Սոնա ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄ
Արցախ, Ստեփանակերտ
Բարև, ես Սոնա Համբարձում մարդ-խճանկարն եմ, կազմված եմ տարբեր մասնիկներից՝ պոետ, իրավաբան, դասախոս, մայր, ընկեր, դուստր, խենթ…
Մեկ տարի առաջ ժամանակը հաստատեց, որ անկախ անհաջողությունների և ձեռքբերումների քանակից՝ ես երջանիկ էի…
Արցախյան գոյամարտը, ինչպես 1990 թվականի իմ ծննդյան օրից փոխեց կյանքիս ընթացքը՝ զրկելով ինձ մեծանալ իմ ծննդավայր Մատաղիսում, այնպես էլ 2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ից փոխեց իմ, քո, բոլորիս կյանքերը: Ձեր առջև բացում եմ իմ կյանքի մեկ տարին՝ 2020 թվականի հոկտեմբերի 20-ից մինչև 2021 թվականի հոկտեմբերի 20-ը: Ես առանձնացրել եմ հենակետային ամսաթվեր, որոնք ապրել եմ՝ փորձելով նպաստել իմ երկրի և ժողովրդի բարօրությանը, այսպես իմ ծառայությունն եմ մատուցել ինձ կյանք պարգևած հայրենիքին:
Եվ այսպես.
2020 թվականի հոկտեմբերի 20: Արցախի Հանրապետության դեմ սանձազերծված լայնամասշտաբ պատերազմի հետևանքով Ստեփանակերտից Երևան տեղափոխվելուս 12-րդ օր: Պատերազմի առաջին օրվանից Ստեփանակերտից չհեռացա, ես դարձա կամավոր հացթուխ, մատուցող, ապաստարաններում սնունդ բաժանող: Երևան տեղափոխվելով՝ ակտիվորեն մասնակցեցի Երևանի ՄԱԿ գրասենյակի, Ռուսաստանի, Գերմանիայի, Ամերիկայի դեսպանատների առջև տեղի ունեցող ցույցերին՝ դեսպանների ուշադրությունը մեր արյունալի մարտերի վրա կենտրոնացնելու և պատերազմը դադարեցնելուն նպաստող քայլեր ձեռնարկելու նպատակով:
Մասնակցում էի այդ օրերին Արցախից տեղահանված քաղաքացիների համար ստեղծված կամավորական կազմակերպությունների սննդի, հագուստների փաթեթավորմանը:
Ամերիկաբնակ իմ գրական և դրական ընկերների միջոցներով բազմանդամ ընտանիքներին սնունդ և տաք հագուստ էի հասցնում:
Եվ ամեն օր Երևանի լայն ու խճճված փողոցներում այս ու այն կողմ գնալս մաքառում էր, տառապանք, արցախական նախկին կյանքին վերադառնալու ակնկալիք: Էջմիածնից մինչև Երևանի ամենատարբեր սգո սրահներում վերջին հրաժեշտն էի տալիս իմ ուսանող-հերոսներին և հասկանում՝ անտանելի դաժան է պատերազմը:
Երկիրս մասնատվեց, ժողովուրդս անդամահատվեց… Ես վերադարձա արյունահոսող Արցախ. Քարվաճառում տներն այրվում էին, մարդկանց լացը որոտ էր՝ երկրից ուղղված երկնքին:
Նոյեմբերի 24: Քարվաճառի հանձնելու նախավերջին օր: Այցելեցի Արցախի Հանրապետության Քարվաճառի շրջանում գտնվող Դադիվանք վանական համալիր, որտեղ արդեն ռուսական դրոշ էր ծածանվում, ռուսական տանկեր էին հսկում… Հիշում եմ՝ ծունկի եկա անկյունում և արտասվեցի, առաջին անգամն էր, որ եկեղեցի մտա և չաղոթեցի իմ մեղքերի թողության համար, աղոթեցի՝ ներողություն խնդրելով, որ գուցե այլևս չկարողանամ մոմ վառել այս խորանում, Աստծուն խնդրեցի զորավիգ լինել ազգիս:
Դեկտեմբերի 25: Երևան, Եղիշե Չարենցի տուն-թանգարան, «Արցախ. Լռության ձայն»: «Հայաստանյան ձայներ» նախագծի գեղարվեստական ղեկավար, օպերայի երգչուհի Ստեֆանի Քոչարյանի հետ իրականացրինք գրական-երաժշտական երեկո՝ նվիրված Արցախյան պատերազմում նահատակված հերոսների, այդ թվում իմ ուսանողների անմար հիշատակին:
Հունվարի 6: «Հոգատար Ամանոր և Սուրբ Ծնունդ» նախաձեռնություն: Թշնամու վերահսկողության տակ անցած բնակավայրերից տեղահանված 183 փոքրիկների ամանորյա նվերներ պարգևեցի՝ ըստ իրենց նամակների։ Իմ այս նախաձեռնությանը ֆինանսապես աջակցեցին ՄԱՊ գինու և կոնյակի գործարանը (Մակար Պետրոսյան), «ՄԵՐԻ» ՍՊԸ-ն (Գեղամ Բեգլարյան), Արցախի պահեստազորի սպաների միություն ՀԿ-ն (Կարմեն Ասլանյան):
