ՀԳՄ վարչությունը շնորհավորում է արձակագիր, հրապարակախոս
ԱԼՎԱՐԴ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆԻՆ ծննդյան 75-ամյակի առթիվ
«Գրական թերթը» միանում է շնորհավորանքին
Ռեբեկայի հեռանալուց հետո կյանքը Հաբեթի համար մի նոր երանգ ստացավ: Բոլորովին անսպասելի, ի դեպ, շրջապատի համար էլ նույնքան անակնկալ, նա դադարեց խմել: Երբեք հարբեցող չէր համարվել, չէ՛, այդպիսի տպավորություն չէր թողնում, բայց մի անգործունյա, անպետք քող նրան բաժանում էր մնացած աշխարհից: Գիշերային մշուշներն առավոտները չէին հասցնում ցրվել, ու ապրելու ամենաակտիվ ժամերին, երբ ուրիշները դարբնի պես իրենց գործերն էին կռում ժամանակի սալի վրա, Հաբեթը պասիվ խաղաղությամբ տեղավորվում էր որևէ լռիկ անկյունում՝ լռությամբ նայելով իր շուրջը կատարվող անցուդարձին, լռությամբ համաձայնելով կամ չհամաձայնելով կատարվածի հետ: Ռեբեկան հաճախ էր ասում. նրա հումորի զգացումն է, որ փրկում է մնացած եղած-չեղածը:
– Թե չէ, աստված իմ, գիշերներ էլ չէինք ունենա:
Իսկապես, ոչինչ չունեին. ո՛չ բնակարան, ո՛չ կահ-կարասի, ո՛չ երեխա, ո՛չ մեքենա, միայն՝ սիրո գիշեր: Ընկերուհիներից շատերի չարության պատճառը հենց Ռեբեկայի այդ հանգստությունն էր, այդ բացառիկ կանացիությունը, որով նա շլացնում էր շրջապատի գրեթե բոլոր տղամարդկանց: Նրանցից ոչ մեկին նա ուշադրության չարժանացրեց ո՛չ խոսքով, ո՛չ գողունի հայացքով, ո՛չ պճնանքով: Եթե ուշադիր նայեիր, նույնիսկ այդքան հմայիչ էլ չէր, բայց…
Ռեբեկան ոչինչ չէր փնտրում: Ինչ-որ անտեսանելի մի ամպ նրան հանդարտ, անտարբեր, չտեսնող աչքերով, չլսող, չարձագանքող հոգով, տանում էր առօրյա ժխորի միջից դեպի իր խորհրդավոր, կախարդական աշխարհը, որտեղից նա ճառագում էր իր թունավոր հմայքները շրջապատի վրա, հիացինտի ու ձնծաղիկի սառը հողաբույրը՝ ուշակորույս անելով արական աշխարհը: Հաբեթը վաղուց էր գլխի ընկել, որ կնոջ մեջ ինչ-որ վհուկային մի ուժ կա, և որ դա աղետալի վերջաբան է ունենալու: Նա երբեմն այդ ուժի գաղտնիքը վերագրում էր Ռեբեկայի տատին՝ Մարգարիտին, որ ժամանակին Շուստովի միլիոններն էր քամուն տալիս՝ գավառային, կավաշեն Երևանը մի քանի ժամով դարձնելով մուլենռուժյան ծնծղաներով տրոփող գունավոր տոնավաճառ: Հետո Մարգրիտը թատրոնի հսկիչ էր ու ժամերով քնում էր չոր աթոռին՝ հանգած «Ավրորան» թուխ, ոսկրոտ մատների մեջ պահած, քթից սուլոցանման խռմփոցներ արձակելով:
Մի քանի անգամ, հենց այնպես, Հաբեթը նրան հարցեր էր տվել:
– Կարո՞ղ է Ռեբեկան ուղիղ գծով Շուստովի թոռն է:
– Զուր հույսեր մի՛ փայփայիր, Շուստովի կոնյակները դու չես խմելու,- ծիծաղում էր Մարգրիտը:
– Չէ՛, բայց նրա՞նն է, թե՞ նրանը չէ:
– Լսիր,- վերջին անգամ հարցին պատասխանեց Մարգրիտը,- Շուստովից ինձ մնաց միայն շքեղ ներքնազգեստներ հագնելու սովորությունը: Գիտե՞ս՝ դրա պատճառով որքան եմ տանջվել: Քիչ էր մնում ինձ՝ որպես բուրժուայի, էն աշխարհն ուղարկեին: Հարևանուհիս էր բողոքել, թե էդ տեսակ գիշերանոցներ ու շապիկներ հասարակ կինը չի հագնի, տորգսինից է առնում, ոսկով:- Մարգարիտը խզված, կռթկռթան ձայնով ծիծաղեց՝ ցուցանելով նիկոտինից դեղնած մանր, գիշատիչ ատամները:- Ռեբեկայի պապին շատ եմ սիրել:
