ՀԳՄ վարչությունը
շնորհավորում է
բանաստեղծ
ՄԱՆՎԵԼ ՄԻԿՈՅԱՆԻՆ
ծննդյան 60-ամյակի առթիվ
«Գրական թերթը» միանում է
շնորհավորանքին
***
Աղմուկը չի արդարացնում
լռության ժխտումը,
այլ լցնում է լռության վերքերից
տարածվող տագնապների
դատարկ անոթները
անանուն ու անսեռ
հեղուկն անորոշության,
սառույցներին գրված
բարոյականության երաշխիքը
համարելով արևի հապաղումը
ամբարտավանության
փուչիկներով ամպերի ետևում։
Ո՞վ է խրախուսում
աչքերի անզորությունը՝
խեղված տեսողության
բացիլներ ներարկված,
չեն փնտրում անուն,
քանզի մարմինը
խժռում է հոգու
հղացման թռիչքը…
Մի՛ փնտրիր փրկության լույսը,
քանզի փնտրում են
կորուսյալը միայն,
աչքերդ մաքրի՛ր
բացելուց առաջ
անդունդի եզրից
վերադարձներում՝
հոգուդ անդադրում
դեգերումների…
Նայիր՝ տեսնելու
լուռ համառությամբ,
կտեսնես ՆՐԱՆ
ու կհասկանաս՝
դու վերջինը չես,
սակայն քեզնից է
նաև սկսվում
ժխտումը խժռող,
անկուշտ խավարի։
Եղի՛ր ավարտը
հեռացումների,
եղիր սկիզբը
լուռ վերադարձի։
***
Այս աշունն էլ չլցրեց
իմ մենությունը,
թաքուն հրաժեշտ տվեց
հոգնած ամռանը,
որ չտեսնեմ, թե ինչպես են
ողջագուրվում,
որ չտեսնեմ հրաժեշտի
արցունքները…
Վրձինը չի չորանում,
ներկում է անզուսպ,
սակայն չեն ծածկում
կարծրացած գորշությունը
աչքերիս մեջ լցվող
դեղինն ու կարմիրը։
Կեղծավոր են ասես
բոլոր ժպիտները՝
նույն կաղապարի մեջ
ինչ-որ տեղ հորինված,
գողացել են իսպառ
լույսն ու ջերմությունը,
պահել են նրանց
երկրորդ Եսում բանտարկված։
Ո՞վ է փնտրում
վերադարձի ճանապարհը,
ո՞վ է փորձում գտնել
բանալին հաշտության…
Նրանք չեն տեսնում
իրենց պարզած ձեռքերը,
որոնք պաղում են արդեն
սառույցների մեջ
անտարբերության ու
անդրդվելիության…
Այս աշունն էլ չլցրեց
իմ մենությունը։
Ես ձուլվում եմ ընդմիշտ
իմ աչքերով ինձ նայող
օտար ու հարազատ
և մաքուր էությանը։
***
Մոլախոտեր են նկարված
խեղդված կարոտների
ճերմակ պատանքներին,
իսկ ես ծաղիկներ եմ փնտրում,
չեմ կարող ինքս նկարել,
քանզի ներկերը
չորացել են վաղուց
մոռացության տապից։
– Ի՞նչ ես տեսնում դու հիմա
մայրամուտի թաց աչքերում,
որ այդպես էլ չես կարողանում
նմանեցնել արցունքների…
***
Օրը շնչում է ինձ,
որպես չարտաբերված
փափուկ մի նախախոսք՝
լուսաբացի շուրթին-
հեռո՜ւ, անչափ հեռու
նզովքների թույնից,
զազրախոս ու չկամ
հոգիներից խղճուկ,
աղմուկներից դժգույն,
որտեղ մարդիկ չկան,
այլ լոկ նմանակներ,
այլանդակ ու տխմար
հոգեգարի ճիչեր…
Փոխարենը՝ ոչ մի
քաջալերող հնչյուն…
Օրը շնչում է ինձ,
իսկ ես դեռ փորձում եմ
գոնե այնպես անել,
որ ամեն մի ումպով
ախտազերծված մի շերտ
հանգիստ ներս թափանցի
թոքերի մեջ մաքուր՝
մաքուր առավոտի։
***
Քանի՜ փակված դուռ եմ բացել
միայն մեկ դուռ
փակ պահելու համար…
Մի ամբողջ կյանք եմ վատնել
բոլոր բանալիները գտնելու համար,
որպեսզի տեսնեմ՝
քանի տեղ և որտեղ է պահված
Լռության գաղտնիքը,
լսեմ այն բառերը,
որոնք ինձ համար են,
սակայն չեմ իմացել՝
ով է ինձ ասելու…
Քանի՞ դուռ եմ դեռ բացելու՝
միայն Նա գիտի,
քանզի դրանց քանակը կախված է
հեռավորությունից վերջնագծի,
որից հետո միայն
կբացվի միակ փակ Դուռը,
որից անդին սկիզբն է
անսահմանության առեղծվածի։
***
Կյանքի աբսուրդը
հասկանալու համար
շատերին տրված