Հունվարի 24: Խնուշինակ գյուղի դպրոցում կազմակերպեցի և երիտասարդ գրողների, ուսուցիչների հետ իրականացրինք գրական ցերեկույթ՝ նվիրված 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմում զոհված հերոսամարտիկներ, իմ գրչընկեր Հայասեր Հովսեփյանի և նրա համագյուղացիներ Գուրգեն Շաքարյանի, Էդգար Դոլուխանյանի, Գրիգոր Գրիգորյանի սուրբ հիշատակին։
Փետրվարի 24: Պոեզիա անվանակարգում արժանացա Հայաստանի գրողների միության՝ Հայոց բանակին նվիրված մրցանակին:
Մարտի 12: Երևան, Եղիշե Չարենցի տուն-թանգարան, գրական և դասական երաժշտության համերգային երեկո՝ նվիրված Եղիշե Չարենցի 124-ամյակին:
Հուլիսի 2: Արցախի գրողների միության և Ստեփանակերտի «Գրիգոր Նարեկացի» համալսարանի կողմից արժանացա Նարեկացի մեդալի՝ կրթագիտական գործունեության համար:
Սեպտեմբերի 17: Լույս տեսավ իմ և Արցախի վաստակավոր իրավաբան, դասախոս Վլադիմիր Հովսեփյանի համահեղինակությամբ «Երեխայի իրավական կարգավիճակը Արցախի Հանրապետությունում» ուսումնական ձեռնարկը:
Սեպտեմբերի 21-23: Մեդիագրագիտություն դասընթացների շրջանակում դասավանդեցի Արցախի Հանրապետության Մարտակերտի շրջանի Կոճողոտ, Վերին Հոռաթաղ, Մարտունու շրջանի Կարմիր Շուկա, Թաղավարդ, Ասկերանի շրջանի Նորագյուղ, Նախիջևանիկ գյուղերի հիմնական դպրոցներում: Խաղալիք նվեր ստացած փոքրիկի պես ուրախ էի, որ տեսա այդ գյուղերի դպրոցների աշխուժությունը, աշակերտների քանակը և սովորելու ձգտումը: Չնայած, որ կային գյուղեր, որոնք արդեն սահման էին, բոլոր բնակիչները՝ սահմանապահ: Այդտեղ անզեն աչքով տեսնում էի թուրքերի ակտիվությունը:
Հոկտեմբեր: Իմ ստեղծագործությունները տպագրվեցին ‹‹ԱՐՄԱՎ›› հրատարակչության ‹‹ՁԱՅՆ ԱՐՑԱԽԱԿԱՆ›› ժողովածուում (XXI ԴԱՐՈՒ ՀԱՅ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ ՄԱՏԵՆԱՇԱՐ, ԹԻՒ 1), Լիբանանի Բագին Գրական Պարբերաթերթում, Գրանիշ գրական համայնքում, Ազատ Արցախ պաշտոնաթերթում:
Հոկտեմբերի 20: Ծաղկաձորում Երիտասարդ գրողների ամենամյա համագումար: …Հիշեցի այս մեկ տարին՝ ինչպես երազ…
Չգիտեմ, պատերազմից հետո մենք ապրո՞ւմ ենք, թե՞ շարունակում ենք պատերազմել…
Չգիտեմ, Եռաբլուրի, եղբայրական գերեզմանոցի լայնացումից հետո, մենք ապրո՞ւմ ենք, թե՞ ոտքի վրա օրեր ենք անցկացնում…
Չգիտեմ, քարտեզում Արցախի անունը որպես Ադրբեջան տեսնելուց, Արցախ մտնելիս ռուս զինվորներին հաշվետու լինելուց, Շուշիի դարպասների մոտ լկտի հպարտությամբ թուրք զինյալներին տեսնելուց հետո մենք ապրո՞ւմ ենք, թե՞ փրկում ենք հայրենի հողի բեկորները…
Չգիտեմ, հայրենակիցներիս չափազանց խեղճ ու չափազանց որկրամոլ լինելը գիտակցելուց հետո, ես ապրո՞ւմ եմ…
Չգիտեմ, իմ ծննդավայր Մատաղիս գյուղի ճանապարհը որպես սահման տեսնելուց հետո, ես ապրո՞ւմ եմ..
ՍԵՊՏԵՄԲԵՐԻ 27
Ամենաբարձր կանգառում,
Ամենահեռու քարերի
Մանուշակների մեջ,
Գիշերը
Դարձավ
միակ հիշողություն՝
Որպես պատերազմից առաջ
Ամենախաղաղ պատկեր…
Պատերազմից առաջ
Ես էի փակել տան դուռը՝
Ուշ վերադարձածի հանգստությամբ,
Իսկ առավոտյան
Արկերի որոտը բացեց՝
Հանգիստ մեղավորությամբ:
Որդիս փաթաթվեց ոտքերիս,
Խնդրեց՝ չթողնել մեռնել այստեղ՝
զինվոր չէ դեռ…
Ամենաբարձր կանգառում,
որտեղ աստղերի գնացքից ուշանում են բոլորը,
ամենահեռու քարերի մանուշակների մեջ
հայրենիքս անդամահատվեց…
Հայրենիքս
Արնապատ, լեղապատառ,
Այսքան փոքր,
Այսքան ցանկալի,
Երանի քեզ չսիրեին…
Երանի…
