ԵՂԻՑԻ ԿԱՄՔԸ ՔՈ

Եր­կիրն ու ազ­գը ճա­նա­չե­լու լա­վա­գույն և ազ­նիվ ու­ղին նրա մշա­կույ­թը ճա­նա­չելն է։ Եվ լեհ ժո­ղովր­դի հո­գու նկա­րա­գի­րը, ստեղ­ծա­րար հան­ճա­րի զո­րութ­յունն ըն­կա­լե­լի և գ­նա­հա­տե­լի դարձ­նե­լու կար­ևոր քայլ էր 19-րդ դա­րի փայ­լուն բա­նաս­տեղծ Ցիպ­րիան Կա­միլ Նոր­վի­դի ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յու­նը հայ մշա­կու­թա­սեր հան­րութ­յա­նը թարգ­մա­նա­բար ներ­կա­յաց­նե­լը։ Բազ­մա­տա­ղանդ այդ ան­հատն ու­նե­ցել է կյան­քի դրա­մա­տիկ պատ­մութ­յուն. բա­նաս­տեղ­ծի, ար­ձա­կագ­րի, դրա­մա­տուր­գի, նկար­չի և քան­դա­կա­գոր­ծի բնա­տուր շնորհ­նե­րին գու­մար­վել է լա­վա­գույն կրթութ­յու­նը, ո­րը ստա­նա­լու նպա­տա­կով Նոր­վի­դը դե­գե­րել է եվ­րո­պա­կան մշա­կու­թա­յին մայ­րա­քա­ղաք­նե­րում՝ Դ­րեզ­դեն, Վե­նե­տիկ, Բր­յու­սել, Հ­ռոմ։ Սա­կայն նրա կյան­քը դառ­նա­ցած էր այն ժա­մա­նակ­նե­րում ան­բու­ժե­լի հա­մար­վող «հի­վան­դութ­յամբ». չ­քա­վո­րութ­յու­նը, հայ­րե­նիք վե­րա­դառ­նա­լու ան­կա­րո­ղութ­յու­նը, իր ապ­րած ի­րա­կա­նութ­յան խոր ըն­կա­լու­մը, մո­ռա­ցութ­յան մեջ՝ Փա­րի­զի ար­վար­ձա­նում գտնվող Սբ. Կա­զի­մի­րի ա­պաս­տա­նում հայտն­վե­լը նրա գրի­չը գնա­լով դարձ­նում են զգա­յուն-ամ­բա­րիշտ, որ աստ­վա­ծա­յին կամ­քից զատ չի ըն­դու­նում ո­չինչ՝ մարդ­կա­յին եղծ­ված բար­քերն ու ա­նար­դա­րութ­յու­նը, կեղ­ծութ­յան կա­նոն­նե­րով ա­ռաջ­նորդ­վող աշ­խար­հա­կան կյան­քի պար­տադ­րանք­նե­րը։ Գ­րում է ո՛չ մեր­կա­պա­րա­նոց, այլ պոե­տա­կան բարձր ո­ճով և խորհր­դա­պատ­կեր­նե­րի կա­տար­յալ ի­մա­ցութ­յամբ. նրա բա­նաս­տեղ­ծութ­յու­նը որ­քան դա­սա­կան, այն­քան տա­րա­կա­նոն է, ուս­տի՝ ցայ­սօր գրա­կա­նա­գետ­նե­րի կար­ծիք­նե­րը բախ­վում են նրա ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յա­նը գնա­հա­տա­կան­ներ տա­լիս։ Կեն­դա­նութ­յան տա­րի­նե­րին գրե­թե ճա­նա­չում չգտած և մո­ռաց­ված՝ նրա խո­րա­խոր­հուրդ պոե­զիան պի­տի գնա­հատ­վեր շատ ա­վե­լի ուշ. լե­հե­րը հի­մա նրա մա­սունք­նե­րին խո­նարհ­վե­լու հա­մար պի­տի հաս­նեն Փա­րիզ, Մոր­մո­րան­սիի հան­րա­յին գե­րեզ­մա­նա­տուն. (տես­նես՝ քա­նի՞ մարդ է ներ­կա ե­ղել նրա անշն­չա­ցած մար­մի­նը հո­ղին հանձ­նե­լիս)։ Գա­գիկ Դավթ­յա­նի թարգ­մա­նութ­յամբ Ցիպ­րիան Կա­միլ Նոր­վի­դի գրքի