա­պի­կի միակ ընդ­հան­րութ­յունն ըն­չա­զուրկ ման­կութ­յունն էր, որ ա­ռա­ջի­նին բոր­բո­քել էր շա­րու­նակ կու­տա­կե­լու տեն­չով, իսկ Լաջ­վարդ Շա­պի­կին՝ Մեծ հա­ջո­ղութ­յուն­նե­րի հաս­նե­լու ձգտմամբ: Իսկ կյան­քի շռայ­լութ­յուն­նե­րը ման­կութ­յու­նից շռայ­լո­րեն տե­սած Հայ­րե­նա­սերն ու Կ­յան­քը հաս­կա­ցո­ղը մեր ժա­մա­նակ­նե­րի հա­մար խիստ ե­զա­կի ի­րենց կեն­սա­փի­լի­սո­փա­յութ­յունն ու­նեն և ն­յու­թա­կա­նը սոսկ գա­ղա­փարն ի­րա­գոր­ծե­լու մի­ջոց են հա­մա­րում՝ շռայ­լո­րեն ծախ­սե­լու ա­կա­մա դա­սեր տա­լով կու­տա­կե­լը կյան­քի ի­մաստ դարձ­րած մի­ջա­վայ­րի մարդ­կանց: Ն­րանք բո­լորն ի­րար ճա­նա­չում են կամ ճա­նա­չե­լու չափ լսել են միմ­յանց մա­սին:
– Պաշ­տոն, իշ­խա­նութ­յուն, փող, հարս­տութ­յուն… ա­մեն ինչ կա­րե­լի է ու­նե­նալ ու կորց­նել: Հայ­րե­նի­քը մեկն է: Աչ­քի լույ­սի պես է պետք պա­հել,- ա­սաց Հայ­րե­նա­սերն ու ա­ռա­ջին­նե­րից մե­կը կա­մա­վո­րագր­վեց սեպ­տեմ­բե­րի 27-ին Ար­ցա­խում սկսված պա­տե­րազ­մին մաս­նակ­ցե­լու հա­մար: Երբ Հայ­րե­նի­քը վտան­գի մեջ է, Հայ­րե­նա­սե­րը տա­քուկ տա­նը, ջերմ աշ­խա­տա­սեն­յա­կի փա­փուկ ա­թո­ռին նստել չի կա­րող: Ն­րա­նը «Ան­գամ փոքր օգ­նութ­յու­նը տված հա­զար խորհր­դից լավ է» հոր պատ­գա­մին հա­վա­տա­րիմ գոր­ծելն է:
Ո՛ւր է թե վտան­գի մեջ գտնվող Հայ­րե­նի­քի կան­չին բո­լո­րը Հայ­րե­նա­սե­րի պես կազմ-պատ­րաստ ար­ձա­գան­քեին: Թե չէ «կեն­ցաղս­պա­սարկ­ման մաս­նա­գետ» «­Խե­լո­քը» ռազ­մա­ճա­կատ մեկ­նե­լու՝ հրա­մա­յա­կան լի­նե­լու մա­սին լսե­լով՝ ա­սաց.