մի կյանքը քիչ է։
Նույնիսկ երբ կորն
իր վերջին կետից
արդեն ներքև է իջնում,
չես զգում
արագությունը գահավիժման,
համառորեն չես ուզում
դառնալ աբսուրդի
լիարժեք մասնիկը,
ճշտել քո տեղը
ունայնության
թափանցիկ եզրագծին,
որը գալիս է
անհայտ հեռուներից
ու միտված է դեպի
կատարյալ անորոշություն…
Դու չես լսում
ՆՐԱ հորդորները,
սակայն զարմանում ես,
որ ՆԱ անհաղորդ է
քո աղերսներին։
Դու չես ուզում անցնել
դժվարին ճանապարհը,
որ ճանաչես Սերը,
սակայն տրտնջում ես
Սիրո պակասից…
Դու հոգիդ մատնում ես
մարմնիդ քմահաճույքին,
փակում ես ականջներդ,
որ չլսես հոգուդ
հուսահատ ճիչերը։
Ելքեր ես փնտրում
ինքդ քեզ համար
լարված ծուղակից
ու մարդ ձևանում,
այնինչ հարկավոր էր
ուղղակի մարդ լինել
սովորական ու բանական՝
աչքերիդ անմատչելի
խորքում պահած
գաղտնիքն Աբսուրդի։
***
Խոհերս անշարժացել են
հապաղող լույսի
և նախահարձակ խավարի միջև,
բառերս ելք են փնտրում
հետահայաց պատկերներում,
հնչյունները սառել են
և անօգնական հայացքով
նայում են աղմուկի փոշուն,
որը շնչահեղձ է անում
իր աներևույթ շղարշով,
փակելով ներդաշնակ Ձայնի
արտածման ճիգերը։
Ես հավաքում եմ
կտրտված լույսի
թափառող ծվենները,
որոնք լծորդվում են
փափուկ հպումներով։
Նահանջում է աղմուկը,
մտնում խավարի
անտեսանելի խորշերը…
Տեսնում եմ
անձայն պայթյունը…
Լուսաբացն ուշացման համար
ներում է հայցում
արևագալի հայացքից,
տեսնում եմ
իմ նեղ արահետը՝
կտրուկ շրջադարձերով,
որոնք հանգրվաններն են
պաղաշունչ զգոնության…
Բառը ներել է
խոհերիս հապաղումը…
Քայլերս թեթև են այնքան,
որքան բոլոր արահետներում
պահված գաղտնիքը։
Մանվել Միկոյանի վերջին գրքի վերնագիրը՝ «Լռության խոնավ աչքերը», մեզ չպետք է շփոթության մատնի. նրա գիրը հագեցած է մեր ժամանակի էությունը հումորով, սարկազմով և խորը քնքշանքով պատկերող բանաստեղծություններով։ Չկա լաց և հրապարակախոսության գայթակղիչ պաթետիզմ։ Ապրեցնող գիր է։
Էդվարդ ՄԻԼԻՏՈՆՅԱՆ
***
• Մանվել Միկոյանը փայլուն լուծում է տալիս «բանաստեղծությունը լեզու է» հասկացությանը՝ վերացարկելով պատկերային տեսիլքը մտածական ձևույթի, որ ընկալելի է միայն բանաստեղծությամբ…
• Միկոյանի յուրաքանչյուր բանաստեղծություն ավելի տեսիլային միավոր է, քան տրամաբանական, ուր գաղափարը սուզված է փիլիսոփայական ժամանակի մեջ։ Դա «անգաղափար» գրականության ձևույթն է, որտեղ գործում է «արվեստ արվեստի համար» գեղագիտական սկզբունքը, և երևույթը ձգտում է տիեզերական կեցության։ Կարող է իմ այս մեկնությունը չափազանցություն թվալ մի բանաստեղծի վերաբերյալ, ով տակավին չի քննաբանվել ժամանակակից պոեզիայի գեղագիտական չափանիշներով…
Ես հետևում եմ գրական ընթացքին և գտնում եմ, որ բանաստեղծության տիրույթը կարիք է զգում վերարժեքավորման, և այս պարագայում այլ զուգահեռի վրա կդիտվեն Խաչիկ Մանուկյանը, Հուսիկ Արան, ինչպես նաև Մանվել Միկոյան երևույթն արդի հայոց բանաստեղծության համապատկերում՝ Դավիթ Հովհաննեսի, Վարդան Հակոբյանի, Հրաչյա Սարուխանի, Արտեմ Հարությունյանի շարունակության վրա։ Դա էլիտար պոեզիա է, որտեղ բառի ու բանատողի ընտրությունը չափավորված է ստույգ տառադարձությամբ, և որտեղ միանգամայն այլ տաղաչափությամբ է ստեղծագործում Միկոյանը։ Բավական ամուր կառուցվածքներում ասոցիատիվ ձևույթներ են, առավելապես տեսիլային մտապատկերներ, քան իրերի էմպիրիկ միակցություն…