հու­շան­վե­րա­յին հրա­տա­րա­կութ­յան շնոր­հան­դե­սը՝ հա­մադր­ված լեհ ան­վա­նի ե­րա­ժիշտ­նե­րի մաս­նակ­ցութ­յամբ հա­մեր­գով և Գաբ­րիել Սուն­դուկ­յա­նի ան­վան ազ­գա­յին ա­կա­դե­միա­կան թատ­րո­նի դե­րա­սան Ա­րամ Հով­հան­նիս­յա­նի տպա­վո­րիչ աս­մուն­քով, կա­յա­ցավ հոկ­տեմ­բե­րի 30-ին Կո­մի­տա­սի թան­գա­րան-ինս­տի­տու­տի լեփ-լե­ցուն դահ­լի­ճում։ Թարգ­ման­ված գոր­ծե­րը Նոր­վի­դի հսկա­յա­ծա­վալ գրա­կան ժա­ռան­գութ­յու­նից քաղ­ ված հան­րա­հայտ քերթ­վածք­ներ էին, որ ա­ռա­ջին ան­գամ էին հնչում հա­յե­րեն։ Եվ ինչ­պե՜ս էին հնչում. մեր լեզ­վի կա­նո­նա­կա­նութ­յամբ, բա­ռա­պա­շա­րի հարս­տութ­յամբ, բա­նաս­տեղ­ծա­կան միտ­քը և հույ­զը, խո­կու­մը և փի­լի­սո­փա­յութ­յու­նը միահ­յուս, ներ­դաշ­նակ կա­ռու­ցե­լու ար­վես­տով։ Գե­ղար­վես­տա­կան թարգ­մա­նութ­յան հի­րա­վի ան­թե­րի նմուշ­ներ։ Եվ հա­վուր պատ­շա­ճի էին ՀՀ-ում Լե­հաս­տա­նի դես­պան Պա­վել Չեպ­լա­կի, այլ բա­նա­խոս­նե­րի բարձր գնա­հա­տա­կան­նե­րը Գա­գիկ Դավթ­յա­նի աշ­խա­տան­քին։ Մի օ­րի­նակ միայն, որ­տեղ մարդ­կա­յին կյան­քի դժոխքն ապ­րած բա­նաս­տեղ­ծը իր հո­գու լույ­սով տա­նում է մարդ­կանց դե­պի ներ­քին մաք­րա­գործ­ման խոր­հուրդ։ Ա­հա տո­ղեր՝ «­Շո­պե­նի դաշ­նա­մու­րը» բազ­մա­մաս ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յու­նից.
Ես այն օ­րե­րին եմ ե­ղել քեզ մոտ, Շո­պե՛ն,//Երբ ա­ջը Քո,//Ամ­բող­ջո­վին ճեր­մակ –­ ա­լա­բաստ­րե ա­սես –//Թ­վաց՝ ջայ­լա­մա­յին շքեղ փե­տու­րի պես//Հպ­վեց փղոսկ­րե ստեղ­նա­շա­րին,//Եվ ցոլ­քի պես կո­րավ ան­դար­ձո­րեն։//­Դու ի՜նչ նման էիր դյու­թիչ այն կեր­պա­րին,//Որ ըն­դեր­քի կարծր մար­մա­րիո­նից//­Քան­դակ­վել է – հղկ­վել նոր ու նո­րեն,//­Մուր­ճով և հա­տի­չով Պիգ­մա­լիո­նի,//Եվ հան­ճա­րին ընդ­միշտ զրկել բա­ռից»։
Ցիպ­րիան Կա­միլ Նոր­վի­դի ծննդյան 200-ամ­յա­կին նվիր­ված ե­րե­կո­յին հնչե­ցին Ֆ­րե­դե­րիկ Շո­պե­նի, Կա­րոլ Լի­պինս­կու, Վոյ­ցեխ Կի­լա­րի ստեղ­ծա­գոր­ծութ­յուն­նե­րը։ Գիր­քը տպագ­րել է «Ար­մավ» հրա­տա­րակ­չութ­յու­նը Հա­յաս­տա­նում Լե­հաս­տա­նի դես­պա­նութ­յան պատ­վե­րով, Լե­հաս­տա­նի Հան­րա­պե­տութ­յան Ար­տա­քին գոր­ծոց, Մ­շա­կույ­թի, ազ­գա­յին ժա­ռան­գութ­յան և ս­պոր­տի նա­խա­րա­րութ­յուն­նե­րի, Լե­հա­կան մշա­կու­թա­յին հիմ­նադ­րա­մի ա­ջակ­ցութ­յամբ։
Հաս­միկ ՍԱՐԳՍՅԱՆ