Գրականագե՞տ եմ դառնալու, թե՞ լեզվաբան։ Լեզվի դասը դժվար էր կարծես, իմը, ախր, գրականությունն է, էլի։ Վաղը չեմ հասցնելու կարդալ հանձնարարված գիրքը։ Դե, ախր լեզուն ու լեզվաբանությունը միշտ էլ իմն են եղել։ Լավ, վերջը՝ գրականությո՞ւն, թե՞ լեզու։
Պատերազմ։
Գնում էինք Ազգային գրադարան, պայման կապում, որ հեռախոսներն անջատում ենք, որ կարողանանք դաս անել, մեզ համոզել էինք, որ պատերազմը ընթերցասրահ չի մտել։ Իսկ պատերազմը ընթերցասրահում էր, երբ բժշկականի ուսանողը գրքերը թողնում ու գնում էր կամավոր, երբ մեկս մյուսից թաքուն նորություններ էինք կարդում ու ատամները կրճտացնելով լռում, ցույց տալու, որ՝ չէ՜, ամեն ինչ կարգին է։ Ամեն ինչ և ոչինչ էլ կարգին չէ, այլևս երբեք կարգին չէ։ Ոչ մեկին հանդիպելու տրամադրություն չկա, միայնակ մնալու ուժ չկա, ինքդ քեզ հանդիպելու ուժ չկա։ Ոչինչ չկար ու չկա էլ։ Նրանք չկան էլ. մեր տեսադաշտից մարտադաշտ են գնացել ու ուղիղ երկինք։
Իմ հեռախոսի պատկերասրահում մի լուսանկար Պաչյանի գրքի շնորհանդեսից է, մի քանիսը՝ խղճուկ կամավորություններից, որ նկարել եմ՝ իբրև մեր ազգի հավաքական ուժը ամրագրելու, որ հետո Չարենցին ցույց տամ։ Նկարներ կան, որ հիվանդանոցի բակից են, որ ուրախ ենք, շնորհակալ ենք, որ հիվանդանոցի բակում ենք։ Իրար հետ ենք։ Ողջ։ Առողջը էլ կապ չունի, կարևորը՝ ողջ։ Թերթում եմ նկարներս, ու ինչ-որ ուրախ պատկերներ են. հյուր ենք գնում, հյուր ենք ընդունում, համերգ ենք գնում։ Վերջացավ, հա՞։ Նայում եմ ամսաթվերը՝ մի լուսանկարը նոյեմբերի 11-ին եմ պահպանել. Ամենափրկիչն է։ Մյուս նկարում գրված է՝ «Не выходи из комнаты, не совершай ошибку»։ Մյուս նկարը խոստովանություն է դասախոսիս, որ շնորհակալ ենք անծիր, հետո՝ հունվարի վերջին, գրկել եմ Շուշանի նորածին եղբորը ու երևի վերջին ամիսների ամենախաղաղ բույրն եմ զգում։ Էս ստի ու փոշու արանքում ո՞նց են էս բույրով լույս աշխարհ գալիս։ Լույսն է աշխարհ գալիս, թե չէ աշխարհը հիմա հաստատ լույս չի։ Պրակտիկա ենք գնում. պիտի ուսանողության տարիներից հասկանալ՝ դու կարո՞ղ ես ուսուցչի առաքելության այդ բարդ լուծը տանել քո փշրված ուսերին։ Եթե չես կարող՝ գնա՛։ Չգիտեմ՝ ուր, բայց գնա՛։ Երկրորդ կուրսում մեր առաքելությունը դպրոցն իբրև կառույց ճանաչելն է։ Ես գաղափարներ փոխանցելու խնդիր չունեի, չունեմ։ Ու մի պահ ուղղակի վերցրի մարկերը (որովհետև դպրոցի երկու սիմվոլները՝ գրատախտակն ու կավիճը, արգելվեցին հանրահայտ համավարակի պատճառով) ու գրեցի. «Ես իմ անուշ Հայաստանի»։ Թող ներվի ինձ այս պաթետիզմը կամ թող հեչ էլ չներվի։ Էլ ոչինչ չարեցի, թողեցի դասարանում անուշ Հայաստանն ու գնացի։ Գուցե դասարան-աշակերտ հանդիպումը մի օր նորից լինի առանց դիմակի ու վախի, և նրանք կուրախանան, որ անուշ Հայաստանում են։ Հաստատ կուրախանան։