• Միկոյանի բանաստեղծության հոգեբանական սկիզբը վիճակն է, և կարելի է ասել, որ նրա պոեզիան վիճակների պոեզիա է՝ ներքուստ ընկալված վիճակի հոգեբանական կազմույթ… Մանվել Միկոյանի վիճակի բանաստեղծությունը հիշեցնում է տաղանդավոր գեղանկարիչ Հրանտ Թադևոսյանի «Հորինվածք» համապատկերը, որտեղ գծերի և գույների գերգաղտնի կոմպոզիցիան անդրադարձնում է անկռահելի, գուցե և գոյություն չունեցող տիեզերական ինչ-որ անհայտ մտապատկեր…
• Մանվել Միկոյանի սիրո փիլիսոփայությունը կատարելապես ազատ է մարմնական վայելքի զգացողությունից։ Դա հավատի, հավատարմության և նվիրումի անրջային հիշողություն է՝ հանդիպումի, անջատման անմեկնելի անցումներով, այնքան մաքուր ու բյուրեղյա, որքան կարկաչող աղբյուրներն օազիսներում։ Իր հայտնությամբ ՆԱ միացնում է պատրանքի ու իրականության սահմանները, և երջանկության հովտում մենության պահերի լռությունն արձագանքում է չասված խոսքերը…
• Վերստին նշեմ, որ Մանվել Միկոյանի պոեզիան էլիտար հղում ունի, բարդ բնագիր, անվերծանելի լեզու և սեմանտիկ ներհայեցություն…
• Վերջում ասեմ, որ աներևույթ մի ոգի Միկոյանի պոեզիայում մշտապես ձգտում է կատարելության, որ փիլիսոփայական վերջավորությամբ նույնանում է էսթետիկական իդեալի։ Այդ իդեալի որոնումը շարունակվում է նաև արձակ բանաստեղծություններում, որոնց իմաստը վերացարկված է…
ՍԵՐԳԵՅ ՍԱՐԻՆՅԱՆ
(Հատվածներ Մ. Միկոյանի
«Անդունդի եզրով քայլողը» գրքի
գրախոսությունից)
«Գրական թերթ», 1 ապրիլի, 2016 թ. (թիվ 9)
***
Երկար ժամանակ ես հետևել եմ Մանվել Միկոյանի ստեղծագործական զարգացմանը (մամուլում կամ առանձին ժողովածուներով), որն ինձ հետաքրքրել է իր հարցադրումներով, բանաստեղծական լեզվամտածողությամբ, արդիականության նկատմամբ իր որոշակի դիրքորոշումով, սկսած նրա առաջին հրապարակումներից մինչև վերջին՝ «Ստվերներից անդին» ժողովածուն: Նրա ստեղծագործական համակարգի կենտրոնում մարդն է՝ իր ժամանակակից խնդիրներով, որոնցից ամենակարևորը, ինչպես արդարացիորեն գտնում է բանաստեղծը, նրա բարոյական պատասխանատվության հարցն է, կյանքի բոլոր քաոսային երևույթների մեջ սեփական դեմքը պահպանելու և խղճի համաձայն իր որոշումները կատարելու նրա պատրաստակամությունը: Հետաքրքիր է վերնագիրը՝ «Ստվերներից անդին», այսինքն՝ իրականությունը, այն բուն աշխարհը, ուր անցնում է մարդու կյանքը, նրա կեցությունը: Ինչի մասին էլ գրում է բանաստեղծը՝ կենտրոնում մարդն է՝ իր ներքին կյանքով, հիշողություններով («Նոր հիշողության ծննդավայր» շարքը), սիրո և իմաստի որոնումներով: Մանվել Միկոյանի լեզուն համադրությունն է դասական պոեզիայի և ժամանակակից պոետական ոճերի, բայց այդ համադրության մեջ գերիշխողը պոետական նոր լեզվամտածողությունն է: Ոճական տարբեր ուղղությունների համադրումը, միաձուլումը մեկ ամբողջական պոետական համակարգի մեջ՝ այդ համակարգը դարձնում է լարված, դինամիկ: Ակնհայտ է բանաստեղծական ինքնատիպությունը, որը կարևորագույն հատկանիշն է որևէ բանաստեղծի համար:
ՀԵՆՐԻԿ էԴՈՅԱՆ
23.01.2019 թ.