– Իմ ծա­ռա­յե­լու­նը ծա­ռա­յել եմ 2012-2014-ին՝ հենց Ղա­րա­բա­ղում՝ որ­պես ժամ­կե­տա­յին պար­տա­դիր զին­ծա­ռա­յող, հրե­տա­նա­վոր:
Ձև ու­նե­նար «­Խե­լոքն» էն ժա­մա­նակ էլ «պար­տա­դիր»-ից թռած կլի­ներ, ոնց որ հի­մա էր հե­ռա­խո­սի զան­գե­րին վա­խը սրտում պա­տաս­խա­նում՝ հան­կարծ զին­կո­մի­սա­րիա­տից չլի­նի՝ կան­չեն Հայ­րե­նի­քի կան­չով…
– Զին­վո­րը Հայ­րե­նի­քի որ­դին է, գնա՛ կռվի, ո՞ւ­մից ես լա­վը, ար­յունդ ո՞ւմ ար­յու­նից է կար­միր,- ա­սա­ցի, երբ «­Խե­լո­քը» հեր­թա­կան ան­գամ փոր­ձում էր Հայ­րե­նի­քի պաշտ­պա­նութ­յանն իր մաս­նակ­ցութ­յան կար­ևո­րութ­յու­նը սա­կար­կել: Ու ա­վե­լաց­րի Հայ­րե­նա­սե­րից լսածս ձևա­կեր­պու­մը՝ «­Զին­վո­րի մա­հով մեռ­նե­լը մա­հե­րից լա­վա­գույնն է, ե­րա­նե­լին»: Այն­քան հստակ, ա­ռար­կութ­յուն չհան­դուր­ժող տո­նով էր ա­սել, ես էլ այդ պա­հին այն­քան սա­հուն ու ոգ­ևոր­ված ար­տա­բե­րե­ցի, ա­սես ոչ թե մահ­վան, այլ արև­շատ կյան­քի մա­սին էի խո­սում: Ե­րա­նե­լին կամ եր­ջա­նի­կը չգի­տեմ, բայց լա­վա­գույն մա­հը, կար­ծում եմ, ծե­րու­նա­զարդ տա­րի­քում քնի մեջ հա­վեր­ժութ­յուն փո­խադր­վե­լը պետք է որ լի­նի: Բայց մեր սե­րունդ­նե­րին այս էլ քա­նի դար ու հա­զա­րամ­յակ չի վի­ճակ­վում «մեծ­նալ» և թոռ ու ծոռ­նե­րի հաղթ ու­սե­րին անց­նել դե­պի երկ­նա­յին հա­վեր­ժութ­յուն տա­նող ծի­րի երկ­րա­յին վեր­ջին ճա­նա­պար­հը: Պա­տե­րազմ­նե­րը իր տան տե­ղը մո­ռա­ցած հյու­րի պես բնա­վոր­վել են մեր տա­նը: Հա­յոց որ­դի­նե­րի զին­վոր դառ­նա­լու օրն ու ժա­մը ա­մեն ան­գամ իր հետ մի նոր պա­տե­րազմ է բե­րում, ու թե մի հրաշ­քով ժամ­կե­տա­յի­նի կար­գա­վի­ճա­կում մահդ քեզ չի գտնում, ան­հոգ մնա, դու մահդ հաս­տատ կգտնես. մինչև 45-55 տա­րե­կանդ Հայ­րե­նի­քիդ զին­վորն ես, չէ՞. ի՞նչ տար­բե­րութ­յուն որ­պես ժամ­կե­տա­յին, պայ­մա­նագ­րա­յի՞ն, թե՞ կա­մա­վոր մեռ­նես Հայ­րե­նի­քի հա­մար: 30 տար­վա մեջ ե­րեք-չորս պա­տե­րազմ է լի­նում, սրա­ցում-բա­խում­նե­րի ան­հաշ­վե­լի դեպ­քեր սահ­մա­նին, մե­կում հաս­տատ դու ու մահդ կհան­դի­պեք դեմ առ դեմ:
– Ես… ես ինձ հա­մար չեմ վա­խե­նում… բա մե­րոնց ցա­վը, բա որ նշա­նա­ծիս աչ­քը սպի­տակ հարս­նազ­գես­տին մնա…- ջղաձ­գու­մից կմկմաց­նե­լով մի կերպ ար­տա­բե­րեց «­Խե­լո­քը» ու եր­կու ան­գամ կա­մա­վո­րագր­վա­ծի՝ իմ հեր­թին սպա­սո­ղի վճռա­կա­նութ­յունս տես­նե­լով՝ զգաց՝ հաս­կա­նում եմ, որ տնե­ցի­նե­րին չվշտաց­նե­լու, հարս­նա­ցո­ւին սպի­տակ հարս­նազ­գես­տի կա­րոտ չթող­նե­լու մտայ­նութ­յան տակ ի­րա­կա­նում թաքց­նում է իր չնչին կյան­քը կորց­նե­լու վա­խը:
– Ինձ էլ կա­րող ա պա­տե­րազմ տա­նեն,- մի օր մտա­հոգ ա­սել էր ա­նե­րո­ջը:
– Մեր գյու­ղի տղեր­քին էլ են տա­րել,- զգա­լով չնչին կյան­քի հա­մար դո­ղա­ցող փե­սա­յի ահ­ռե­լի վա­խը՝ ան­տար­բեր ար­ձա­գան­քել էր ա­նե­րը:
Գ­յու­ղի տղեր­քի հետ ի­րեն նույ­նաց­նե­լը շատ ծանր նստեց սրտին, ու այլ ա­ռիթ­նե­րով ար­ված մի քա­նի տե­ղին դի­տո­ղութ­յուն­նե­րի հետ պատ­ճառ դար­ձավ, որ հե­ռու մնա պա­տե­րազ­մից նախ­կին ա­նե­րոր­դու ողջ-ա­ռողջ վե­րա­դառ­նա­լու առ­թիվ նախ­կին ա­նե­րոջ օ­ջա­խում աչ­քա­լու­սան­քի բա­ժակ բարձ­րաց­նե­լու մտքից: Ի­րա­կա­նում նրա ապ­րել-չապ­րե­լը հարս­նա­ցո­ւին քիչ էր հե­տաքրք­րում (էդ մա­սին ա­մե­նա­վեր­ջինն ինքն էր ի­մա­նա­լու ու հու­սա­հատ հա­ռա­չե­լու էր՝ «Ե­րա­նի պա­տե­րազմ գնա­ցած ու մե­ռած լի­նեի»), տնե­ցի­ներն էլ ա­ռանձ­նա­պես հե­տաքրքր­ված չէին ի­րե­նով: Իբր նշա­նա­ծի կող­քին լի­նե­լու պատր­վա­կով 44-օր­յա պա­տե­րազ­մին չմաս­նակ­ցեց ու էդ ըն­թաց­քում հարս­նա­ցո­ւին տես­նե­լու հա­մար գո­նե եր­կու ան­գամ 150 կի­լո­մետր չգնաց:
– Ե­թե աշ­խա­տածդ ժլա­տա­բար չծախ­սեիր, ըն­կե­րու­հուդ հա­մար չափ­սո­սա­յիր, մի եր­կու ան­գամ ե­թե գնա­յիր-գա­յիր, գու­ցե չկորց­նեիր: Ժ­լա­տութ­յամբ ըն­տա­նի­քի ամ­րութ­յուն չես պա­հի ու չպա­հե­ցիր… 250 կմ­ իր հա­մար մի եր­կու ան­գամ գալ-գնա­լով նո­րա­հայտ ծա­նո­թը՝ Բա­կուն­ցի Սո­նա­յին հի­շեց­նող մե­րօր­յա Լաջ­վարդ Շա­պի­կի սիր­տը հա­լեց-տա­րավ,- «­Խե­լո­քին» խրա­տեց Կ­յան­քը հաս­կա­ցո­ղը:
– Պա­տե­րազ­մին էլ մաս­նակ­ցեի, հե­րոս էլ դառ­նա­յի, ե­թե աղջ­կա ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րի «մեծ նպա­տակ­նե­րի» ի­րա­կա­նաց­ման հա­մար փե­սա­ցո­ւի գրպա­նի ճոխ պա­րու­նա­կութ­յունն է գլխա­վոր ե­րաշ­խա­վո­րը, ա­մեն ինչ կա­նեն՝ սրտի ձայ­նին հետ­ևող աղջ­կան ի­րենց «մեծ նպա­տակ­նե­րին» հաս­նե­լու ճա­նա­պար­հով ուղ­ղոր­դե­լու հա­մար…- ցան­կա­նա­լով ար­դա­րա­նալ՝ ար­ձա­գան­քեց «­Խե­լո­քը»:
– Ինչ­պես Լաջ­վարդ Շա­պի­կին չթո­ղե­ցին ընտ­րութ­յուն ա­նել պա­տե­րազ­մով ան­ցած Հայ­րե­նի­քի եր­կու պաշտ­պան­նե­րի միջև: Եվ չմտա­հոգ­վե­ցին, որ չթող­նե­լով՝ նրան ի վեր­ջո դրդում են՝ հա­ջորդ ե­կո­ղի հետ ճա­նա­պարհ ընկ­նել ա­ռանց հա­ջո­ղե­լու գեթ մի ե­րաշ­խի­քի,- մտա­բե­րեց Կ­յան­քը հաս­կա­ցողն ու բարձ­րա­ձայն շա­րու­նա­կեց:- Ե­թե կի­նը ինքն ի­րեն հա­մո­զեց, թե ու­րի­շի տղա­մարդն ա­վե­լի ու­շա­դիր կլի­նի, ա­վե­լի շատ կսի­րի-կգուր­գու­րի, ա­ռոք-փա­ռոք կպա­հի՝ կի­նը կգնա։ Չ­հա­մոզ­ված գնա­ցող­ներ էլ են լի­նում… Ինչ­պես Լաջ­վարդ Շա­պի­կը գնաց…
«­Կեն­ցաղ-սպա­սար­կում» հի­շեց­նող իր մանր գոր­ծե­րը գեր­կար­ևո­րող ա­մու­սին չդար­ձած «­Խե­լո­քը» ի­րեն հետ տրված նշա­նադ­րութ­յան մա­տա­նու հետ էր հաս­կա­նա­լու, որ կնոջ հա­մար փո­ղից թանկ միայն փող աշ­խա­տող տղա­մար­դը կա­րող է լի­նել: Ե­թե կնոջ աչ­քը մնաց ու­րի­շի կնոջ ար­դու­զար­դին, հար­մար պա­հին աչ­քը կտնկի ու­րի­շի տղա­մար­դուն: Ինչ­պես որ հար­մար պա­հի սպա­սեց ու ա­մե­նաան­հար­մար պա­հին գնաց կո­ղակ­ցի ի­րա­կան պա­հանջ­մունք­նե­րը չտես­նե­լու տվող «­Խե­լո­քի»՝ հա­մար­յա կի­նը դար­ձած նշա­նա­ծը: Հե­ռա­ցավ՝ հա­վել­յալ ու­շադ­րութ­յուն-քնքշանք, ա­ռոք-փա­ռոք կյանք խոս­տա­ցող հա­րուս­տի կա­րոտ քա­շե­լով…
– Վաս­տա­կածդ ըն­տա­նի­քիդ, ըն­կեր-ըն­կե­րու­հի­նե­րիդ հա­մար, գա­ղա­փարն ի­րա­կա­նաց­նե­լու վրա ծախ­սելն ա­վե­լի կար­ևոր է, քան կու­տա­կե­լը: Թեև «գա­ղա­փա­րը պաշտ­պա­նե­լու» հա­մար զի­նա­վոր­վա­ծին էլ փո­ղը գա­ղա­փա­րա­խո­սութ­յուն դարձ­րած­նե­րը չխնա­յե­ցին ու չնե­րե­ցին՝ հաս­տա­տե­լով, որ «փո­ղից թան­կը փող աշ­խա­տողն է» մտա­ծե­լա­կե­պը միայն կա­նա­ցի չէ,- ժա­մա­նակ առ ժա­մա­նակ գան­գատ­վող «­Խե­լո­քին» խրա­տում էր Կ­յան­քը հաս­կա­ցո­ղը:
Կ­յան­քը «­Խե­լո­քի» կող­քով էր ան­ցել՝ հե­տը տա­նե­լով կար­ևո­րը երկ­րոր­դա­կա­նից տար­բե­րե­լու ու­նա­կութ­յու­նը: Հե­ռա­ցած սի­րե­լիի և­ իր միջև ան­դուն­դը օ­րե­ցօր էր խո­րա­ցել, և ս­խալ­ներն ինք­նա­խոս­տո­վա­նե­լու քա­ջութ­յունն ու­շա­ցած էր։ Ա­կան­ջին շշուկ­ներ են հաս­նում, որ նախ­կին նշա­նա­ծը լավ է զգում, ու­րախ է, ի­րեն էլ «սխալ­մունք» է հա­մա­րում… նոր ըն­կեր է ճա­րել, որ «չար լե­զու­ներն» ա­սում են՝ իբր նշան­ված ժա­մա­նակ էլ ե­ղել է՝ դառ­նա­լով ի­րեն լքե­լու վճռա­կա­նութ­յուն տվո­ղը: Բայց ան­նա­խան­ձե­լի հա­մա­ռութ­յամբ հա­վա­տում է «­Նախ­կի­նի» վե­րա­դար­ձին ու ինքն ի­րեն հա­մո­զել է, թե պատ­րաստ է նե­րել ընդ­հուպ ա­մեն ինչ… միայն վե­րա­դառ­նա… «­Մի հրաշք լի­նի ու վե­րա­դառ­նա»,- մղկտում է և բարձ­րա­ձայն, ա­սես ինքն ի­րեն խոս­տո­վա­նել-խոս­տա­նա­լով՝ ա­սում. «Ս­խալ­ներս հաս­կա­ցել եմ, երբ վե­րա­դառ­նա, ամ­բող­ջութ­յամբ ի­րեն եմ նվիր­վե­լու. սի­րո, հո­գա­տա­րութ­յան, ու­շադ­րութ­յան պա­կաս էլ չի ու­նե­նա, հոգս չի քա­շի…»:
Ե­թե վե­րա­դառ­նա…
Ըն­չա­զուրկ ման­կութ­յու­նը մինչև ոս­կոր­նե­րը զգա­ցած «խե­լոք­նե­րը», ե­թե ան­գամ օ­րա­ցույ­ցում ու­թե­րորդ աշ­խա­տան­քա­յին օր ա­վե­լաց­նե­լով կե­ցութ­յան լա­վա­գույն պայ­ման­նե­րի հաս­նեն, ըն­չա­քաղ­ցութ­յունն են ի­րենց ըն­չա­զրկութ­յան երկ­վոր­յակ եղ­բայ­րը դարձ­նե­լու: Ու չեն հաս­կա­նա­լու, որ ըն­չա­զրկութ­յու­նից ըն­չա­քաղ­ցութ­յուն մի կյանք տևող ըն­թացք է, ո­րը շրջան­ցում է թե՛ հե­ռա­ցած նշա­նա­ծիդ հետ ըն­տա­նիք կազ­մե­լու, թե՛ դե­պի Սե­րը դառ­նա­լու հույ­սը: Դա­նա­յան տա­կառ հի­շեց­նող չփա­րատ­վող ան­գո­հութ­յու­նը այդ­պի­սի սրտե­րից հե­ռու է պա­հում «­Տա­լու Ե­րա­նութ­յու­նը»:
…Իր կյան­քով ու գոր­ծով հաս­տա­տե­լով բարձր գա­ղա­փար­նե­րից խո­սե­լու իր ի­րա­վուն­քը՝ Հայ­րե­նա­սե­րը սե­րունդ է կրթում՝ հա­վա­տով, որ կհա­ջող­վի «ժա­մա­նա­կա­վոր հան­գա­մանք­նե­րի» մի­ջով անց­նե­լով՝ ողջ կյան­քում սկզբունք­նե­րիդ չդա­վա­ճա­նել…
Տա՛ Աստ­ված՝ հա­ջող­վի…

Գրեք մեկնաբանություն

Ձեր էլ․փոստի հասցեն չի հրապարակվելու։ Պարտադիր դաշտերը նշված են * -ով։