Գիրք նվիրելու օրվան ավելի շատ եմ սպասում, քան մարտի 8-ի խիստ աղջկական կամ կանացի տոնին։ Նեղանում եմ, որ չեն շնորհավորում կամ գիրք չեն նվիրում։ Դեռ չէի հասկանում՝ գիրքն ինչ է, Թումանյանի ծնունդին մեր դպրոցի գրադարանին գիրք էի նվեր տանում և պահանջում իմ նվերը։ Երեխաներն իրավունք ունեն նվեր պահանջելու, իսկ մարտի 8-ին, ով ուզում ես եղիր, հատկապես, եթե երեխա չես՝ չի կարելի։ Որ շատ մեծ տատիկ լինեմ, ծերանոցում էլ եմ կազմակերպելու իրար գիրք նվիրելու «խաղը»։
Վարդան Պետրոսյանի ցուցահանդեսին եմ գնացել։ Երկու անգամ։ Դեռ երկու անգամ էլ կգնայի։ Նկարչությունից շատ չեմ հասկանում, բայց որ կտավներից շատերն անգիր հիշում եմ ու գիտեմ՝ ինչ երաժշտություն են լսում նկարի մարդիկ, դա՝ հաստատ։ Ժենգյալով հաց եմ կերել առաջին անգամ ու նայել Հարրի Փոթերը, էլի առաջին անգամ։ Երկուսն էլ նույն մարդու, մեղմ ասած, պահանջով։ Համաձայն եմ՝ ուշացրել եմ, բայց դուք պիտի իմանաք՝ ես «Կարգին հաղորդումն» էլ չէի նայել։
Ծնունդներ եմ գնացել ու սկսել կարևորել ծնունդ նշելը պատերազմից ավելի։ Սկսել եմ չհետաձգել ոչինչ, որովհետև պատերազմ է, որովհետև համավարակ է։ Պիտի չհետաձգել, որովհետև ախր պատերազմ է ու համավարակ, իսկ մենք՝ դեռ քսան տարեկան։
Սյունիք եմ գնացել, Տաթևն եմ տեսել, Լոռի եմ գնացել ու մտածել՝ էնտեղ շատ երկար միայնակ մնալու մասին։ Կներեք, Սյունիքում էլ։ Եվ այնտեղ, որտեղ պատուհանից լեռներ են երևում։ Լիքը նամակներ եմ գրել ձեռագիր, ստացել եմ նամակներ ձեռագիր, որ կարդալիս վախեցել եմ լաց լինել. արցունքը չփչացնի թուղթը հանկարծ։ Էդպես անզգույշ ես մի անգամ եմ եղել։ Ծաղիկներ եմ նվիրել և պահել ինձ նվիրածների բոլոր ժապավենները և միայն մեկի փնջից մի թերթ պահել գրքի էջերում։
Ամեն օր մտածել եմ չհասցնելու մասին։ Խաղաղվել եմ։ Հասկացել եմ՝ ճոխություն է, էլի վազել եմ։ Կորցրել եմ ու գտել, հատկապես ամռանը գտել և հատկապես ամռանը կորցրել։ Ամառվա սկզբում Օրագրումս գրել էի, որ ուզում եմ հասցնել սիրահարվել։ Սարոյանն ասում է՝ լավ չի առանց սիրահարված լինելու ապրելը։ Իմ բոլոր դասախոսները հորդորում են ինձ սիրահարվել ավելի, քան ընթերցասրահ գնալ։ Նրանք և Սարոյանը հաստատ ինձնից շատ գիտեն։
Հիմա աշուն է արդեն, ու ես երկու ամառ ապրեցի։ Մեկը պատերազմից առաջ էր՝ փնտրող ու էդպես էլ չհասկացված, պարապ ու տխուր, որ հրաշք չի կատարվում, որ զարմանալու բաները քիչ են, որ սիրունը քիչ է։ Հաջորդ ամառը եղավ համարձակ ու ուժեղ, երբեմն զգացմունքային լինելուց չամաչող, լսող, երեկոյան շատ երկար քայլող ու զրուցող և չմեղադրող, թե դատարկաբանությամբ եմ զբաղված։ Ի՞նչ կա ավելի թանկ, քան ուսիդ հենվելն ու լսելը։ Եվ ես հաշտ եմ, որ սարեր չեմ նվաճել, ես շնորհակալ եմ, որ դեռ կարելի է ունենալ գրասեղան, սրճել և մի ամսից ավելի Թումանյան կարդալ։ Ես այլևս չեմ վազում, չեմ սպասում, չեմ փնտրում, ես միայն զբոսնում եմ քեզ հետ՝ լսելով ամռան ու աշնան պատմությունները, որ հաստատ ինձնից լավ են պատմում և քեզ լսելով, որ պատմում ես, կապ չունի՝ ինչ։ Միայն ականջներս պի՛նդ փակիր քո էդքան վստահելի ձեռքերով, երբ ինքնաթիռն այդքան մոտ է, ու ձայնն՝ այդքան ուժգին, որովհետև ես (կներես, բայց) վախենում եմ, որ մի օր նորից դա ինքնաթիռը չի լինի։