Հաբեթը հիմա էլ է երբեմն տեսնում Մարգրիտին: Նույն կոկիկ պառավն է, արդեն առանց «Ավրորայի»:
– Քաղցկեղ ունեմ,- ասաց Հաբեթին,- բայց մի տարի էլ պիտի ապրեմ:
– Ժամկետը դու ես որոշե՞լ:
– Հա՛, մի տարի պետք է ապրեմ:
– Ռեբեկայի՞ն է պետք,- Հաբեթն իմիջիայլոց հարցրեց:
Մարգրիտը աչքի պոչով ոտքից գլուխ չափեց նրան ու քմծիծաղեց:
– Նրան է պետք, մի ամսից կծնի: Մինչև տասն ամիս կպահեմ երեխան: Իմոնք 10 ամսից սկսում են քայլել, մի ամիսն էլ բավական է ինձ, կպատրաստվեմ ճանապարհ ընկնելու:
Հաբեթը փայտացած ոտքերով հեռացավ պառավից: Մի անգամ էլ հանդիպեց՝ Ռեբեկան արդեն տղա էր ծնել:
– Հայրը ո՞վ է,- իմիջիայլոց հարցրեց Մարգրիտին:
– Իմոնք առանց հոր էլ են ապրում,- կարճ կապեց պառավն ու գնաց: Դրանից հետո ինչքան հանդիպեցին, պառավը չխոսեց Հաբեթի հետ:
– Աչքս լավ չի տեսնում, քեզ չեմ ճանաչում,- մեղմ ասում էր նա ու գնում իր ճանապարհով:
Հաբեթը սին հույսեր չուներ: Հաստատ գիտեր, որ երեխան իրենը չէ: Հեռանալուց հետո էր նրա ծնունդը սկսվել: Բայց այդ ո՞ր ադամորդին էր հաղթահարել անտեսանելի ամպը, արժանացել նրա հայացքին, սիրույն:
Հաբեթը վիրավորված կամ դառնացած չէր, միայն ինչ-որ մի կուռ սիստեմ էր մեջը փլվել՝ գիշերները (իսկ հիմա, առանց Ռեբեկայի, ժամանակը ավելի շատ է) հաճախ էր զարմանքով ու անքթիթ նայում գծագրերին: Տես, է, մի միլիմետրի շեղում, ու պատմության քարտեզը՝ մարդկանց երազներով, կարոտներով, կորուստներով, կա՛մ տեղը կընկնի, կա՛մ՝ հակառակը, իսկ իր կյանքը, 16 մետրի մեջ պարփակված, քառակուսի, կատարյալ շրջափակոցով սահմանազատված աշխարհից, ինքն իր մեջ, քանի՞ կիլոմետրերի շեղում տվեց, բայց որևէ բան փոխվե՞ց, փոխվե՞ց որ: Օտարացած շուրջն էր դիտում, Ռեբեկան մի ասեղ էլ չէր տարել հետը, նույնն էր ամեն ինչ, նույն ստորագրություններն ու հեռախոսի համարները պատերին, նույն բանաստեղծության տողը՝ սև ջրաներկով նկարված. «Մի գնա հեզորեն դեպի գիշերն այդ բարի, զայրացիր, զայրացիր լույսի մեռնելու դեմ»: Ռեբեկան էր նկարել՝ Հաբեթի երեսունհինգամյակի օրը: Այդ օրն ինքը մի քիչ նշմարեց կնոջը պարուրած ամպը: Աչքերը լարումից արցունքակալել էին, բայց, մեկ է, վերջապես, առաջին անգամ տեսավ կապտաարծաթագույն կախարդական մշուշը: Մի շիշ մոլդավական գինի էին խմել, հիմա անունը չի հիշում, բայց Ռեբեկան այն օրն ասաց, թե Անգլիո թագուհին էլ է այդ գինին սիրում: Հարյուր ջոկ ծաղկից էր քաշված գինին, ու այդ ծաղիկների ոգիներն էին բուրում սենյակում: Նրանք այնքան ազդանշան տվեցին, որ Ռեբեկայի կակտուսներից մեկն էլ ծաղկեց: Զանգակաձև գլխիկը, ներսից նռնագույն թավշե խավով ու սև պտերով, շատ տարօրինակ ծաղիկ էր: Հենց ծաղկեց, սկսեց գլխիկը Հաբեթի կողմն ուղղել: Ոնց շարժվում էր, գլխիկը նրա կողմն էր շրջվում:
– Սա ինձ ինչ-որ բան է ուզում հասկացնել,- ծիծաղեց Հաբեթը:
– Իսկ դու մի՛ ծիծաղիր, փորձիր հասկանալ,- չափազանց լուրջ ասաց Ռեբեկան:
– Հասկանալու ի՞նչ կա,- Հաբեթը փորձեց գրկել Ռեբեկային, որ այդ պահին անցնում էր իր կողքով, և հենց այդ ժամանակ էլ զգաց ամպի գոյությունը: Շատ զարմանալի էր՝ փափուկ մի ճնշում Հաբեթի ձեռքերը ետ հրեց և թմրեցրեց մարմինը: Ռեբեկան անցավ-գնաց, նորից ետ եկավ, էլի գնաց, էլի եկավ՝ ձեռքի հետ սենյակն էր կարգի բերում. իր սովորության համաձայն՝ գիշերները կարգ ու կանոն էր հաստատում տանը՝ ցերեկները խառնելու համար: Դա էր պատճառը, որ տանտիրուհին միշտ դժգոհ էր, թե՝ «Մի օր ձեր տունը հավաքված չտեսա»:
– Իսկ դուք գիշերը եկեք,- առաջարկել էր Հաբեթը:
– Ես ձեր ասած կանանցից չեմ,- արհամարհանքով փնչացրել էր տանտիրուհին,- ձեր գիշերը ձեզ պահեք:
– Ես էլ ձեր ասած տղամարդկանցից չեմ,- հեզորեն ասել էր Հաբեթը, ու նրանք այդ կետի վրա կանգ էին առել:
– Հիմա ստիպված ենք վարձը ճիշտ օրը տալ,- վշտացել էր Ռեբեկան,- թե չէ մեզ դուրս կանի:
– Թող անի…- անտարբեր ասել էր Հաբեթը:- Նորը կվարձենք:
– Սա իմ պապի տունն է,- ասել էր Ռեբեկան:
– Պապի՞դ:
– Այո՛, սրանք են տիրացել:
Հաբեթը փորձել էր ճշտել պապի հանգամանքը:
– Հարցեր չտաս,- իր համար էլ անսովոր կտրուկ տոնով ընդհատել էր Ռեբեկան:- Բավարարվիր ասածովս:
Հաբեթը նորից փորձեց գրկել նրան ու սարսափեց՝ կնոջ մարմնից կապտաարծաթագույն կայծեր էին արձակվում ու շրջանցելով Հաբեթին՝ գնում-պարպվում էին սենյակի չորս պատերին:
– Դու մահացու ես,- գունատ ու ապշահար կնոջն էր դիտում Հաբեթը:
Ռեբեկան օտարոտի, բացակա, սևեռուն հայացքով լուսամուտագոգին էր նայում: Որքան ուշադիր էր նայում, այնքան կայծերը կենտրոնացած խրձերով դեպի այդ կողմն էին ուղղվում: Լուսամուտագոգի ներկաթափ փայտը սկսեց թույլ մխալ, հետո բռնկվեց կանաչ բոցով ու ճարճատյունով վառվեց: Մի քանի վայրկյան տևեց: Երբ կրակը մարեց, Ռեբեկան հանդարտ մոտեցավ, առանց շփոթվելու պատուհանի շրջանակի ու պատի արանքից կաշվե պայուսակ հանեց:
Առանց շտապելու բացեց պայուսակը: Մեջը էմալապատ պատյանով փոքրիկ դաշույն էր ու մի թուղթ: Ուշքի գալով՝ Հաբեթը մոտեցավ կնոջը ու վերցրեց թուղթը: Ճերմակ, ոսկեզօծ երիզներով թղթին գեղեցիկ ծաղկագրով գրված էր. «Սա քո տունն է, տղա՛ս: Չգիտեմ՝ երբ, բայց իմ որդու որդին քեզ կծնի: Ոչ մի օրենք ու ոչ մի արգելք չի խանգարի քեզ՝ տիրանալու ժառանգությանդ»:
Ռեբեկան նույնքան անշտապ վերցրեց թուղթը, ծալեց ու նորից պահեց պայուսակում, դաշույնի հետ:
– Բայց դու չկարդացիր՝ ինչ էր գրված,- հուզմունքից դողացող ձայնով ասաց Հաբեթը:
Ռեբեկան, առանց պատասխանելու ամուսնուն, քմծիծաղեց:
Դրանից երկու ամիս հետո նա անհետացավ: Նրա գնալուց հետո տանտիրուհին միանգամից կատաղեց:
– Այս ի՞նչ օրն եք գցել տունս,- բղավում էր նա:- Երկու օրում կմաքրես ու կարգի կբերես, թե չէ միլիցիա կկանչեմ:
Ավելորդ աղմուկից խուսափելու համար Հաբեթը խնդրեց բաժնի տղաներից մեկին, ու երկուսով քերեցին պատերը, նոր լուսամուտագոգ դրեցին: Վերջացնելուց հետո օղի խմեցին, ու որովհետև շատ ուշ էր, ընկերը մնաց Հաբեթի մոտ՝ գիշերելու: Առավոտյան խոր քնի մեջ էր Հաբեթը, զգաց՝ մեկը բզում է իրեն:
– Լսիր, արթնացիր,- ընկերն էր: Դժվարությամբ աչքերը բացելով՝ Հաբեթը նստեց անկողնում:
– Լսիր,- ասաց,- մի ուշադիր շուրջդ նայիր:- Ընկերը հուզված էր: Հաբեթը շուրջը նայեց: Ոչինչ չէր հասկանում:
– Պատերին նայիր,- շշնջաց ընկերը: Խեղճը վախեցած էր: Հաբեթը նայեց: Դե, նույն պատերն էին՝ հեռախոսի համարներով, ստորագրություններով ու բանաստեղծության տողով:
– Ի՞նչ կա,- դժգոհ, որ քունը խանգարվել է, Հաբեթը փորձեց նորից պառկել:
– Բայց մենք երեկ քերեցինք սրանք,- հուսահատված ասաց ընկերը,- կախարդանք է:
– Ոչ մի բան էլ չկա,- ծիծաղեց Հաբեթը,- այս պատերի հատկությունն է:- Պառկեց: Ննջել էր ու չէր զգացել, թե ընկերը երբ է հեռացել:
Ամեն ինչ առաջվա պես շարունակվեց: Միայն տանտիրուհին այլևս ձայն ու ծպտուն չհանեց: Նա այնքան լուռ էր, որ մի օր Հաբեթը չդիմացավ, ինքն սկսեց.
– Հը՞, տիկի՛ն, միլիցիա չե՞ք կանչում:
Տանտիրուհին չպատասխանեց:
– Գուցե ես կանչե՞մ, ուզում եմ որևէ բանով օգտակար լինել ձեզ:
Հաբեթը այն է, ուզում էր հեռանալ, նա լրիվ բավարարված էր, տանտիրուհին աղերսանքով բռնեց ձեռքը:
– Պետք չէ, լա՞վ,- ասաց նա,- ինչքան և ինչպես ուզում ես ապրիր, կարող ես վարձ էլ չտալ:
– Ինչո՞ւ,- Հաբեթը զարմացած և ուշադիր նայեց այդ անսանձ հոգեառին:
– Դե, ինչ կարևոր է, այդպես ենք որոշել ես ու ամուսինս, միայն թե միլիցիա, բան, չենք սիրում:
– Իսկապե՜ս,- Հաբեթը ծաղրանքով ձգեց բառը:
– Հա՛, չենք սիրում, ես առաջ կատակով էի ասում: Ամուսինս լսեր, հոգիս կհաներ:
– Լավ, լավ,- գլուխն ազատելու համար համաձայնեց Հաբեթն ու գնաց: Բայց ներքին մի անհանգստություն կար մեջը: Տեղը չէր գտնում: Դա ի՞նչ վախ էր ու քծնանք: Ինչի՞ համար էր տանտիրուհու այդ անսպասելի հեզությունը, բարությունը:
Գնաց միլիցիա: Անձնագրային բաժանմունքի պետին պատմեց տանտիրուհու հետ իր երկխոսությունը:
– Այդպիսի տանտեր չկա,- թղթերը նայելուց հետո ասաց պետը:- Տանտերը Ռեբեկա Սանասարյանն է և նրա նորածին որդին: Օրենքի բոլոր կետերով սեփականատիրական իրավունքները պապից ու տատից ժառանգաբար անցել են թոռնուհուն ու նրա որդուն:
– Տատը Մարգրի՞տն է,- ապշահար հարցրեց Հաբեթը:
– Հանգուցյալ Մարգրիտ Սանասարյանն է,- պատասխանեց պետը:
– Իսկ նորածնի հա՞յրը:- Հաբեթը հարցից հետո հասկացավ իր անհեթեթ վիճակը:- Ես կարծում էի՝ մայրն էլ, որդին էլ ապօրինածին են:
– Եթե հիվանդ չլինեիր, ես քեզ հետ այլ կերպ կխոսեի,- մեղմ ասաց պետը,- ռադ եղիր:
***
Այդ օրվանից Հաբեթը վարձ չտվեց ու չխոսեց տանտերերի հետ: Այլևս չէր խմում: Սկսել էր ուշադիր զննել շրջապատը: Ինքն էլ չէր գիտակցում, որ փնտրում է: Որևէ անհամբերություն չկար այդ փնտրտուքի մեջ, նույնիսկ չէր էլ գիտակցում, թե կորուստ ունի: Մի անգամ միայն, երբ Ռեբեկայի հոգատար ընկերուհիներից մեկը փորձում էր նրա հետ ամուսնանալ՝ առաջարկելով իր կանացի հմայքները, հոգատարությունը, խոստանալով պարզ, խաղաղ կյանք, առանց ամպերի ու կայծակների, առանց ապօրինի ծնունդների, Հաբեթը գժվեց.