***
Մշտապես հետևում եմ Մանվել Միկոյանի պոեզիայի զարգացման շրջափուլերին՝ կարդալով նրա գրքերը, ինչպես նաև գրական մամուլում տպագրվող բանաստեղծությունների շարքերը: Նա մշտապես նոր շերտեր է բացահայտում և՛ պատկերային մտածողության, և՛ լեզվամտածողության տիրույթներում: Նրա պատկերային տեսիլքներն արդիական են ոչ միայն հրապարակախոսական, այլև խոհական և սիրային ստեղծագործություններում: Նա ներկա է մեր երկրում տեղի ունեցող իրադարձություններին, որոնց արձագանքում է որպես մասնակից հրապարակախոսական հզոր էներգիայով: Մյուս թեմաներով գրված գործերը նույնպես շնչում են թարմ ու ինքնատիպ մտածողությամբ, որով էլ Մ. Միկոյանը մասնակիցներից մեկն է դառնում հայ պոեզիայի արդիականացմանը:
Ասվածի վառ վկայությունն է նաև նրա բանաստեղծությունների «Ստվերներից անդին» ժողովածուն, որը բարձր գնահատականի է արժանացել գրականագետների և ընթերցողների կողմից:
Խոսուն են նաև վերնագրերը: Քաղաքացիական բանաստեղծություններից կառանձնացնեի «Տիրոջ հորդորաձայնը», «Մարդ ստվերը», «Մոտավորականներ», «Դատարկվող քաղաքի մայրամուտը», «Միլիարդատեր բոմժեր», «Երբ թանձրանում է ճահիճը…» գործերը, որոնք հավաստում են՝ Մ. Միկոյանի պոեզիան վիճակների պոեզիա է՝ հոգեբանական բարդ և գերխիտ ընկալումներով: Միաժամանակ այդ ամենի մասին նա գրում է ազնիվ ու մտահոգ քաղաքացու կեցվածքով: Խոհափիլիսոփայական խոր ընկալումներով են օժտված նրա «Ստվերներից անդին», «Հրաժեշտ անցյալին», «Ստույգ իրականը», «Ես չիջա տապանից իմ երազների…», «Հողն իմաստուն է», «Օրերը կարծես հիվանդ են քաղցկեղով…», «Անքնություն», «Խաբկանք» և մի քանի տասնյակ այլ գործեր, որոնցում անէության տագնապների հոգեբանական դրամատիզմն արտացոլում է մարդկային էության բազմաշավիղ դրսևորումները:
Մ. Միկոյանի սիրո փիլիսոփայությունն առավելապես հավատարմության ու նվիրումի արտահայտություն է, որում ջնջվում են երևականության և իրականության սահմանները, միաժամանակ հնչելով համոզիչ և հավաստի նրբերանգներով:
ԱՐՏԵՄ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
20.01.2019 թ.
***
Մանվել Միկոյանի բանաստեղծությունների առաջին ժողովածուն 1991 թվակիր է, վերջինը, որ հինգերորդն է, 2017 թվակիր: Անկախության բոլոր տարիների մեր կյանքի անդրադարձը կա նրա բանաստեղծական այս դիտարկումներում՝ գիրք առ գիրք ավելի ընդգրկուն ու խորազգա: Եվ վերջին, ահա, «Ստվերներից անդին» ժողովածուն, որ կրկին ջերմ արձագանք է գտել ընթերցողների շրջանում:
Չխորանալով մանրամասն վերլուծությունների մեջ՝ որպես ընդհանրական արժանիք պիտի նշեմ նախ այն զգայական տպավորությունը, որ փոխանցվում է ընթերցողին, ներարկում նրան կյանքը, երկիրը, հողը, մարդուն սիրելու, նվիրվելու զգայություններ, բնության, աստվածային օրենքների և մարդու առաքելության հուշումներ, պատասխանատվության թելադրանք, լավի մշտատև կարոտի շիճուկ: Ասեմ, որ այս ամենին Միկոյանը հասնում է՝ ընթերցողի համար կենդանացնելով իր՝ բանաստեղծի կերպարը, տեսանելի դարձնում նաև նրա հարազատ, սիրելի մարդկանց՝ հայր, մայր, սիրած էակ, որոնց դիմում է կամ պատմում նրանց մասին, և այն կյանքը, որ ապրում է նա, բազմագույն, տարաբևեռ՝ հրեշտակների ու սատանաների խորհրդանիշերով: Ասեմ նաև, որ ինքնօրինակ է հեղինակի պատկերամտածողությունը և տպավորիչ: Ազատ բանաստեղծության «ազատությունը» մնում է անհագ ռիթմականի սահմաններում, որ խոհական է ու քնարական:
ՎԱԶԳԵՆ ԳԱԲՐԻԵԼՅԱՆ
15. 01. 2019 թ.