– Ի՞նչ ապօրինի,- խուլ կատաղությամբ հարցրեց նա:- Ես նրա օրինական ամուսինն եմ, և երեխան էլ, բնականաբար, ինձնից է:
– Խենթացա՞ր,- աչքերը չռեց ընկերուհին,- հաշվե՞լ ես՝ քանի ամսից ծնվեց երեխան:
– Հա՛,- բղավեց Հաբեթը,- մեր ցեղում տղաները 12 ամսից են ծնվում: Ես էլ եմ տասներկու ամսական ծնվել, հայրս էլ, պապս էլ:
Ընկերուհին ձեռքը թափ տալով՝ հեռացավ: Քաղաքում ավելի լավ փեսացուներ կային: Իսկ Հաբեթի անորոշ սպասումն ու անորոշ որոնումը որոշակի դարձան: Սկսեց խնամել Ռեբեկայի կակտուսները: Օրը մեկը ծաղկում էր: Տանտիրոջից պահանջեց ազատել ևս երկու սենյակ: Անմիջապես ազատեցին, բայց մի քանի օրից ամուսինը մահացավ, մնաց կինը:
– Ձեզ մեկն էլ է բավական,- քառասունքից հետո ասաց Հաբեթը,- ի դեպ, վարձ պետք չէ, կարող եք հենց այնպես ապրել: Էլեկտրականության համար էլ ես կվճարեմ:- Խղճաց նախկին հոգեառին՝ շատ էր ծերացել: Վերանորոգեց տունը, կահավորեց: Հենց գործերը վերջացրեց, մի մեծ պատմական քարտեզ գծելու հանձնարարություն ստացավ: Այնքան էր թաղվել աշխատանքի մեջ, որ մոռացել էր նույնիսկ Ռեբեկային: Եվ մոռացման պահին էլ նա հայտնվեց. մի ձեռքին երեխայի զգեստների պայուսակն էր, մյուսով մանկասայլակն էր հրում՝ քնած երեխայով: Հաբեթի սիրտը ճմլվեց ցավից և ուրախությունից: Ռեբեկան նիհարել էր, աչքերը մայրանալուց լուսաճաճանչ փայլ էին ստացել, իսկ ամպի մի փոքրիկ պատառիկ էլ մանկասայլակի գլխին էր թառել՝ երեխային պահպանելով մեքենաների ծխից ու աղմուկից:
– Հիմա լավ ես, չէ՞,- մեղմ հարցրեց նա՝ հոգնած ու գեղանի ձգվելով բազմոցին:
Հաբեթը զգուշորեն խոնարհվեց մանկասայլակին:
– Քո որդին է, կարող ես չկասկածել,- Ռեբեկան մանրիկ ծիծաղեց:- Ուշ ծնվողներից է:
– Գիտեմ,- Հաբեթը փչեց ամպիկի վրա: Սա տարուբերվեց ու նորից մնաց տեղում:
– Ամպի հետ գործ չունես,- ասաց Ռեբեկան,- գնա, գործդ շարունակիր: Իսկ ես քեզ ու տղայիդ քիչ հետո կկերակրեմ: Սիրում եմ աշխատող տղամարդկանց համար կերակուր եփել:
Նա շորորալով գնաց խոհանոց, և Հաբեթը երանությամբ լսում էր նրա կատվային մռլտոցի պես երգը, որ ամենացածր ու ամենաբարձր տոներում էլ թավշե խուլ մի երանգ ուներ, որ ուրիշ ոչ մի կնոջից Հաբեթը չէր լսել:
«Ես մի ծառ եմ ծիրանի» ժողովածուից
